نام اصلی این شهر ترشیز است. درگذشته این شهر جزو ولایتی بود به نام بوشت ویا یوشت كه غیر از ترشیز، شهر معروف دیگر آن، كندر بوده است. درسال ۵۲۰ هـ. ق این شهر توسط سلطان سنجر سلجوقی محاصره و غارت شد و پس از این تاریخ، یكی از مراكز مهم فرقه اسماعیلیه گردید. در قرن هشتم هجری، این شهر توسط امیر تیمور گوركانی ویران شد. آثار به جامانده در این شهر متعلق به قرون هفتم و هشتم هجری است. سرو افسانه‌ای كاشمر در این شهر قرار دارد.
شهرستان كاشمر، با پهنه‌ای حدود ۵ هزار كیلومتر مربع، در باختر خراسان رضوی قرار گرفته است. جمعیت شهرستان كاشمر در سرشماری عمومی نفوس و مسكن ۱۳۷۵ ه.ش، ۱۸۶۷۶۵ نفر بوده است، كه از این شمار ۹۲۴۷۵ نفر مرد و ۹۴۲۹۰ نفر زن بوده اند. كاشمری ها متدین، زحمت كش و علاقه مند به زادگاه خود هستند. به آداب سنتی نیاكان خود پای بندند و به سالخوردگان و بزرگان احترام بسیار می گذارند. قالی‌بافی، زیلوبافی، گیوه بافی، تهیه پارچه های دست‌باف و بافتن چادرشب ابریشمی مهم‌ترین صنایع دستی این شهرستان را تشكیل می‌دهند.قالی بافی كاشمر چه از نظر كمیت و چه از نظر كیفیت دارای شهرت خاصی بوده و عواید حاصله از ان بالاترین رقم اهالی را تشكیل می دهد.قالی و قالیچه بافت این شهرستان بیش‌تر پشمی و دارای طرح‌های كاشمری و كاشانی و نقش‌های زیرخاكی، لچك، ترنج، اسكیمی، تخت جمشید، درختی، سه كله (قالیچه)، چهار رقصی، طرح و تركمنی (قالیچه) و گل‌توره ای (قالیچه) هستند. آرامگاه‌مدرس، باغ‌مزار، برج‌كشمیر، تپه باستانی‌كندر، چند باب آسیاب در دامنه‌كمر باغ دشت، سد شاهی در كوه سرخ و ریوش، سد عضدالدوله در شمال آبادی كاشمر، سید مرتضی در ۵ كیلومتری شمال كاشمر، قلعه‌آتشگاه،قلعه‌پسر، قلعه دختر و مسجد جامع برخی از مكان‌های دیدنی و تاریخی شهرستان كاشمر را تشكیل می‌دهد.
مكان های دیدنی و تاریخی
آرامگاه‌مدرس، باغ‌مزار، برج‌كشمیر، تپه باستانی‌كندر، چند باب آسیاب در دامنه‌كمر باغ دشت، سد شاهی در كوه سرخ و ریوش، سد عضدالدوله در شمال آبادی كاشمر، سید مرتضی در ۵ كیلومتری شمال كاشمر، قلعه‌آتشگاه،قلعه‌پسر، قلعه دختر و مسجد جامع برخی از مكان‌های دیدنی و تاریخی شهرستان كاشمر را تشكیل می‌دهد.
صنایع و معادن
صنایع خوراكی، نساجی، سلولزی، كانی غیر فلزی، فلزی، شیمیایی، و برق در كاشمر وجود دارند. معادن آنتیموان در علی آباد كاشمر، كائولن ریوش، كائولن اوج پلنگ، كائولن مكی، و… در این ناحیه وجود دارد.
كشاورزی و دام داری
كشاورزی، به ویژه باغ‌داری كاشمر رونق دارد و بیش‌تر بر پایه روش های سنتی استوار است. مهم ترین فرآورده های كشاورزی كاشمر عبارت اند از : گندم، جو، چغندرقند، پنبه، آفتابگردان، زیره، درختان میوه دار، به ویژه انگور، نباتات علوفه ای، صیفی جات و حبوبات. پرورش دام و طیور نیز در كاشمر به دو گونه سنتی و صنعتی انجام شده و مردم به پرورش گوسفند، بز، گاو و شتر می پردازند.
مشخصات جغرافیایی
شهرستان كاشمر، با پهنه ای حدود ۵ هزار كیلومتر مربع، در باختر خراسان، از نظر جغرافیایی در ۳۵ درجه و ۱۱ دقیقه پهنای شمالی و ۵۸ درجه و ۲۷ دقیقه درازای خاوری و بلندی ۱۲۱۵ متر از سطح دریا قرار دارد. این شهرستان از سوی شمال به شهرستان های نیشابور و سبزوار، از باختر به شهرستان برداسكن، از خاور به شهرستان تربت حیدریه و از جنوب به شهرستان های گناباد، فردوس و طبس محدود است. هوای كاشمر معتدل و خشك بوده و بیش ترین درجه حرارت در تابستان ها ۳۸ درجه بالای صفر و كم ترین آن در زمستان ها، ۳ درجه زیر صفر است. میانگین بارندگی سالیانه كاشمر ۱۸۰ میلی‌متر گزارش شده است.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
كاشمر و ترشیز پیشین، از گذشته های دور تا كنون دچار دگرگونی و تغییر نام شده است. در بررسی نام این شهر به بیش از بیست نام برخورد شده است، كه با یك جمع بندی می توان تمامی آن ها را در واژگان «كاشمر»، «ترشیز»، «بست» و «سلطان آباد» خلاصه كرد. بدین گونه واژه كشمر، كه می تواند به معنای آغوش مادر گرفته شود، با گذشتن از شكل های كیشمر و كشمار، سرانجام به گونه كاشمر در آمده و در همین صورت بازمانده است. از سوی دیگر فرهنگ نگاران، كاشمر را گونه كامل شده «كاخجر»، «كاشخر» و «كاشغر» دانسته اند و بر این باورند، كه «كاش» برگردانیده شده «كاج» است و «كاخجر»، یاد آور سرو بزرگ و سرشناس این سرزمین است.
بنا بر روایتی در محلی كه اكنون كاشمر خوانده می شود، بین گشتاسب كیانی و زرتشت پیامبر دیداری روی داده است. چون گشتاسب كیانی، دین بهی را پذیرفت، زرتشت نخستین آتشگاه خود را در قلمرو حكومت كیانی پی ریخت و در جلو در این آتشكده، درخت سروی را كه تبار بهشتی داشت، با دست خویش كاشت تا همین سرو را بر ایمان شاه گواه بگیرد. بر هر برگ این سرو نام گشتاسب نقش بسته بود و چون درخت بالا گرفت، شاه نیز بر گرد سرو مینوی، تالار بزرگی ساخت تا نگهدار حرمت سرو باشد.
كشمر در ۳۱ هـ . ق، به دست مسلمانان افتاد. پیروان زرتشت، كه حاضر به پذیرش جزیه نبودند، در نیمه دوم سده ۸ م، در حالت جنگ و گریز، این ناحیه را ترك كردند و خود را به بندر جاسك، و دریای مكران ( دریای عمان) رسانده سپس با گذشتن از دریای مكران به كرانه های گجرات، از جمله بندر سورات و بمبئی رفتند. خراسان، (از جمله ترشیز) در دو سه سده نخستین اسلام، بین امرای طاهری، چون رافع بن هرثمه ( در گذشته ۲۸۴ هـ . ق ) و امرای صفاری، مانند احمد بن عبدالله ( كشته شده ۲۶۸ هـ . ق) و ابوطلحه منصور سركب، دست به دست گشت. در سال ۴۳۸ هـ . ق، هنگامی كه حسن صباح، پیشوای اسماعیلیان، در الموت استقرار یافت، دستیار مومن خویش، حسین قاینی را، كه از پیش حكومت ترشیز و قهستان را داشت، به عنوان داعی به كاشمر فرستاد. در سال ۵۲۰ هـ . ق، وزیر سلطان سنجر سلجوقی، ترشیز را محاصره و چپاول كرد. ابن اثیر و یاقوت حموی، چیره گی اسماعیلیان را بر ترشیز، بین سال های ۵۲۰ تا ۵۳۰ هـ . ق، دانسته اند. لشگریان هلاكوخان نیز در تون و ترشیز چپاول و كشتار بسیار كردند.
امیران قهستان و ملوك سیستان، گه گاه ترشیز را به قلمرو خود می افزودند. سربداران نیز حكومت خود را از جام تا دامغان و از خبوشان تا ترشیز، گسترش دادند و خواجه علی موید ( ۷۶۶- ۷۸۸ هـ . ق ) نیز كه آخرین آن ها بود، ولایت های قاین، طبس، ترشیز و قهستان را به قلمرو خود افزود و این جایگاه تا سال ۷۸۲ هـ . ق، كه خواجه علی به تیمور لنگ پیوست، ادامه داشت. تیمور لنگ، ترشیز را در سال ۷۸۴ هـ . ق، به سازش گشود. از آن پس، شاهان و شاهزاده گان تیموری تا اوایل سده ۱۰ هـ . ق، ترشیز را در اختیار داشتند. آخرین آنان، یعنی سلطان حسین میرزا بایقرا، تا سال ۹۱۰ هـ . ق، خراسان را در دست داشت. پس از او چندی اوزبك ها به رهبری محمد خان شیبانی، بر خراسان چیره شدند. از این زمان تا استقرار كامل صفوی، ترشیز را گاه حاكمان اوزبك و گاه سردارانی از طایفه های صفوی، چون شاملو و استاجلو، اداره می كردند. در اواخر حكومت شاه تهماسب، ترشیز در دست محمود خان صوفی اوغلی بود و در روزگار محمد شاه صفوی، نخست ترشیز را به همان محمود خان دادند، و سپس شاه علی سلطان افشار حاكم كاشمر گردید.
تاریخ كاشمر، به ویژه در سده ۱۲ و ۱۳ هـ . ق، به گونه ای با خانواده عرب عامری یا عرب میش مست آمیخته است. حضور دایم امرای عرب میش مست، در رویدادهای دوران افشاریان، زندیان و قاجاریان جدی و چشمگیر است، نه تنها در ناحیه كاشمر، بلكه در تمامی ایران، به ویژه مازندران، اصفهان، كرمانشاه، یزد و خراسان.
