با دنیایی از هنر نقاشی و كاشی‌كاری و آینه‌كاری اصیل ایرانی در بخش‌بخش آن، كاخ گلستان، یكی از ارزشمندترین آثار جهانی در ایران است. از تالارهای باشكوه و پرهیبت گرفته تا معماری جذاب و خیره‌كننده، اینجا همه‌چیز به‌قدری زییاست كه نمی‌توان از تماشای جزئی‌ترین چیزها ساده گذشت! در ادامه شما را با جزئیات این قصر بزرگ و سلطنتی آشنا می‌كنیم.
معرفی مجموعه بی‌بدیل قصر گلستان
مركز پایتخت كشورمان منزلگاه یكی از باشكوه‌ترین، ارزشمندترین و كهن‌ترین بناهای تاریخی است: فضای شاهانه‌ای كه شاهد بسیاری از لحظات مهم تاریخ كشورمان بوده و حالا به‌عنوان یك مجموعه فرهنگی و تاریخی مملو از تالارها و موزه‌های تماشایی، از گردشگران داخلی و خارجی پذیرایی می‌كند.
شكوه و ابهت این بنا با معماری منحصربهفرد ایرانی اروپایی، باغی با درختان چنار و سرو و عناصر ارزشمندی كه در موزه‌های كاخ نگهداری می‌شود، تماشای آن را برای هر ایرانی به یك وظیفهٔ دوست‌داشتنی تبدیل كرده است!
تاریخچه كاخ گلستان
كاخ گلستان تهرانكه امروز از آن بازدید می‌كنید زمانی محل استقرار و پادشاهی ۷ شاه قاجار بوده و ساخت آن به اواخر سال ۹۸۰ هجری قمری در دوران صفویه برمی‌گردد. خشت‌خشت این بنا شاهد وقایع مهمی همچون تاج‌گذاری مظفرالدین شاه و احمدشاه قاجار، گشایش مجلس یكم، انقراض سلسلسه قاجار و استقرار سلطنت پهلوی بوده‌اند. تاج‌گذاری رضاشاه و محمدرضاشاه پهلوی نیز در همین ارگ سلطنتی اتفاق افتاده است. اما از سرگذشت آن قبل از سردمداری سلسله قاجار اطلاعات زیادی در دسترس نیست. قدمت این سند ارزشمند از تاریخ ایران به بیش از ۴ قرن پیش برمی‌گردد كه در سال ۲۰۱۳ به‌عنوان اولین اثر تاریخی ثبت جهانی در تهران، در فهرست جهانی یونسكو ثبت شد.
وسعت مجموعه گلستان
وسعت این بنای زیبا، پرشكوه و ارزشمند در دوران استقرار پادشاهان قاجار به‌مراتب بیشتر بود. تا جایی كه امروز وسعت این بنای تاریخی كهن‌سال به یك‌دهم مساحت اولیه خود معادل ۴٫۵ هكتار رسیده است! علاوه‌بر این، تغییرات و آسیب‌های فراوانی را در سكوت پشت‌سر گذاشته كه بسیاری از آنها تا امروز مسكوت باقی مانده‌اند.
هنر معماری در كاخ گلستان
معماری اولیه این كاخ پرقدمت سبك‌و‌سیاق ایرانی داشت اما سفر ناصرالدین شاه قاجار به فرنگ مقدمه تحول معماری و ظهور ردپای عناصر نئوكلاسیك در ساختار بنا را فراهم كرد. این سبك تلفیقی ایرانی اروپایی تا امروز پابرجا مانده است.
از ویژگی‌های برجسته معماری قصر گلستان می‌توان به كاشی‌كاری‌های منحصربهفرد، آینه‌كاری‌های جذاب و تزیینات طلاكاری روی سنگ اشاره كرد كه در بخش‌ها و تالارهای مختلف، چشمان بینندگان را می‌نوازند.
1- كاشی‌كاری‌ها: این شیوه سنتی تصویر‌سازی ایرانی با مضامین مختلف آمیخته و با نقش و نگاره‌های مختلف، از شكار و شكارگاه و رزم و نبرد تا درباریان و كارگزاران حكومتی، مفهوم ارتباط با دنیای غرب و طبیعت‌گرایی را انتقال می‌دهند.
2- آینه‌كاری‌ها: با اولین قدم به فضای درونی تالارهای این ارگ، آینه‌كاری‌های مجلل و چشم‌نواز نظر بیننده را به خود جلب می‌كند. شكوه هنر آینه‌كاری در تالار آینه به اوج می‌رسد. تزیین این تالار به‌قدری پرزحمت بود كه تكمیل آن بیش از ۷ سال طول كشید.
3- تزیینات طلاكاری روی سنگ: این تزیینات خیره‌كننده حاصل كوبیدن ورقه‌های نازك فلز روی سنگ‌های ارزشمند و هنر هنرمندان طلاكوب دوران قاجار است. جلوه این هنر در تزیینات تالارهای شمس‌العماره و تخت مرمر به اوج می‌رسد.
بخش‌های مختلف این ارگ سلطنتی
در ادامه نگاهی به جزئیات بخش‌های مختلف این قصر شاهانه و وضعیت آنها می‌اندازیم.
1- شمس‌العماره یا كاخ شاهنشاه: این عمارت پنج‌طبقه فلزی كه ساختاری شبیه ساختمان‌های فرنگی دارد، روزگاری نماد پایتخت كشورمان بود. آینه‌كاری‌ها، نقاشی‌ها و گچ بری‌های زیبای این عمارت در نگاه اول بیننده را مسحور می‌كند.
2- تالار سلام: این تالار در زمان قاجار به مجموعه گلستان اضافه شد و اكنون به‌عنوان بزرگ‌ترین تالار مجموعه، موزه نگهداری اشیای ارزشمند مثل زره شاه اسماعیل صفوی، تیر و كمان نادرشاه، مهر فتحعلی‌شاه و تاج آغامحمدخان قاجار است.
3- تالار آینه: تالار آینه به‌جرئت معروف‌ترین بخش كاخ گلستان تهران بوده و این شهرت را مدیون هنر نگارگری كمال‌الملك است. آینه‌كاری باشكوه فضای این تالار هنر صنعت‌گران ایرانی را به تمام دنیا معرفی می‌كند.
4- ایوان تخت مرمر: اینجا یكی از قدیمی‌ترین بخش‌های این مجموعه است كه به‌دست كریم‌خان زند ساخته و به انواع تزیینات گچ‌بری، خاتم‌كاری، سنگ‌تراشی، منبت‌كاری، مشبك‌كاری و آیینه‌كاری مزین شد. بعدها فتحعلی‌شاه قاجار تخت مرمرین خود را در این دیوان‌خانه قرار داد.
5- كاخ ابیض: ناصرالدین‌شاه قاجار كاخ ابیض را جهت گنجاندن اثاثیه پیشكشی سلطان عبدالحمید عثمانی بنا كرد و به‌تقلید از معماری اروپایی، به گوشه‌گوشه آن رنگ سفید پاشید. این كاخ محل اشتغال نخست وزیرها و صدراعظم‌های دولت‌های بعدی بود و در نهایت به قدیمی‌ترین و غنی‌ترین موزه مردم‌شناسی ایران تبدیل شد.
6- خلوت كریمخانی: خلوت كریمخانی یك گوشه دنج سرپوشیده و ستون‌دار در مجموعه گلستان و محل عبور افراد كاخ از اندرون و باغ به ایوان تخت مرمر بود. قدمت این بخش به دوران كریم‌خان زند برمی‌گردد كه بخش زیادی از آن هنگام ساخت تالار سلام تخریب شد.
7- عمارت بادگیر: این بنا علاوه‌بر ارسی‌ها و ستون‌های زیبا، نقاشی، آینه‌كاری، گچ‌بری، منبت‌كاری و زرنگاری، شامل یك بادگیر بلند معروف با تزیینات معرق است كه در ایام گرم سال، آب‌و‌هوای كاخ را برای ساكنان خنك و مطبوع می‌كرد. مظفرالدین‌شاه قاجار در این عمارت مجلل تاج‌گذاری كرد.
8- تالار عاج: چند قدم آن‌طرف‌تر از تالار آینه، عمارت عاج یا آج قرار گرفته كه تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست. برخی به‌دلیل وجود ۲ عاج بزرگ فیل در این سرسرا آن را «تالار عاج» می‌دانند و برخی به‌خاطر اینكه روزگاری محل پذیرایی و غذاخوری بود، آن را «تالار آج» می‌شناسند. آج در زبان تركی به معنی گرسنه است.
9- تالار الماس: فقط آینه‌كاری‌های تالار آینه نیست كه زبان‌زد خاص و عام است! یكی از قدیمی‌ترین بخش‌های قصر گلستان به نام تالار الماس، مملو از آینه‌كاری ظریف و پرتلألؤ و الماس‌گونه است. دهلیزها، بالاخانه‌ها و پستوهای متعدد و حوض‌خانه میانی این عمارت را از سایر تالارهای مجموعه متمایز می‌كند.
10- تالار ظروف: تاریخچه تالار ظروف به دوران پهلوی برمی‌گردد. این بنا روی بقایای عمارت‌های قجری ساخته و تبدیل به محل نمایش هدایای نفیس شاهان و سفرای اروپایی به قاجار شد.
11- تالار برلیان: یكی دیگر از بخش‌های قصر گلستان كه آینه‌كاری و چلچراغ‌های بی‌نظیر آن توجه تماشاگران را جلب می‌كند، تالار باشكوه برلیان در شرق تالار عاج است. این تالار در زمان ناصرالدین‌شاه روی بقایای تالار بلور و كمی پایین‌تر از سایر تالارهای مجموعه ساخته شد.
علاوه‌بر این موارد، بخش‌های دیگری همچون مركز اسناد تصویری، مركز اسناد خطی، كتابخانه، دفتر فنی، امور بین‌الملل، امور فرهنگی، امور معرفی، واحد كودك و نوجوان و واحد دفتر حقوقی نیز در محوطه قصر گلستان وجود دارند. بعضی از بخش‌ها مثل عمارت اندرونی (فرح‌آباد یا حرم‌خانه)، خوابگاه ناصری، تالار خاقان مغفور، عمارت خروجی، تكیه دولت، عمارت صندوق‌خانه، رخت‌دارخانه سلطنتی و دروازه نقاره‌خانه متاسفانه به دلایل مختلف در ادوار گذشته از بین رفته‌اند و اثری از آنها باقی نمانده است.
نگاهی به امكانات و خدمات رفاهی كاخ
مجموعه كاخ گلستان تهران برای رفاه حال تمام گردشگرانی كه ساعت‌ها در این محوطه گشت‌و‌گذار می‌كنند، خدمات و امكانات رفاهی خوبی در نظر گرفته است. از جمله:
1- چای‌خانه كاخ با سرو چای، قهوه، انواع دمنوش‌های خوش‌طعم و غذاهای لذیذ از گردشگران خسته پذیرایی می‌كند.
2- بعد از نوشیدن چای، وقتی نفستان تازه شد، سری به غرفه عكاس‌خانه قجری بزنید، با لباس‌های قاجاری عكس بگیرید و این خاطره شیرین را برای همیشه ثبت كنید.
3- هر زمان بخواهید درب نمازخانه مجموعه به رویتان باز است و به سرویس بهداشتی دسترسی دارید.
بعد از آنكه گشت‌و‌گذارتان در مجموعه تمام شد، می‌توانید سری به بازار بزرگ تهران، خانه مستوفی‌الممالك و پارك شهر بزنید كه در فاصله چند قدمی این مجموعه قرار گرفته‌اند.
شما بگویید
تابه‌حال قصر گلستان را از نزدیك دیده‌اید؟ كدام بخش‌های این مجموعه را بیشتر دوست دارید؟ از تجربه گشت‌و‌گذار خود در فضای این قصر برای ما بگویید.