دامغان امروز شهریست سر راه تهران و مشهد كه تا پایتخت ۳۴۳ كیلومتر فاصله دارد، دامغان بوسیلة رشته راه آهن تهران ومشهد بمركز مرتبط است. اینراه پس از عبور از سمنان و گذشتن از قسمتهای كوهستانی وارد دشت نسبه همواری شده پس از آنكه از دامغان گذشت مجدداً با كوهها مصادف میگردد و همین جاست كه مهندسین راه برای دوری جستن از كوه بریهای پر زحمت و پر خرج راهرا از دامنه كوهها و برجستگیها كشید و بشاهرود پیوسته اند. در ۱۳۵ كیلومتر فاصله میان سمنان و دامغان رویهم و یادوك ۶۹۵ پل بزرگ و كوچك ساخته شده و نیز بین شاهرود و دامغان كه ۶۵ كیلومیتر مسافتست ۱۵۸ پل و ۱۴ ویادوك بنا گریده و از اینرو میتوان كمی بوضعیت طبیعی و پست و بلندیهای اینحدود آشنا گردید.بین دامغان و گرگان كه در شمال است بجهه وجود یك سلسله كوههای مرتفع راه شوسه وجود ندارد و تها عبور و مرور از معابر تنگ و خطرناك كوهستانها انجام میگیرد. آب این شهر خوب و سازگار و هوایش تقریباً معتدل است اما چون در انتهای دالانی از شعبات كوه البرز قرار گرفته پیوسته در معرض وزش بادهائیست كه تقریباً همیشه در این معبر جریان دارد بدینجهه اغلب برای دامغان غبار آلود و پر از گرد و خاك میباشد و بی شك همین آشفتگی تقریباً دائمی هواست كه افسانة چشمه بادخان را پدید آورده است. سرعت و شدت این بادها گاه آنچنانست كه فضا را كاملا تیره و تار میسازد و بهمین جهه است كه در دامغان در اشجار بلند مخصوصاً سپیدار چنار كمتر دیده میشود و بیشتر درختان كوتاه مانند انار، آلو، انجیر، الو پرورش میابد.قوت و مداومت باد را از خراشیدگیهائی كه بمرور روی جدارمناره های محكم پدید آمده میتوان استنباط كرد.
بطوركیه قبلاً ذكر شد در دامغان همه گونه محصول عمل میآید پنبه و گندمش زیاد و مرغوب و پسته اش از نظر خوبی جنس و خوشمزگی زبانزد همه جاست و گرچه در ادركان یزد و كرمان نیز پسته خوب و درشت بدست میآید اما عطر و طعم پسته دامغان را ندارد بعلاوه عمر درختان پستة دامغان بیشتر است لیكن اشجار پستة این شهر هر سه یا چهارو گاهی پنج یا شش سال یكبار باور میگردند و بسیار مواقع نیز در معرض سرمازدگی واقع شده و بی برك و بر میشوند. انگور و زردآلوی دامغان خوبست . میوه های دیگر نیز كم و بیش دارد مخصوصاً صیفی كاری آن در خور یادآوریست. صنایع دامغان تقریباً منحصر بهنرهای دستی: چیت زنی (نوعی قلمكاری) و بافتن پارچه های نخی است.
از لحاظ معدن دامغان بسیار غنی است چه در كوههای نزدیك آن بیشتر معادن مخصوصاً سرب، آهن مغناطیس، طلا، زغال سنگ و غیره وجود دارد اما سای ذغال سنگ كه باوسایل نقاص كمی استخراج میگردد از معادن دیگر بهره برداری نمیشود، معادن طلای دامغان خیلی مهم و قابل استفاده است و اگر روزی دولت باستخراج آن اقدام نماید سود سرشاری خواهد داشت.
دامغان پایتخت اشكانیان
دامغان در حدود چهارصد سال پیش از میلاد مسیح چنان عظمتی داشت كه اشك سوم و تیرداد اشكانی در سال ۲۴۹ پیش از میلاد آن را پایتخت خود اعلام نمودند . این شهر تا قرن اول میلادی اهمیت خود را حفظ كرد و مركز ایالت بزرگ قومس بود . برخی ها , طرح این شهر را به هوشنگ نسبت داده اند . این نظریه به واقعیت نزدیكتر است كه مردم این منطقه دراطراف رودخانه چشمه علی كه در درة كوههای شمالی جاری است اسكان یافتند و مدنیتی را بوجود آوردند . چنانكه نوشته اند , نزدیك به چهارصد سال پیش از میلاد جمعی از مغان در مسیر رود سكنی گزیدند و به همین علت , نخست این منطقه ده مغان نامیده می شده و به مرور زمان و در آخر الامر به دامغان تبدیل گردید .دامغان مدتی پایتخت زمستانی اشكانیان بود و تا كشته شدن یزدگرد , آخرین پادشاه ساسانی موقعیت خود را حفظ كرد . در دوره های حكومت امویان ,عباسیان , طاهریان , سامانیان , سربداران و دیلمیان دامغان از موقعیتی ممتاز برخودار بود .
دامغان پایتخت ساسانیان
آنچه تاكنون خلاف آن ثابت نشده این است كه؛ پایتخت زمستانی اشكانیان شهر صد دروازه بوده و اردشیرساسانی پس از آنكه در سال ۳۹۷ قبل از هجرت پیغمبر اسلام اردوان اشكانی را كشت و سلسله ی اشكانیان منقرض شد مدتی پایتخت زمستانی خود را دامغان و تیسفون قرار داد كه تیسفون تا كشته شدن یزدگرد آخرین پادشاه ساسانی پایتخت ساسانیان بوده و خرابی تیسفون در تاریخ معلوم است. ولی نسبت به دامغان (صددروازه) نظریه ی آنان را كه نوشته اند در محلی نزدیك شهر كنونی بوده به علاوه در تاریخی ذكر نشده كمترین آثاری از چنان شهر بزرگی نیست و اگر می بود بایستی واقعه ی خرابی آن و احداث شهر با این باره ی مهم ضبط می گردید و تاریخ ایران در زمان ساسانیان روشن است.
موقعیت جغرافیایی
دامغان بین ۵۳ درجه و ۴۲ دقیقه تا ۴۵ درجه و ۴۹ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه تا ۳۴ دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است. این شهرستان محدود است از شمال به كوههای البرز و از جنوب به دشت كویر و از غرب به شهرستان سمنان و از شرق به شهرستان شاهرود.
شهر دامغان در دامنه جنوبی البرز و در ۱۲۰ كیلومتری شرق سمنان و ۷۰ كیلومتری غرب شاهرود واقع شده است. قسمت اعظم مساحت شهرستان دامغان را دشت و قسمت دیگر را كوهستان تشكیل می دهد. بلندترین نقطه این شهرستان، قله ای است به ارتفاع ۳۸۱۳ متر ارتفاع از سطح دریا در كوه سرتنگه از سلسله كوهستان البرز و پست ترین نقطه آن، ۱۰۶۳ متر از سطح دریا ارتفاع دارد كه در كویر چاه جام در جنوب دامغان واقع شده است. شیب دشت دامغان از شمال به جنوب است كه از چاه جام، به سمت دشت كویر باز هم از ارتفاع آن كاسته می شود تا اینكه كوههای كم ارتفاع واقع در جنوب، چاله یا دشت دامغان را از دشت كویر، جدا می كند. از نظر زمین شناسی، قدیمی ترین تشكیلات منطقه دامغان مربوط به دوره پركامبرین است. این تشكیلات زمین ساختی شامل شیست، گنیس و دیگر سنگهای دگرگونی می باشد. در كوهستانهای شمالی دامغان گسلهای متعددی با جهت جنوب غربی ـ شمال شرقی وجود دارد كه رعایت آن در ایجاد ساختمانها و دیگر تاسیسات به خاطر احتمال وقوع زلزله لازم است.
