تربت حیدریه یكی از شهرهای استان خراسان رضوی است. وسعت این شهرستان حدود ۲۴ هزار كیلومتر مربع بوده و حدود پنج قرن است كه نامش با عرفان، پیوند خورده است. این شهرستان در حال حاضر دارای جمیعتی بیش از ۲۵۰ هزار نفر بوده و با توجه به پتانسیل منطقه، جای پیشرفت بسیاری دارد.
تربت حیدریه یكی از بزرگترین تولید كنندگان زعفران جهان است و همچنین در تولید ابریشم نیز حرفهای بسیاری برای گفتن دارد.
در این شهر علاوه بر فراوانی زعفران و ابریشم، جاذبه های گردشگری بسیار دیگری نیز وجود داشته كه تربت حیدریه را در این فصل از سال، به یكی از مقاصد گردشگران بدل كرده است.
شهرستان تربت حیدریه از غرب به نیشابور، از شمال شرق با تربت جام و فریمان، از جنوب شرق با خواف، از جنوب به قائن و گناباد و از جنوب شرق مجاور با كاشمر است. این شهرستان زمانی نه چندان دور وسعت زیادی داشت، به گونه‌ای كه شهرستان‌های خواف، رشتخوار، مه ولات و زاوه را درون خود جای داده بود.
تربت حیدریه علاوه بر اینكه قطب زعفران دنیا می باشد، پایتخت ابریشم كشور نیز به شمار میرود به طوری كه ۷۰ درصد كل محصول ابریشم كشور در این شهرستان تولید میشود.
قرار گرفتن تربت حیدریه در مسیر اتصال جنوب كشور به مشهد مقدس، این شهر را تبدیل به منطقه اصلی عبور زائران علی بن موسی الرضا (ع) از هشت استان كشور كرده است . همین امر سبب شده سالانه تعداد قابل توجهی از مسافرین و زائرین امام رئوف، از جاذبه‌های گردشگری تربت حیدریه دیدن كنند.
مجموعه قطب الدین حیدر
شیخ قطب الدین حیدر، فرزند تیمور و از نوادگان سلطان شاه سالوری از شاهزادگان ازبك و از تبار خاقان ترك بوده است. وی مجذوب شیخ ابوالقاسمی شد كه در زاوه سكنا داشته است و به هوای دیدار شیخ، راهی این دیار شد و در سال ۶۱۸ ه.ق وفات یافت.
مجموعه قطب الدین حیدر، شامل آرامگاه قطب الدین حیدر و ایوانی از مسجد جامع قدیم است كه در مركز شهر تربت حیدریه قرار دارد. این مقبره در میان محوطه زیر گنبد قرار گرفته و ضریح چوبی آن دارای تاریخ ۹۸۷ ه.ق است. در امتداد فضای ورودی نیز محرابی تعبیه شده است. بنای موجود در چندین دوره تاریخی مورد توجه قرار گرفته است به نحوی كه شالوده آرامگاه احتمالا در دوره تیموری با گنبد دو پوسته گسسته استوار بر تاق نماهای شانزده گانه ایجاد شده است و در دوره صفویه در سال ۱۰۲۳ ه.ق به همت خواجه سلطان محمود تربتی نیز تغییراتی در معماری آن صورت گرفته است.
در ضلع غربی این مقبره، ایوان مسجد جامع قدیم تربت حیدریه جلب نظر می‌كند. بنای مسجد جامع، آجری است و تاریخ بنای آن كه بر سنگ سیاه و لوح مانندی حك شده است نشان دهنده سال ۱۰۴۵ ه.ق است و بانی ساخت مسجد نیز خواجه عبدالله فرزند درویش علی تربتی ذكر شده است.
كاروانسرای طبسی
این كاروانسرا در مجاورت مجموعه تاریخی قطب الدین حیدر قرار دارد. این رباط را حاج محمد ابراهیم طبسی از تجار معروف عصر قاجار در اواخر این دوره در ملك شخصی خود بنا كرد. رباط طبسی در زمره بناهای دو ایوانی است كه شامل فضای ورودی، هشتی، تعدادی حجره مشرف به میان سرای بنا، انبار و اصطبل است.
موزه مردم شناسی
قسمتی از بنای رباط طبسی به موزه مردم شناسی تربت حیدریه اختصاص یافته است كه در غرفه‌های مختلف آن، آداب و سنن، حِرف و صنایع دستی مردم این خطه به معرض دید عموم در آمده است و بر زیبائی این مجموعه افزوده است. این مجموعه یكی از پر رونق‌ترین مقاصد هدف گردشگران و مردم خود شهرستان است.
خانه امینی
این بنای تاریخی مربوط به دوره قاجار و محل زندگی امین التجار، از تجار معروف شهر تربت حیدریه در آن دوران بوده است. این بنا دارای تزئینات آجركاری، كاشیكاری و گچ بری‌های زیبایی است كه هنوز پس از گذشت سالیان متمادی، پابرجا مانده است. این بنا در سال ۱۳۸۸ توسط سازمان میراث فرهنگی تملك و سپس مرمت شد كه اكنون اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان در آن مستقر است.
حمام حاجی رئیس
این بنا در اواخر دوره قاجار توسط حاجی رئیس بنا شده است. از فضاهای مهم این حمام می‌توان به رشته پلكان‌های ورودی، سربینه، بینه، گرمخانه و مخازن آب سرد و گرم اشاره كرد كه از ویژگی‌های جالب توجه آن هشت ستون سنگی بسیار زیباست كه فضای گنبدی بینه را پدید آورده است و در میان فضای آن نیز حوض سنگی به شكل هشت ضلعی قرار دارد.
مزار بوری آباد
بنای تاریخی امامزاده احمد الرضا (ع) بوری آباد مربوط به دوره صفویه از آثار ثبت شده ملی كشور است. این بنا با پلان مربع، مدفن یكی از نوادگان امام موسی كاظم (ع) است. این بنا در كیلومتر ۴ جاده تربت به گناباد واقع شده و دارای امكانات رفاهی از قبیل زائرسرا، حسینیه و سكوهای اقامتی است.
بنای مقبره و مسجد شیخ حیدر كدكنی
بنای مقبره در گذشته دارای كاشی‌های فیروزه‌ای و مسدس بوده كه هم اكنون آثار كمی از آن برجای مانده است. بر گوشواره های فضای داخلی بقعه، هشت ستون سنگی در نبش دیوار نصب است كه بر آن با گچ، قسمتی از سوره مباركه (یس) با خط سفید در زمینه‌ای لاجوردی نقش بسته است و در زاویه جنوب غربی در بخش باقیمانده كتیبه، عبارت ( فی شهر ذی الحجه ۹۰۶ ) مشاهده میشود. مسجد شیخ حیدر كدكنی نیز فضایی است به صورت شبستان كه محرابی هشت گوشه زینت بخش آن شده و دیواره شمالی آن دو اشكوبه است. این مجموعه تاریخی در ۷۰ كیلومتری شمال غربی تربت حیدریه واقع است.
موزه حیات وحش
این موزه كه در آن گیاهان و جانوران بومی منطقه به نمایش گذاشته شده‌اند در انتهای بلوار شهید باهنر ، جنب پارك ملت قرار گرفته است. گردشگران با حضور در این مجموعه می توانند اطلاعات ارزشمندی در خصوص گیاهان و جانوران بومی منطقه كسب كنند.
باغ ملی
باغ ملی تربت حیدریه در انتهای خیابان مطهری واقع شده است. این بوستان با قدمتی یكصد ساله و با درختان كاج سر به فلك كشیده، دارای گل و گیاه‌های زینتی بر فراز تپه‌ای در مركز شهر تربت حیدریه خود نمائی می‌كند.
باغ ملی تربت حیدریه یكی از زیباترین پارك‌های ملی كشور است كه به واسطه داشتن فضائی بكر و امكانات تفریحی و توریستی مناسب، پذیرای جمع كثیری از مسافران و گردشگران است. همجواری این پارك بزرگ با ابنیه تاریخی همچون قطب الدین حیدر، رباط طبسی و مسجد جامع قدیم سبب شده به مكانی شناخته شده و پر جاذبه برای گردشگران تبدیل شود.
آبنما، نورپردازی و دیواره‌های سنگی ورودی این پارك كه بر شهر مشرف است، آن را به فضائی منحصر بفرد تبدیل كرده است.
پارك كوهستانی پیشكوه
در امتداد مسیر زیارت حرم مطهر امام رضا(ع)، تربت حیدریه آخرین اطراقگاه تا مشهد است. در حاشیه جاده آسیایی كه مسیر شرقی جاده ابریشم كهن است، در كوهپایه و تپه‌های مشرف به شهر تربت حیدریه، پارك كوهستانی پیشكوه به وسعت ۸۰۰ هكتار در حاشیه جنوب غربی این شهر واقع شده است. این پارك با قرار گرفتن در دامنه كوه و داشتن چشم اندازهای طبیعی زیبا، مجموعه استخر و آبشار مصنوعی، پارك سنگی، رستوران و شهربازی كودكان، یكی از پارك‌هایی است كه به عنوان منطقه نمونه گردشگری كشور شناخته شده است.همچنین كمپ ثامن متصل به آن، محل مناسبی برای استراحت مسافران می باشد .
منطقه گردشگری رودخانه حصار
روستای حصار در بخش بایگ شهرستان تربت حیدریه و ۵۵ كیلومتری غرب این شهر، از زیباترین مناطق ییلاقی شهرستان است كه دارای رودخانه دائمی و پر آبی است كه با وجود خشكسالی‌های اخیر، همچنان جاری و روان است. این رودخانه كه در مجاورت شرق روستا است، از شمال به جنوب امتداد دارد و دارای چشمه سارها و باغ‌های زیبا با درختان مثمر همچون آلو، گردو، سیب، گلابی، هلو، گیلاس، آلبالو و دیگر میوه‌های مناطق سردسیر است. حصار، روستای هدف گردشگری نیز است و همواره در روزهای تعطیل، مملو از جمعیتی است كه برای استراحت و گردش به دامن طبیعت پناه آورده اند.
آبشار رود معجن
آبشار رود معجن كه از جاذبه‌های بسیار دیدنی استان است، در ۴۸ كیلومتری غرب تربت حیدریه و در ۴ كیلومتری شمال روستای رود معجن قرار دارد. ارتفاع آبشار رود معجن ۲۸ متر است و شاخه اصلی این آبشار نیز از كوههای چهل تن سرچشمه گرفته است.
روستای رود معجن با داشتن باغ‌های میوه فراوان و رودخانه، یكی دیگر از مناطق گردشگری و دیدنی این ناحیه است.
قله ملكوه
قله مرتفع ملكوه، سومین قله بلند استان است كه ارتفاع آن در بلندترین نقطه به ۲۷۶۸ متر می‌رسد. قله ملكوه در جنوب شهر كدكن و غرب روستای زیبای حصار، در فاصله ۷۰ كیلومتری تربت حیدریه قرار دارد.
این قله با طبیعتی بسیار زیبا، آب و هوایی تقریبا سرد و دریاچه‌ای زیبا به نام گل خاتون، همیشه پذیرای گردشگران و كوهنوردان سراسر كشور بوده است.
رباط لاری
یكی دیگر از آثار تاریخی و اماكن دیدنی تربت حیدریه رباط لاری یا كاروانسرای لاری می‌باشد كه قدمت آن به دوران قاجار باز می‌گردد. این كاروانسرا كه در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است شامل ۲۴ غرفه تابستانی و مشرف به حیاط است كه پشت هر كدام به نوبه خود اطاقی كوچك برای استفاده زمستانی قرار دارد.
این مجموعه ارزشمند كه همچنان پس از ۱۱۰ سال پابرجا می‌باشد توسط حاج محمدرضا لاری از تاجران معتبر شهر در محله معروف به میدان رباط بنا شده است.
كاروانسرا و پل كسكك
كاروانسرا كسكك در نزدیكی روستایی به همین نام در شمال تربت حیدریه قرار دارد كه مربوط به دوران صفویه می‌باشد. این رباط دارای یك سردر ورودی با طاق‌های زیبا و ایوانچه‌هایی در اطراف می‌باشد. اتاق‌های این كاروانسرا دارای تاقچه و بخاری دیواری هستند و از معماری جالبی برخوردارند.
پل كسكك كه یكی دیگر از اماكن دیدنی تربت حیدریه به شمار میرود در زمان قاجار و توسط یكی از تاجران معروف به نام امین التجار ساخته شده است. این پل خشتی و آجری كه در فهرست آثار ملی نیز ثبت شده مرمت‌های زیادی بر روی انجام گرفته است.