اَلْوَند یكی از قله‌های بلند ایران واقع در استان همدان است.
فراروی شهر همدان در استان همدان، كوهستان منفردی از شاخه‌های خاوری زاگرس مركزی با عرصه‌ای به وسعت ۱۳۷۵ كیلومتر مربع، بزرگترین پدیده‌ٔ گرانیت زائی از دوران چهارم زمین‌شناسی بر اثر نفوذ توده‌های آذرین در نهشته‌های بازمانده از دوران پیشین بوجود آمده‌است. این رشته‌كوه در شمال غرب به كوه خدابنده‌لو سنندج و كوه چهل‌چشمه كردستان و از جنوب شرق به بلندی‌های راسوند و كوه وفس اراك متصل است. یال آن، حد طبیعی بین شهر همدان و تویسركان و بلندترین قله‌ٔ آن موسوم به الوند در ۱۸ كیلومتری جنوب شهر واقع شده و ارتفاع آن ۳۵۷۴ متر از سطح دریا است. جهت این كوهستان از شمال غربی به جنوب شرقی كشیده شده‌است و استان همدان را به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم می‌كند. این كوهستان، دره‌های ژرف و سرسبز، چشمه‌سارها، چمن‌زارها و قله‌های متعددی دارد.
جنس سنگهای:
رشته كوه الوند ازكوه های غربی ایران وجزء پیش كوه های داخلی زاگرس میباشد و با پیدایش جنبش كوهزایی زاگرس در ارتباط است. از نظر زمین شناسان دراواخر دوره ژوراسیك (دوره میانی ازدوران دوم زمین شناسی) یكی از شدید ترین حركات كوهزایی كه تا آن هنگام در ایران سابقه نداشته بوقوع پیوسته و در اثر فشار شدید و همچنین در اثر فشار طبقات گرانیت در منطقه بین همدان و اصفهان دگرگونی سنگ ها بوجود آمده است. الوند توده باتولیتی است و باتولیت ماگمایی است كه از عمق زمین در پوسته نفوذ كرده و درآن سرد میشود و از آنجا كه بلور و سنگهای تشكیل دهنده باتولیتها اغلب دانه درشت اند تصور میشود كه زمان پدید آمدن و متبلورشدن آنها بسیاركند و طولانی بوده است باتولیت ها معمولاپس از آنكه عمل فرسایش به مدت زیاد لایه های فوقانی آنها را ازمیان بردارد برسطح زمین پدیدار میشوند . باتولیت ها بزرگترین و وسیع ترین توده های آذرین درونی اند به توری كه حداقل وسعت باتولیت الوند معدل یكصد كیلومترمربع است و عمق آن را از ده تا سی كیلومتر در پوسته تخمیل میزنند. باتولیت ها با نفوذ در پوسته سنگهای اطراف خود را دگرگون كرده كه به آن هاله دگرگونی گفته میشود و این دگرگونی سنگها در اطراف باتولیت الوند به شعاع هفت كیلومتر وجود دارد. لایه هایی كه بر روی باتولیت الوند قرار داشته بر اثر فرسایش از بین رفته و توده باتولیت به صورت سنگهای گرانیتی بیرون آمده است.
سنگهای رسوبی كه در رشته كوه الوند دیده میشود و اغلب در ارتفاعات جنوب غربی و جنوب شرقی قرار دارد به دوره كرتاسه از دوران مزوزوئیك مربوط میشود و سنگهای رسوبی از نوع آهكی كه در شمال غرب دیده میشود به دوره الیگومیوسن ازدوران سنوزوئیك مربوط میباشد. قدیمی ترین سنگهایی كه توده نفوذی الوند را احاطه كرده است به دوره پره كامبرین نسبت داده شده است اما سن گرانیت ها از طریق سنجش رایومتری شصت و چهار میلیون سال (اوایل پالئوسن) تعیین شده است. توده گرانیتی الوند بر روی نقشه های زمین شناسی روند شمال غربی جنوب شرقی را به موازات راندگی زاگرس نشان میدهد و از لحاظ زمین شناسی تنوع قابل ملاحظه ای دارد. بر اساس رده بندیهای كانی شناسی شیمیائی و نورماتیو انواع آلكالی فلدسپات، گرانیت، سی ینوگرانیت مونزوكرانیت وگرانودیوریت درالوند تشخیص داده شده است. درحاشیه شمال غربی توده گرانیتی الوند سنگهای نفوذی بازیك نیز مشاهده میشود كه تعیین سن آنها به روش رادیو متری سن این توده ها را صدوده میلیون سال، اواخر دوره كرتاسه یعنی قدیمی تر از سن گرانیت ها تعیین نموده است . تركیب سنگ شناسی توده بازیك نیزمتغیر و متنوع است با تكیه بر رده بندیهای مختلف انواع اولیوین، دولریت، گابرو، دیوریت و مونزو دیوریت در این توده شناسایی شده است. سنگهای گرانیتی الوند ویژگیهای گرانیت های Hیا گرانیت های هیبرید را دارا می باشد.
معروفترین قله‌ها و كوهستان‌ها:
معروفت ترین قله‌ها، از شمال غربی به جنوب شرقی عبارت‌اند از: المابلاغ ۲۹۹۷ متر، كركس ۲۹۵۹ متر، قزل‌ارسلان ۳۲۵۰ متر، دائم برف ۳۴۵۰ متر، كلاغ لان ۳۴۸۰ متر، الوند ۳۵۸۴ متر، تاریك‌دره ۳۳۱۴ متر، كمر لرزان ۳۳۳۸ متر، چهار قله (۳۱۸۴، ۳۱۷۲، ۳۱۶۶و ۳۱۷۰ متر)، یخچال صاحب (گاوبره) ۳۴۸۶ متر، شاه نشین ۳۴۹۶ متر، سرخ‌بلاغ ۳۱۲۴ متر و قله كلاه قاضی ۳۱۲۵ متر.
دشت‌ها:
در كوهستان الوند، علاوه بر قلل مرتفع و شیب دار، دشتك‌های كوچكی وجود دارند، كه سطح آنها از چمن زار پوشیده شده و چشمه‌های زیادی در آنها جاری است و با توجه به اینكه از سطوح نسبتاً مسطحی برخوردارند، به صورت محل استراحت و اطراق كوهنوردان درآمده‌اند. مهم‌ترین این دشتك‌ها عبارت‌اند از : میدان میشان، تخت نادر، چمن شاه نظر و تخت رستم.
دره‌های شمالی و جنوبی الوند:
در دامنه‌های شمالی الوند دره‌های پر آبی مانند : دره برفین، دره گنجنامه، دره عباس آباد، دوزخ دره، دره گوساله، دره كیوارستان، دره سیمین دره، دره مرادبیگ، دره دیوین، دره قز، دره حیدریه و غیره وجود دارد و دره‌های مصفایی نیز در دامنه جنوبی الوند واقع است، از جمله دره سركان، دره آرتیمانی، دره فاران، دره گزندر، دره شهرستانه و غیره.
چشمه‌های مهم:
حوض نبی: از مشهورترین چشمه‌های الوند حوض نبی میباشد، كه از زیر صخره‌ای بزرگ در زیر قله الوند سرچشمه گرفته و در جهت شمالی به سمت تخت نادر سرازیر می‌گردد و دارای آبی بسیار خنك و گوار است.
چشمه تخت نادر: در ابتدای تخت نادر واقع است و چشمه‌ای نسبتاً پرآب است.
چشمه كلاغ‌لان: چشمه‌ای دائمی است كه در چمن زار كلاغ لان جاری است و آب مصرفی روستای دره مراد بیگ را تامین می‌كند.
چشمه قاضی: در دره مرادبیگ جاری است و آب مصرفی روستای دره مرادبیگ را تامین می‌كند.
چشمه ملك: سرچشمه رودخانه‌ای است كه در دره دیوین جریان دارد.
هفت چشمه: این چشمه، در دامنه جنوبی چهار قله و در جاده منتهی به تویسركان جاری است.
چشمه خسرو: چشمه خسرو، در مسیر یخچال به كلاه قاضی در جریان است.
بهشت آب: در سمت دره كیوارستان و جنوب قله الوند چشمه كوچكی است كه از شكاف صخره‌ای بیرون می‌آید و در سالهای كم آب، آب آن كم شده و گاهی در تابستان‌ها به خشكی می‌گراید.
چشمه افعی: این چشمه در دامنه دوزخ‌دره واقع است.
چشمه آب مروارید: چشمه‌ای ایست پر آب و بسیار گوارا، كه آب این چشمه و چشمه افعی از مسیر رودخانه و فرجین می‌گذرد. در حوالی چشمه مروارید، نوعی درخت بید به نام مروار روئیده است و شاید به همین دلیل و یا به خاطر زلال بودن آب این چشمه، نام مروارید بر آن نهاده‌اند.
