مركز بخش كربال واقع در استان فارس ، با مساحت حدود ۳۶۰۰ كیلومتر مربع در ۷۵ كیلومتری شرق شیراز واقع گردیده است و دارای آب وهوای معتدل كوهستانی وارتفاع آن ازسطح دریا ۱۵۰۰ متراست .بخش كربال درطول ۵۳ درجه و۱۹ دقیقه شرقی وعرض ۲۹ درجه و۳۲ دقیقه شمالی قرار دارد.این بخش ازشمال به ارسنجان ، ازشمال شرقی به آباده طشك ،ازشرق به نی ریز ، ازشمال غربی به مرودشت و زرقان از غرب به شیراز ، ازجنوب به سروستان واز جنوب شرقی به استهبان متصل می باشد.
مذهب:
از نظر مذهبی همه شیعه بوده ودر رعایت آداب واصول دینی چون حجاب زبانزد خاص وعام می باشند.
اقتصاد:
اقتصادمنطقه برپایه كشاورزی خصوصا برنج كاری وگندم وسیفی جات می باشدكه در سالهای اخیر بعلت خشك سالی وایجاد سدهایی در مسیر رود كر برنج كاری وكشاورزی هایی كه نیاز به آب زیاد دارندكنار گذاشته شده است.گندم كاری منطقه در سالهای پرآب در سطح استان مقام اول یا دوم را طی سالهای متمادی در اختیار داشته كه اكنون بدلایل ذكر شده تولید گندم نیز با كاهش چشم گیری روبرو شده ودرنتیجه وضعیت اقتصادی كشاورزان خصوصا روستا نشینان را دچار مشكل نموده است.عده ی زیادی از روستاییان به دلیل نبود امكاناتی چون راه مناسب وآب آشامیدنی و… مجبور به مهاجرت به شهرهای خرامه ، شیراز، مرودشت،ارسنجان و … شده اند.درصورت عدم چاره اندیشی مناسب وبموقع از سوی مسئولین منطقه ای واستانی این روند در سالهای آتی سرعت بسیار چشمگیرتری خواهد داشت.گلیم بافی ، پرورش زنبورعسل،كارخانه جات برنج كوبی ،سنگ بری ، كارخانه تولید كودشیمیایی ،از معدودراههای امرار معاش مردم سخت كوش این مرز و بوم می باشدكه این صنایع نیز بی تاثیر از خشكسالی نبوده اند.
بخش كربال مشتمل است بر ۴ دهستان به نامهای :
دهستان كربال با ۱۷ پارچه روستا و تعداد ۱۵۶۵۹ نفر جمعیت
دهستان سفلی با ۱۷ پارچه روستا و تعداد ۸۲۳۰ نفر جمعیت
دهستان دهقانان با ۱۴ پارچه روستا و تعداد ۸۱۹۵ نفر جمعیت
دهستان خیرآباد با ۱۲ پارچه روستا و تعداد ۵۹۲۴ نفر جمعیت
و شهر خرامه با ۲۵۴۲۵ نفر جمعیت
سیاسی / استراتژیك:
از نظر تقسیمات سیاسی كشوری خرامه یكی از بخش های اصلی شهر شیراز مركز استان فارس می باشدكه در زمانهای قدیم به دلیل قرار گرفتن در مسیر كوتاه ترین فاصله ارتباطی بین شهرهای جنوب وجنوب شرقی كشور مانند سیرجان ،كرمان و… مسیرعبور مروراز طریق نی ریز خرامه شیراز بوده است.
درحال حاضر بخش های خرامه ،سروستان وكوار در یك مجموعه انتخاباتی قرار گرفته اندكه با توجه به وسعت نسبی هر سه منطقه ومشكلات پیش روی تقسیمات كشوری تلاش هایی جهت ارتقاء سه منطقه به سطح شهرستان صورت گرفته است.
پیشینه تاریخی:
با استفاده از شواهد و اسناد معتبری كه در دست است قدمت شهر خرامه و كربال به ۱۵۰۰ سال قبل و به سال ۵۰۰ میلادی برمی گردد. در كتابها و سفرنامه هایی از جمله نذهت القلوب ، فارسنامه ابن بلخی ، المسالك و الممالك ، آثار العجم ، فارسنامه ناصری ، شیرازنامه ، معجم البلدان ، تاریخ برگزیده ، برهان قاطع ، تاریخ سرزمینهای فلات شرقی، تاریخ ابن خلدون ودیگر كتب درمورد خرامه و كربال مطالبی نوشته شده است.
رودكر ( رودخانه كربال) كه استخری آن را كروانه Kor vaenaho ذكر كرده است و برخی نیز كورش Kurosh خوانده اند، در دشت كربال و شمال خرامه روان است، آب آن شیرین ومسیرش از غرب به شرق به پهنای۴۰ متر و عمق ۶ تا ۱۰ متر می باشد.ابن جوقل در قرن چهارم هجری این رود را قابل كشتیرانی توصیف كرده وابن بلخی در وصف آن چنین آورده است: منبع این رودكر از نواحی كلار Kelar است و رودی عاصی است كه هیچ جای را آب ندهد الا جاهایی را كه بند كرده اند. به همین دلیل شش بند به نامهای امیر amir، فیض آباد feyz – abad تیلكان tilakan موان Mavan و جهان آباد Jahan-abad بر روی آن بسته شده است. این رود نهایتاً به دریاچه بختگان می ریزد.
بنا به روایاتی نام خرامه از خُورمه به معنی خورشید و مه به معنی ماه اخذ شده است، فرض دیگر این است كه این نام مأخوذ از خورماه كه نام روز یازدهم از ماههای ایران است باشد.حتی امروز نیز بعضی از عشایرمنطقه نام این شهر را خورومه Khoromah تلفظ می كنند.همچنین میراثهای باستانی، چون قلعه بهرام گور ، چهارطاقی و كاروانسرای جهان آباد قدمت تاریخی این منطقه را بهتر می نمایاند.محمد حوافی چنین یادآور می شود كه یعقوب لیث صفاری بعد از رفتن به فارس و جنگ با ابن واصل، قلعه خرامه را گرفت وچهل هزار بار درم كه در آن قلعه بود بدست آورد.پناه بردن وزیر امیر منصور به این قلعه در واقع، كالیجار كه تركان قصر تاراج اموال وی را داشته اند به اهمیت موقعیت سوق الجیشی آن می افزاید.این قلعه كه تا چند سال اخیر محل سكونت دهها خانوار بود به صورت تلی دست ریز با ارتفاع بیش از ۱۰ متر از خاك رس، توسط شهرداری تخریب شد و آثاری از خانه های روی آن برجای نماند.یكی از آثار تاریخی منطقه كه از زمان ساسانیان برجا مانده و در فاصله ۵۰۰ متری مغرب خرامه قرار دارد بنای آتشكده ای است كه در محل به چهارطاقی گبران معروف است كه از نظر ساختمان گنبد و كاربندی تا حدودی شبیه آتشكده بهرام است.
توجه خاص سردمداران دیالمه در ترمیم بندهای عصر ساسانیان در مسیر تنها رود عاصی كربال دلالت بر عمارات فراوانی ونفوسی می كند كه دركناره های این رود می زیسته اند . از آثار باقی مانده این عصر بندامیر است كه به وسیله عضدالدوله دیلمی ترمیم شده است. صدمه دیدن بعضی ازبندهای رود كه نظر سلاجقه را نیز به خود جلب كرده است ، چنانچه بند قصار gesar یا فیض آباد به وسیله اتابك چاولی از امرای محمدبن ملكشاه درحدود سال ۵۰۶ ترمیم می شود و بنام وی فخرستان نام می گیرد.از دیگر بناهای سلجوقیان كاروانسرای خان كت Xane – Ket یا كاروانسرای دیودان در نزدیكیهای دریاچه بختگان می باشد كه سبك معماری آن را مربوط به این دوره دانسته اند و مسیر قدیم جنوب به مركز یعنی از كرمان به شیراز ، تهران واصفهان از روی این كاروانسرا عبور می كرده است.چنانكه درزمان استعمار انگلیس آثاری چون پل انگلیسی ها كه از این مسیر برای لشكركشی به مركزایران وشیراز استفاده می كرده اند به جا مانده است . این كاروانسرا به علت عدم رسیدگی اكنون ویران گشته و درحال نابودی است. (كاروانسرای دیودان).
درهمین ادوار به سنگ قبرهایی برخورد می كنیم كه اخیراً درمركز باغهای خرامه كشت گردیده و خطوط ثلث و كوفی منقوش به آ نها گویای حال عارفانی متعبد بوده كه از قرون ۶ تا ۸ هجری دراین بلد می زیسته اند.یكی از این سنگها متعلق به عالم ربانی به نام شیخ غیاث (علی) ابن ابی جعفربن طیب است كه روی آن سوره نور و آیة الكرسی و شرح حال وی مشاهده می شود.
صفویان كه بیشترین همت آنان، عمران و آبادی بلاد بود، علاوه بر اینكه برروی «كر»پلی در زمان امام قلی خان والی فارس مشهور به پل خان بنا كرده اند، درشهر خرامه نیز ردپایی از خود به جا گذاشته اند. بنای حمامی مشهور به حمام كهنه به آنها نسبت داده شده و چنین حدس زده اند كه این حمام همزمان با حمام گنجعلی خان دركرمان ساخته شده است .
همزمان با احداث حمام كهنه ، نهال درختان باغ مصفایی مشهور به باغ خان bage-Xan كاشته شده است. این باغ با وسعت حدود ۱۲هكتار درقسمت شمال خرامه خارج از حصار قدیمی واقع گردیده است. درابتدا انواع درختان، گل و سرو و توت و غیره درآن وجود داشته است اما امروزه تنها فقط قطار سروهای آن به جای مانده كه بیش از یك سوم این سروهای بلند درحال خشك شدن است .نصیرالملك از رجال فارس دریكی از مراجعاتش به خرامه ، حصاری دور شهر احداث می كند كه ارتفاع آن ۷ متر و ضخامت آن ۲/۵ متر و طول آن ۲۰۵۰ متر بوده و چهار دروازه به نامهای كربالی (Korbali ) ، قبله ای (qeblei) كرمانی (Kermani) و باغی (bagi) درجهات جغرافیایی آن قرار داشته و برجهایی جهت دیده بانی و كشیك شبانه این حصار را مزین می نموده است.
نصیرالملك برای رتق وفتق امور جاریه، دستور به ساختن مكانی مشهور به نام عمارت می دهد. این ساختمان محل تجمع مردم و رفع مشكلاتشان با نامیان و مالكان بوده است. این بنا كه درقسمت جنوبی حصار قدیمی و دركنار دروازه قبله ای قرار داشته كه امروزه بر اثر بی توجهی افرادی ویران گشته و تبدیل به ساختمانهای مسكونی گشته است.
از نظر لهجه وگویش به جز عشایر و روستانشینان لهجه ای نزدیك به مردم شیراز دارند.
