تقسیم بندی موسیقی خراسان
۱. موسیقی كردی شمال خراسان كه شامل شهرهای درگز ، قوچان ، شیروان ، مشهد ، اسفراین می شود .
۲. موسیقی ترك های خراسان ( كلا آذربایجانی های مقیم خراسان )
۳. موسیقی شهرهای جنوب خراسان ( بیرجند ، قاین ، طبس ، فردوس ، كاشمر ، گناباد )
۴. موسیقی طوایف بلوچ مقیم خراسان (سرخس )
۵. موسیقی شهرستان های مركزی خراسان ( خراسان شرقی ) كه شامل شهرهای فریمان ، تربت جام ، تربت حیدریه ، تایباد و خواف است .
در میان شهر های ذكر شده ، موسیقی شمال خراسان ، یعنی قوچان ، و جنوب خراسان ، یعنی تربت جام و بیرجند از همه معروف ترند .
موسیقی بیرجند به دو بخش تقسیم می شوند : الف ) موسیقی ریتم دار ب ) موسیقی كشیده و با متر آزاد .
در میان هفت دستگاه موسیقی سنتی ایران ، دستگاه شور اصیل ترین آنهاست . بخش عمده ی موسیقی های نواحی ایران ، به ویژه موسیقی خراسان ، در دست گاه شور و دشتی اجرا می شود .
در موسیقی ریتم دار این منطقه ، وزن های ۵/۸ یعنی ریتم لنگ بیش تر مورد توجه است و این نشان دهنده ی مانوس بودن مردم این منطقه با این وزن است كه البته در موسیقی سیستان و افغانستان نیز معمول است .
در ترانه های جنوب خراسان ، با اشعار دو بیتی ، آهنگی را با ملودی ساده ای ، اغلب در مایه ی شور و با ریتم های مختلف ۶/۸و ۵/۸ می خوانند و باهمان ملودی و كمی متفاوت برگردان آن را ، كه شعری قدیمی است ، همگی با هم هم سرایی ، یا به بیان خودشان پی خوانی می كنند .
به طور كلی در اجرای موسیقی های محلی همه ی كسانی كه دور هم جمع هستند شركت می كنند و این یكی از مشخصات اجرای موسیقی محلی است كه با كف زدن یا پی خوانی كردن ، شور و تاثیر موسیقی را بیش تر می كنند . آهنگ هایی كه با ریتم به اصطلاع لنگ اجرا می شود حالت عرفانی و سنگین تری دارد و این نشان دهنده ی ویژگی عارفانه ی مردم و تاریخی این سرزمین است . گله از یار سخنان عاشقانه ، دوستی ها ، دردل های زندگی ، وضع محصول و… محتوای این اشعار را تشكیل می دهد .
موسیقی شمال خراسان
شمال خراسان از شرق محدود می شود به سرخس و از غرب دره گلستان یعنی در غرب بجنورد از شمال كلات نادری و باجگیران ، از جنوب هم تا شهر سبزوار می رسد و شامل شهرهای درگز ، قوچان ، شیروان ، و بجنورد می شود .
مردم ساكن شمال خراسان از سه قوم كرمانج ( كرد ) ترك و فارس تشكیل شده اند . مرمان كرد شمال خراسان در طی جند صد سال مهاجرتشان به این ناحیه ، هماره زندگی پر از فراز و نشیب همراه با جنگ داشته اند و این موضوع در حزن و اندوه آهنگ هایشان كاملا نمایان است .
نوعی موسیقی حماسی معروف ، هرای ( فریاد ) در این منطقه اجرا می شود .تم و درون مایه ی آوازهای هرای به علت درگیری های سالیان متمادی با دشمنان ( تركمن ها ، ازبك های عثمانی ، مغولان ) حالت حماسی و رزمی پیدا كرده است .
شعرهای عرفانی در این منطقه قالب های خاصی دارد و مصراع های طولانی تر از ترانه های معمول است . ترانه های معمولی هشت هجایی است در حالی كه اشعار عرفانی از چهارده هجا به بالاست . در این منطقه ترانه های عاشقانه و شادتری نیز یافت می شود كه پر از احساسات زیبا و پرشور پسران و دختران جوان است و با الهام از زیباهای طبیعت سروده می شود . گاهی كه بر سر راه عاشق و معشوق مشكلاتی و موانعی هست با سوز و گداز عاشقانه و آه و فغان توام می شود .
گروه های هنری شمال خراسان
۱. عاشق ها عاشق به گروهی اطلاق می شود كه با ساز و آلات موسیقی خویش آهنگ های شاد یا محزونی می نوازند .سازهای عاشق ها عبارتند از دهل ، سورنا ، قدشمه ، كمانچه ، عاشق ها امتیازات ویژه و جایگاه خاصی در ادبیات قومی كردهای خراسان دارند .
۲. بخشی ها ، كسانی هستند كه توانایی سرودن اشعار و خلق آهنگ های ابتكاری دارند . ساز این گروه فقط دو تار است . این گروه با احترام به محافل شادی و عروسی دعوت می شوند . به این علت به آنها بخشی گفته می شود . كه كارشان هنری است و با شعر و شاعری در ارتباط است و این هنر را بخششی از جانب خداوند در حق خود می دانند .
۳. لوطی ها ساز این گروه فقط دایره است . لوطی ها روستا به روستا ، كوه به كوه و ایل به ایل می گردند و هم چون رسانه های گروه اخبار را در قالب شعر به گوش همه می رسانند . كار لوطی ها سرودن تصنیف های شادو طنز آمیز است . این گروه از طبقه ی مرفه و آدم های خسیس و حسود انتقاد می كنند .
۴. چوپانان و مردان چادر نشین : كه ساز موسیقی آنها فقط (نی هفت بنده ) لسا . مردم نواحی شمال خراسان به موسیقی بیش از غذاهای روزانه اهمیت می دهند و به همین علت گروههای هنری گوناگون در میان آنها پیدا شده است .
