شهر جوزدان با قدمت ۸۰۰ ساله یكی از قدیمی ترین شهر های استان اصفهان به شمار میرود كه بهترین دلیل بر این مدعا سنگ های قدیمی موجوددر ساختمان مسجد جامع است كه قدمت این مسجد بهدوران مغولی – تیموری میرسد و قنوات كهن و گنبد های خشتی و همچنین آستان متبركه امام زاده ساره مریم جوزدان كه بر اساس شواهد ذكر شده این بنای مقدس متعلق به خواهر ناتنی بزگوار حضرت امام رضا(ع) میباشد و مردم جوزدان بسیاری از نیاز های معنوی خود را از این آستان مبارك طلب حاجت می نمایند .
شهر جوزدان در ۸كیلومتری جنوب شرقی نجف آباد واقع شده و از جنوب شرق به شهر جدید فولاد شهر و از غرب به زمین های كشاورزی و شهرك صنعتی نجف اباد و جنوب به تپه ها و كوهای امتداد یافته رشته كوههای زاگرس موسوم به كوه پنجی مشرف میشود هسته اولیه شهر را اهالی گرگ آباد ( منطقه ای در مسیر كوه فشارچه كنونی) تشكیل داده اند كه به دلیل وجود گرگ های وافر در این منطقه به این نام شهرت یافته است به علل نامشخص گرگ آباد منطقه ی مناسبی برای زندگی نبوده و ساكنانش این محل را ترك گفته (وجود خرابه هایی از حمام عمومی و چند دیوار گلی در صدهً قبل شاهد براین مدعا میباشد .بسیاری از آنها به حوالی تهران مهاجرت میكنندو هنوز مهاجران گرگ آبادی در تهران پسوند فامیلی جوزدانی را همراه فامیل خود دارند و بقیه ساكنان زندگی را در كنار گرگ آباد( جوزدان فعلی) ادامه میدهند كه جوزدان كنونی را به وجود می آورند.
وجه تسمیه شهر جوزدان:
جوزدان متشكل از دوكلمه ی جوز به اضافه دان میباشد كلمه جوز در لغت عرب به معنی گردو میباشد و این جوزدان بعلت دارا بودن از درختان گردو فراوان ، جوزدان نام گرفته كه دان آن پسوند دارا بودن میباشد . جوزدان تركیب یافته از نام های مختلف است كه به ترتیب عبارتنداز جوزجان – جوزان ( به نقل از كتاب مرده كشان جوزان نوشته ابوالقاسم پاینده) – جوزدان میباشد البته بعضی ها نیز این چنین استنباط میكنند بعلت گرمای زیاد و خشك بودن هوای این جوزدان به جزدان معروف بوده است و كم كم به جوزدان تغیر نام داده است ولی این برداشت ریشه و سند معتبر ندارد.
موقیعت جغرافیایی شهر جوزدان :
شهر جوزدان برروی دشت بنا شده است و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۶۳۵ متر میباشد . كوههای جنوبی جوزدان موسوم به كوه فشارچه میباشد و مرتفع ترین آنها كوه پنجی میباشد كه از شمال غربی نجف آباد به جنوب شرقی ان كشیده شده است . اقتصاد جوزدان بر پایه كشاورزی و دامداری بنا شده است ، كشاورزی مهمترین و اساسی ترین قطب اقتصادی این منطقه میباشد آب كشاورزی این شهر از چاههای حفر شده توسط اهالی و سه رشته قنات كهن كه حدودا هركدام ۱۰كیلومتر طول دارند تامین میشود كه به راستی حكایت از همت بلند مردم دارد؛ همچنین كانال آب رسانی جوزدان كه منشعب شده از رودخانه زاینده رود است . و قلب حیاتی كشاورزی جوزدان است . این كانال از زاینده رود سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از شهرها و جوزدان های مختلف و سیراب كردن اراضی منطقه وارد جوزدان میشود و زمین های زراعی را پوشش میدهد و سپس به راه خود ادامه داده ودر سر راه خود زمین های كشاورزی شرق كانال را نسبتا مشروب میكند سپس دو شاخه میگردد ( یكی به طرف خمینی شهر و دیگری به طرف قهدریجان) و مجددا به زاینده رود میریزد.
كشاورزی:
زمین های كشاورزی جوزدان به كاشت انواع گونه های گیاهی جواب میدهد از جمله غلات ، صیفی جات و انواع درختان میوه در قدیم جوزدانیان به كاشت خشخاش اشتغال داشته اند و محور اقتصادی زندگی آنها بر این گونه ی گیاه می چرخیده است كه این گیاه برای پذیرایی از درباریان استفاده میشده است البته درآن زمان گشت تریاك مرسوم بوده و هنوز هم از تریاك جوزدان به بهترین نوع آن یاد میشود در زمان محمد رضا شاه باتوجه به این كه تریاك زیاد گشت میشده وبرای اهالی منطقه خطرافرین بوده جنبه اقتصادی آن نادیده گرفته شده و كشت آن ممنوع گشت . و تمام تریاك های موجود درخانه های اهالی توسط امنیه های دولتی كشف و ضبط گردید كه البته كاشت این گیاهان مذكور منسوخ شده و مردم جوزدان بیشتر به كشت غلات مهمی كه برای آنها صرفه ی اقتصادی دارد همت گماشته اند از جمله غلاتی چون گندم ، جوو بویژه برنج لازم به ذكر است كه برنج جوزدان از مرغوبیت و معروفیت خاصی برخوردار است و در بازار به برنج لنجان معروف است و نه تنها در كشور ایران مورد استفاده قرار میگیرد بلكه به خارج از ایران نیز صادر میشود همچنین باید متذكر شویم كه مردم تمام نیازهای كشاورزی خود را ، خود برآورده میكنند واز این نظر خود كفا میباشند.
دامداری :
از دیرباز در جوزدان دامداری رواج داشته است و تاكنون ادامه دارد كشاورزان در كنار كشاورزی از حرفه دامداری نیز بهره میبرده اند و برخی فقط به صورت حرفه ای كار دامداری را ادامه میدهند تااكنون كه در اطراف جوزدان دامداری های صنعتی رواج پیدا كرده است.
جمعیت :
طبق آمار گرفته شده از مركز آمار ایران در سال ۱۳۶۵ جمعیت حوزدان دارای ۹۰۸ خانوار و ۴۹۸۷ نفر بوده است كه طی سال های متمادی در اثر مرگ ومیر و زاد وولد ومهاجرت جمعیت كاهش یا افزایش یافته است بر اساس سرشماری نفوس و مسكن سال ۱۳۹۱ تعداد خانوار ها به ۱۸۴۹ و جمعیت آن درحدود ۶۷۴۹ نفر بوده است . لازم به ذكر است زبان اصلی مردم فارسی سلیس كمی رو به گویش محلی است و برای عموم قابل فهم میباشد البته در سال های اخیر گویش های محلی از زبان رفع شده و بارشد فرهنگی و ارتباط با دنیای شهر نشینی گویش محلی در زبان كمتر ملموس میباشد.
مردم شناسی:
مردم جوزدان انسانهای بسیار سخت كوش ، باغیرت ، مهمان نواز ، و باهوش و درایت میباشند .و آنچه از مكاتبات نویسندگان استنباط میشود . و به دیده نظر گماشته میشود و گنجینه ای كه از پیشنیان سینه به سینه و نسل در نسل به مارسیده است جوزدانیان انسانهای باهوش و ذكاوت بوده اند كه زیركی خاصی در رفتار آنها نمایان بوده و افكاری كه در سر می پروارنده اند حاكی از فكر وسیع آنها بوده شاید جو حاكم برآن زمان و شرایط حاكمه باعث میشده آنها جهت رفع مشكلات و معضلات خود هوشمندانه عمل نمایند اما بااین وجود آنها با راهكارهای شاهكار و زیركانه خود دست به اقدامات منحصر به فر دی زده اند جوزدان در قدیم الایام دارای چهرهای مشهور و شخصیت های برجسته ای بوده نظیر حاج آقا باقریین و حجت الاسلام علی محمد هاشمی كه درزمان پهلوی و دردوران خفقان به قم میرفته اند و دروس حوزوی را فرا میگرفته اند سپس به جوزدان می امدند و به ارشاد و راهنمایی مردم می پرداختند آنها دراین راه زحمات زیادی را متحمل شده اند كه قابل قدردانی و سپاس گذاری است همچنین در جوزدان شعرا و عارفان بزرگی كه از آنها به ملا های ده تعبیر شده است می زیسته اند كه به دلیل نبود امكانات و تحصیلات متاسفانه نامی از این بزرگ مردان بر جای نمانده است دركنار این شخصیت های بزرگ میتوان از كسانی نام برد كه نامشان لرزه بر اندام مردم می انداخته ، افرادی نظیرسارم دوله( مالك جوزدان از قاجاریان) و فرزند آن اصغر مسعود ( اصغر میرزا) و رضا خان جوزدانی كه از خوانین آن دوره میباشند یاد كرد ومیتوان گفت كه رضا خان جوزدانی یكی از یاغیان آن زمان بوده كه برخلاف جثه كوچك و اندام ضعیف فردی با رشادت و خوش استعداد، باغیرت ، وناموس پرست بود كه در سال ۱۳۲۹ قمری ( ۱۲۹۰شمسی ) از زندان فرار میكند و در منطقه به طرفداری از شهریان می پردازد ، سال های ۳۵ تا ۳۷ قمری اوج رشادت و سلطه گری این شخص بر مردم بوده و موجب رعب ووحشت كاروانیان بوده است او درگردنه ها بر سر راه كاروانیان كمین میكرده و به تاراج اموال آنان میپرداخته.( شرح مفصل در كتاب دیار نون اثر علی یزدانی نجف آبادی ) این شخص پس ازجنگ جهانی اول وطی جنگهای درون منطقه ای توسط علی خان فلاردی واقامحمودبابااحمدی دستگیر شدودرزمان رضاشاه به داراویخته شد.در زمان رضا شاه با توجه به اعتقادات مذهبی مردم سادات صادق و عارفی مثل حاج آقا موسوی كه بعنوان پیشوایان جوزدان مردم را هدایت میكردند و مورد احترام اهالی بوده اند در این جوزدان میزیسته اند.
آثار تاریخی:
۱- امام زاده ساره مریم كه در قسمت شمال غربی ورودی جوزدان میباشد از دیر باز مورد توجه اهالی مردم كل منطقه بوده است كه دركنار آن مزارع شهدا واقع شده و قبرستان جوزدان در جوار این امام زاده شریف میباشد و تا این زمان مردم برای زیارت و ادای نذورات خود به این محل میایند . درزمانهای گذشته بازارهای مرسوم در جوار امام زاده روزهای پنج شنبه برپا بوده است این بازار ها معروف به « درپنج شنبه» بوده مردم هم برای زیارت و هم برای خرید مایحتاج درروز پنجشنبه به این مكان می آمدند كم كم با شكل گیری انقلاب اسلامی این پنجشنبه بازار هم برچیده شد.
۲-در كنار این امام زاده بقعه ای وجود دارد معروف به بقعه آغا شاهزاده( آغا بیگم ) كه در حال حاضر متروكه شده است و پدر این بزرگوار در یزد دارای زیارتگاه می باشد.
۳- در قسمت شمال شرقی جوزدان برج كبوتر خانه می باشد كه مدتی به جهت دیده بانی شكارگاه منطقه ای وبعداً جهت برداشت فضولات پرندگان استفاده می شده ظل السلطان حاكم اصفهان كه شكارچی ماهری بوده است وباخوانین زمان خوددراین منطقه شكارمیكرده است در مورد جوزدان گفته است كه جوزدان ده بسیار بزرگ وشكارگاههای مناسبی داردو مانند قمشلو شكارش تعریف دارد. برج كبوترخانه به دلیل بی توجهی اهالی ومسئولین روبه تخریب نهاده بود كه درسال ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ با همت امور میراث فرهنگی ترمیم وباز سازی گردید.
-۴مسجد جامع: مهمترین واصلی ترین مكان تاریخی جوزدان كه گویای هویت وقدمت جوزدان میباشد، تقریباً درمركز جوزدان قرار دارد وبه مرور زمان در اطراف آن ساخت وسازهایی صورت گرفت از وجود سنگ قبرهای موجود در این مسجد می توان به قدمت دیرین آن پی برد.
در ضلع جنوب غربی این مسجدبقعه ای وجودداردبنام بقعه شیخ محمد.شیخ محمدعالم بسیار بر جسته ای بوده كه از صوفبان زمان خود به حساب می رفته. در كنار این عالم بزرگوارتنی چند از علمای ان زمان نیز مدفون میباشند،از جمله شیخ صفی الدین شیخ ملكشاه متوفی هشتم جمادی الثانی ۱۱۰۱ه.ق به گفته ی مردم جوزدان درزمانهای قدیم تاجری با كاروان خود ازاین محل عبور میكرده كه با شرایط بد جوی مواجه مشودوعبورش راازاین مكان ناممكن میسازد این اتفاق درخندق مجاورمسجد جامع رخ میدهدتاجرباخودمی اندیشد كه چگونه راهی برای گذشتن پیدا كندپس باخود عهدمی بنددكه اگر موفق به عبورازاین منطقه شد مسجدی در كنار خندق بنا كند.وی موفق به عبور میشود وبنا بر عهد خود بنای اولیه مسجد را پایه گذاری میكند.و طی سالها مردم مسجد را مرمت می كنند تا به امروز كه دارای بنای زیبایی میباشد مسجد دارای سردرب بسیار زیبایی بوده اما به دلیل نزولات جوی و گذشت زمان تخریب شده و به دلیل ناآگاهی برخی مسئولین مربوطه و پیگیری نشدن سازمان میراث فرهنگی تخریب شد اما گنبد اصلی هنوز پابرجا است ، لازم به ذكر است كه این مسجد ابتدا مكتب خانه بوده و امام جمعه وقت اصفهان دراین مكان مدفون میباشد همچنین شش نسل قبل از حاج آقا باقریین نیز در این مكان به خاك سپرده شده اند كه روحانیان معتبر آن زمان بوده اند.۵۴- باغ شاهزاده : در زبان عامه از آن به باغ شازده تعبیر میشودكه درقدیم مقرحكومتی بوده. كه شخصی به نام سارم الدوله آن را بنا نموده پس از آن باغ به پسرش اصغر میرزا به ارث میرسد. در وسط باغ امارت زیبایی و در پشت آن حمام و اتاق های خدمه میباشدكه این اتاق ها و حمام تخریب شده ( نمونه ی ساخت بنا و حمام آن مشابه به حمام ساخته شده در كاشان میباشد). هنوز كاج های بنا شده در زمان پهلوی پابرجا هستند و امارت وسط باغ هم بازسازی شده و در كنارآن استخر بزرگی بوده كه هم اكنون هم وجود دارد و بقیه زمین برای امور تفریحی استفاده میشودكه پس از انقلاب اسلامی قسمتی از آن توسط سپاه پاسداران و قسمتی دیگر از آن توسط آموزش و پرورش مورد استفاده واقع شد ..
