حنا گیاهی درختچه‌ای و با ارتفاع تا ۷ متری می‌باشد. برگ‌های این درختچه، ساده، بیضی، نوك تیز و به طول تا ۳ و به عرض تا ۱ سانتی متر هستند. این برگ‌ها به طور متقابل بر روی ساقه قرار می‌گیرند.
گل‌های حنا سفید یا مایل به گلی كوچك و به صورت مجتمع خوشه مانند، با ظاهری زیبا بر روی ساقه قرار دارند.
درختچه‌ی جوان بدون خار، ولی درختچه‌های مسن، دارای خار هستند.
قسمت مورد استفاده‌ی حنا برگ آن است.
درختچه‌ی حنا در مناطق جنوبی ایران از جمله اطراف بندرعباس و بوشهر، استان سیستان و بلوچستان (اطراف چابهار)، استان كرمان (كرمان، بم و نرماشیر)، استان خوزستان (اطراف اهواز) و یزد رویش دارد.
منبع جغرافیایی
حنا، بومی نواحی مدیترانه است. در نواحی شرق نزدیك و هندوستان نیز كاشته می‌شود و از نواحی استوایی هند و مصر به نقاط دیگر صادر می‌گردد. در ایران نیز در مناطق جنوبی كشور، استان‌های كرمان، هرمزگان و بلوچستان كاشته می‌شود.
تركیبات مهم
یكی از مهم‌ترین اجسامی كه شناسایی و استاندارد كردن حنا نیز، با آن صورت می‌گیرد، تركیب لاوسون یا ۱ ـ هیدروكسی نفتوكینون می‌باشد كه به میزان حدود ۱% حنا را تشكیل می‌دهد. این ماده، منبع رنگ حنا نیز هست.
تركیبات دیگر حنا، شامل كومارین، گزانتون‌ها، فلاوونوئیدها، كینوئید، تانن به میزان ۱۰- ۵ درصد، رزین و مقداری اسید گالیك به حالت آزاد و مقدار كمی استرول از جمله سیتروسترول هستند.
حنا علاوه بر موارد مذكور دارای مانیتول و موسیلاژ است. وجود موسیلاژ باعث می‌گردد كه برگ حنا به سهولت با آب به صورت خمیر درآید . حنا دارای ۲/۱% اسانس می‌باشد.
اثرات مهم
* با توجه به این كه حنا یكی از گیاهان، با مقدار قابل ملاحظه‌ای تانن است، لذا دارای خاصیت قوی قابض می‌باشد؛ به همین دلیل از آن به طور خوراكی در اسهال خونی، زخم‌های روده‌ای- معده‌ای و به عنوان ادرارآور استفاده می‌شود.
* مصرف خارجی و موضعی آن، به عنوان ضد اگزما، درمان جرب (بیماری پوستی واگیری كه عامل آن ساركوپتس اسكابیل می‌باشد)، ضد میكوزیس (بیماری قارچی پوست) و درمان زخم‌ها می‌باشد.
* در بسیاری از نقاط جهان، از جمله مصر، هندوستان، ایران، پاكستان، افغانستان، اروپای مركزی و آمریكا، جهت رنگ كردن مو از آن استفاده می‌كنند. در حال حاضر، محصولات زیادی از حنا به عنوان مراقبت و محافظت از مو در جهان ساخته شده و مورد استفاده هستند، از آن جمله حنای بدون رنگ است؛ این نوع حنا رنگ طبیعی مو را حفظ و آن را درخشان می‌سازد.
با توجه به این كه بعضی از خواص حنا، مربوط به ماده‌ی رنگی آن است، لذابه نظر نمی‌رسد كه خواص حنای طبیعی، كاملاً مشابه حنای بی رنگ باشد.
هم چنین در هنگام جدا كردن ماده‌ی رنگی لاوسون، مواد دیگری نیز جدامی‌شوند كه در حنای بی رنگ حذف شده و یا به میزان كم‌تری وجود دارند
* حنا، همچنین خاصیت بهبودی زخم‌های ناشی از عفونت باكتری‌های گرام مثبت را داشته و بر علیه قارچ‌های مولد كچلی مانند تری‌كوفیتوز، اسپوروتریكوم و كریپتوكوكوس، موثر است.
* از دیگر خواص حنا، خاصیت نرم كنندگی و ضد آفتاب آن است؛ به همین دلیل در فرآورده‌های آرایشی- بهداشتی، در سال‌های اخیر از آن استفاده می‌شود و جهت ترك خوردگی پوست، به خصوص دست و پا موثر است.
* حنا به صورت موضعی در تخفیف دردهای روماتیسمی نیز به كار می‌رود.
* جوشانده‌ی برگ آن برای درمان بیماری‌های پوستی، گاهی اوقات تسكین سردرد و دهان‌شویه به كار می‌رود.
* عصاره‌ی برگ‌های گیاه به عنوان ضد گرفتگی عضلانی دستگاه گوارشی به كار می‌رود.
* در بعضی نواحی، گرد برگ حنا، برگ هلو و برگ تانن‌دار گیاهان مختلف را مخلوط كرده و برای رفع اگزما و جلوگیری از تعریق دست و پا بدان می‌مالند.
حنا
مهم‌ترین اثرات گزارش شده حنا
ضد باكتری، ضد بارداری، ضد التهاب، ضد لوسمی، ضد كاندیدا، ضد عفونی كننده، ضد قارچ، ضد تب، ضد اسپاسم، ضد ویروس، ضد آفتاب، قابض، تهوع آور، ادرارآور، قاعده آور، ملین، خلط آور، محافظ كبد، كاهش دهنده‌ی پرفشاری خون، سقط كننده، حساسیت زا، مهار كننده‌ی نیترات ردوكتاز و مسكن.
آثار فارماكولوژیكی
به علت وجود تانن، اثرات قابض نشان می‌دهد. به طور كلی عمده‌ی آثار رنگ‌كنندگی و درمانی حنا را ناشی از وجود ماده‌ی لاوسون می‌دانند، اما این ماده به تنهایی عمل نمی‌كند و به خصوص خاصیت رنگ‌كنندگی آن به سایر مواد نیز بستگی دارد. لاوسون سمیت بسیار كمی دارد و موجب كند شدن زودگذر ضربان قلب با افزایش دامنه‌ی انقباض آن می‌گردد.
اثر ضد اسهالی آن را به علت كاهش تونوس و حركات دودی شكل روده می‌دانند.
اثرات ضد التهاب، ضد درد و ضد تب با مصرف ۵۰۰ میلی‌گرم به ازای هر كیلوگرم وزن بدن لاوسون (ماده‌ی مؤثر حنا) گزارش شده است . اثر ضد باكتری و ضد قارچی حنا را نیز به لاوسون نسبت می‌دهند.
نكات قابل توجه
۱- برداشت حنا، سالی دو بار صورت می‌گیرد. برداشت نخست در اوایل تیرماه به نام حنای گرما كه دارای برگ ضخیم و به رنگ روشن است و برداشت دوم در اواخر آبان، به نام حنای قوس كه به رنگ سبز تیره می‌باشد.
۲- با توجه به این كه بعضی از خواص حنا، مربوط به ماده‌ی رنگی آن است، لذا به نظر نمی‌رسد كه خواص حنای طبیعی، كاملاً مشابه حنای بی رنگ باشد. هم چنین در هنگام جدا كردن ماده‌ی رنگی لاوسون، مواد دیگری نیز جدا می‌شوند كه در حنای بی رنگ حذف شده و یا به میزان كم‌تری وجود دارند.
با توجه به این كه حنا یكی از گیاهان، با مقدار قابل ملاحظه‌ای تانن است، لذا دارای خاصیت قوی قابض می‌باشد؛ به همین دلیل از آن به طور خوراكی در اسهال خونی، زخم‌های روده‌ای- معده‌ای و به عنوان ادرارآور استفاده می‌شود
۳- با اضافه كردن مواد و یا گیاهانی به حنا، رنگ‌های مختلفی را ایجاد می‌كنند كه نسبتاً پایدار است. مثلاً با اضافه كردن شیر یا آب لیمو به حنا، رنگ برنز را به دست می‌آورند.
حنا، موهای سیاه را رنگی نمی‌كند ولی موهای سفید یا رنگی دیگر را رنگ می‌كند.
گاهی به حنا گیاه رنگ اضافه می‌كنند كه بر حسب مقدار مصرفی و زمان استفاده، به صورت قهوه‌ای كم رنگ، قهوه‌ای و یا سیاه غلیظ در می‌آید.
۴- برای تهیه‌ی حنا به منظور استفاده برای موی سر، آن را با آب گرم به صورت خمیر، در می‌آورند و روی سر می‌مالند. نكته‌ی گفتنی این است كه در این هنگام باید رطوبت گرم آن حفظ شود تا رنگ دلخواه و پایدار را ایجاد كند؛ از این رو برای مدتی (چند ساعت) روی آن حوله یا پارچه‌ی نفوذ ناپذیری می‌بندند.
۵- در تحقیقاتی كه در سال ۱۳۶۶ توسط صالحی سورمقی و همكاران در دانشكده داروسازی تهران بر روی حنای نواحی مختلف ایران صورت گرفت، حنای نرماشیر (استان كرمان) بهترین و حنای كرمان، یزد و بم در درجات بعدی بودند.
عوارض جانبی
در موارد بسیار نادر، ممكن است باعث تحریك پوست و حساسیت گردد. برگ‌های حنا در موش، ماده‌ی ناباروری ایجاد نموده است.
به عنوان رنگ‌كننده‌ی ابروها و مژه‌ها دقت شود، زیرا خطر آسیب رساندن به چشم وجود دارد.
برگ‌ها دارای خاصیت مُخدر است و مقادیر بالای آن، باعث سردرد و مسمومیت می‌شود.
