مردم هر گروه و جامعه انسانی با توجه به فرهنگ واقلیم خاص خود جهت گذراندن اوقات فراغت خود یك سری بازی ها و سرگرمی ها یی دارند.كه این بازی ها نماد هایی از فر هنگ آنان را نمایان می سازد با توجه به بررسی های بعمل آامده بازی های محلی شفت و فومن كه در گذشته بسیار مورد استفاده قرار می گرفت، عبارتند از :
۱ـ لپه بازی : lape bazy
۲ـ پیگله بازی : pigale bazy
۳ـ غش بازی : ghash bazy
۴ـ گل مشته : gol bazy
۵ـ عروس بازی:arus bazy
۶ـ بیج بیج : bij bij
۷ـ بیزه : bizeh
۸ـ سوك سوك : suk suk
۹ـ اویزان :avizan
۱۰ـ لب گود : lab goud
۱۱ـ خورش بازی : khoresh bazy
۱۲ـ گد گد : gad gad
۱۳ـ جفت تاك :jot tak
۱۴ـ اشكل :eshkel
۱۵ـ ورف باز ی: vorf bazy
۱۶ـ اپار بازی : apar bazy
۱۷ـ دوبنا :dobna
۱۸ـ تاب بندی : tab bandy
۱۹ـ حساب بله : hesab baleh
از بازیهای محلی رایج امروزی در شفت و فومن می توان به عروس بازیAros bazi ( یه قل دو قل ) ، گیشهGiša ( = عروس ) بازی ، ویزهViza ( = گردو ) بازی ، اَپَر Apar (= سنگ ) بازی و جِخَس بازیJekhas ( قایم باشك ) اشاره نمود .
پتیگله بازی
این بازی جز آن دسته از بازی های مردانه است كه در فصل بهار توسط مردان به اجرا در می آید. شركت كنندگان ابتدا به دو گروه مساوی تقسیم می شود، سپس چال و گودال كوچكی در یك محلی كه به عنوان مبدا یا مقصد اول است حفر می كنند. سپس دو قطعه چوب یكی به طول ۲۰ سانتی متر و قطر ۵ سانتی متر ودیگری به طول یك متر و همان قطر آماده می كنند. برای شروع بازی با استفاده از یك سنگ كوچك و صاف تر خشك می كنند و هر تیمی كه نوبت قرعه به وی رسید روی چال می ماند وگروه دیگر به فاصله ۲۰ الی ۳۰ متری قرا ر می گیرند. تیم آغاز گر با قرار دادن یك قطعه چوب كوچك كه در اصطلاح محلی به آن گلهgale می گویند، به صورت افقی بر روی چال به وسیله چوب دستی كه به آن پیت pit می گویند بازی را آغاز می كنند. زمانی كه چوب كوچك به طرف افراد تیم مقابل می رودآانان سعی می كنند كه قبل ا ز فرو د آمدن به زمین یا با دست بگیرند و یا این كه با چوب دستی های خود آن را بزنند، چنانچه موفق به این كار شوند، آن فرد با زنده ونوبت نفر بعدی است، ولی اگر موفق به این كار نشدند با چوب دستی سعی می كنند آن را دورتر نمایند، در همین لحظه فردی كه بازی را آغاز كرده از محل شروع تا نقطه ای كه چوب كوچك یا گله به زمین افتاده باید با صدای بلند بدون نفس كشیدن بگوید: یا علی، یا علی. چنانچه قبل از افتادن چوب صدایش قطع شود بازند می شود، وگر نه برنده شده و مجدداً خودش بازی می كند. این كار ادامه دارد تا اینكه افراد یك تیم از نظر تعداد بازنده ها بیشتر شود. در خاتمه تیمی كه با زنده شد باید از قسمت اول تا جایی كه حریف تعیین می كند بر پشت آنان سوار شوند.
نماد اجرای این بازی نشان دهنده قدرت تنفس ومهارت وچابكی افراد است. یادآوری می كنم كه افرادی كه در حین طی كردن مسیر اول تا محل ا فتاده گله می باشد در حالت دویدن این این عمل را انجام می دهند.
عروس بازیaros bazi
عروس بازی از بازی های مشترك بین دختر و پسر ها ی۷ تا۱۰ ساله است . در بازی كه بیشتر دو سه نفری بر گزار میشود ۵ عدد قلوه سنگ گرد ( به اندازه یك حبه قند ) را می آورند و آنگاه افراد با قرار دادن آنها در كف دست وپرتاب به بالا سعی می كنند كه با پشت دست تعداد بیشتری از آنان را بگیرند . در اینجا هر كس كه تعداد بیشتری لز سنگها رابگیرد آغاز گر بازی است ونفرات بعد به تعداد سنگهایی كه گرفته اند در رده های بعدی می باشند.
برای شروع بازی ابتدا یكی از آنان را با دست می گیرد و با پرتاب كردن به بالا سعی می كنند كه یكی یكی از سنگها را بر دارند و در مرحله بعد نها را دوبه دو و در مرحله سوم سه به سه كه اول سه تا بعد یكی ومرحله چهارم هر چهارتا را با هم بر می دارند مراحل دیگری دارد از جمله نوك زدن به زمین به تعداد ده بار برداشتن یكی و قراردادن دیگری بر روی زمین و در نهایت عبور دادن همه سنگها در حال پرتاب كردن یكی به هوا به زیر كف یك دست دیگر خود كه با دو انشفت و فومن روی زمین ایستاده باشد .
بیج بیج :
این بازی با تخم مرغ است كه در عید نوروز بین پسران ۷ تا ۱۲ ساله رایج است . در این بازی هر فرد یك یا چند تخم مرغ را همراه خود به محل بازی كه معمولا ًدر نقطه ای از روستا كه محل تجمع افراد است می برد و با قرار دادن در شست خود از دیگران می خواهد كه با تخم ـ مرغ خود به ان ضربه بزنند . در اینجا هركس تخم مرغش شكسته شد یك عدد تخم مرغ سالم به فرد مقابل می دهد .
هدف از اجرای این برنامه علاوه بر سرگرمی و تنوع ، گرد اوری تخم مرغهای دیگران می باشد و افراد چابك تر و با تجربه تر تخم مرغ بیشتری با خود به خانه می برند .
غش بازیğas bazi
این بازی از جمله بازی های مردانه است كه د ر فصل بهار توسط افراد ۱۲ تا ۳۵ ساله برگزار می شود . برای اجرای بازی افراد به دو گروه مساوی ۴ تا ۷ نفری تقسیم می شوند، سپس دایره ای به قطر ۲ تا ۴ متر (بستگی به تعداد افراد شركت كننده هر تیم دارد ) روی زمین تقسیم می كنند . سپس برحسب تر و خشك یا خیسه خشكه ، یك تیم بازی را از داخل دایره و تیم دیگر در بیرون آغاز می كند . زمانی كه وضعیت تیم ها از لحاظ موقعیت قرارگیری مشخص شد ، تیم داخل دایره به تعداد افراد خود هر كدام یك كمر بند كه به اصطلاح محلی به آن غش می گویند همراه خود داخل دایره می برد و یك سر آن را به وسط دایره و سر دیگر را روی لب دایره قرار می دهد افراد تیم مقابل سعی می كنند ضمن دفاع از خود به شیوه های مختلف یك یا چند تا از كمر بند های داخل دایره را بربایند چنانچه موفق به این كار شوند با استفاده ا ز كمر بند های ربوده شده افراد داخل را می زنند وضمن كتك كاری آنان سعی می كنند كه بقیه كمر بند ها را از آنان بگیرند.
لپه بازی
لپه بازی از جمله بازی های مردانه است كه در فصل بهار برگزار می شود . دراین بازی افراد ۴ تا ۱۲ ساله شركت می كنند. اجرای بازی به این صورت است كه افراد به دو گروه مساوی ۴ تا هشت نفر تقسیم می شوند برای اجرای بازی یك قطعه چوب یك متری با قطری معادل پنج سانتی متر به نام لیس (lis) و توپ كوچكی به نام لپه كه از پشم گوسفند درست شده است لازم می باشد. آنگاه بر حسب نوعی قرعه كه به خیسه xise خشك معروف است یك تیم بازی را آغاز می كند این تیم در یك نقطه معینی كه از پیش تعیین نموده اند به این صورت بازی را آغاز میكند:
یكی از افراد توپ را به هوا پرتاب و شخص دیگری با چوب دستی ضربه می زند چون افراد تیم مقابل در فاصله ۲۰ الی ۳۰ متری گروه آغازگر قرار می گیرند، آنان سعی می كنند كه در ابتدا توپ را بگیرند چنانچه موفق شوند قبل از فرود آمدن به زمین بگیرند،آغازگر بازنده می شود، ولی اگر توپ به زمین بیفتد سعی می كنند ،ن را بردارند و به طرف فردی كه توپ را فرستاده و حالا در حال فرار كردن به سوی مقصد دومی است پرتاب می كنند چنانچه د ر فاصله بین دو مقصد كه فرد (آغازگر) در حال دویدن است او را بزنند بازنده، ونوبت بقیه افراد تیم وی است اما اگر او توانست خود را از توپ رد نماید و سالم به جایگا ه برسد، مجدداً خودش بازی را شروع می كند تا اینكه با توپ زده شود بازی به همین صورت ادامه می یابد تا این كه افراد یك تیم بازی را شروع و سپس بازنده شوند و سپس نوبت به افراد تیم حریف می باشد در خاتمه هر تیم كه تعداد افرادش دیرتر بازنده شوند و یا از نظر تعداد، افراد كمتری بازنده داشت از مقصد اول تا مقصد دوم ، دو بار بر پشت افراد تیم بازنده، سوار می شوند.
هدف از اجرای این بازی علاوه بر سرگرمی ، نشان دادن قدرت بدنی به خصوص قدرت بازو و مهارت افراد در چابكی و چالاكی می باشد.
گل مشتهgol moŝte
گل مشته یا گل پوچ نوعی بازی است كه در شبهای زمستان در این منطقه رایج می باشد. این بازی از جمله بازیهای مشترك بین زنان و مردان است و شركت كنندگان در آن را افراد بین سنین ۷ تا ۴۰ ساله تشكیل می دهند برای شروع بازی افراد به دو گروه مساوی تقسیم می شوند.
هر گروه یك سرپرست ی دارد كه وظیفه اش هماهنگی افراد و نیز تقسیم و مخفی كردن گُل بین افراد می باشد.
سپس یك عدد نخود یا سنگریزه یا هر شیء كوچك را بر می دارد و یكی از افراد سرپرست تیم ها آن را به این صورت به تیم مقابل می فروشد مثلاً می گوید: گل یا عدد پنج ، گل یا عدد ۶ ، و به هر صورت بعد از این كه مشخص شد كه گل پیش چه گروهی می ماند سرپرست آن گروه با شیوه های خاصی برای گمراه كردن افراد تیم مقابل گل را در دست یكی از آنان مخفی می كند.
سپس از تیم مقابل می خواهد كه گل را پیدا كنند. تیم مقابل با استفاده از شیوه های مختلف سعی می كنند كه گل را پیدا كنند بالاخره با چند بار خالی و پر كردن دست افراد عده ای را پوچ كرده و عده ای را در جای خود ثابت نگه می دارند.
اگر به كسی گفت هر دو دستت پوچ ولی گل پهلوی او بود یك امتیاز از دست می دهند ، و اگر گل را از دستی خواست كه در آن گل بود یك امتیا ز به امتیازات تیم وی اضافه می شود تا اینكه، یك تیم زود تر به عدد شماره ۲۱ برسد. هر تیمی كه امتیازش زود تر به ۲۱ رسید برنده می باشد .
در ضمن در شماره پوچ كامل ندارد وحریف باید مستقیماً گل را از یك دست خارج نماید.
گردوبازی
مكان : كوچه ، میدان و خیابان
تعداد بازیكنان : نامحدود
فصل بازی : بیشتر در تابستان
برای پیدا كردن حریف بچه ها در كوچه فریاد می زنند البازی یا به تالشی ویزه بازی لفظ اول
بازیكنان جمع می شوند و برای شروع:
۱ : شیر یا خط می اندازند
۲ : تر یا خشك ( فیلی یا خشك)
۳ : نقطه معینی را مشخص می كنند و بازیكنان تیله خود را به آن نقطه می اندازند و به ترتیب گردوی هركسی به هدف نزدیك تر باشد در جات زیر را می گیرد :
-۱ -: پیشم : استاد
-۲ -: نیشم : اول
-۳ -: دوم نیشم : دومم
-۴ -: سوم نیشم : سومم
اصطلاحات :
آغوز یا ویز :گردوی معمولی
هشتك : هشت یك = هشت گردو در كف دست یك بچه جای بگیرد
تیره (تیله) : گردوی بزرگ . آن را در پهن گاو می خواباندند تا سرخ شود و بعد، از سوراخ انتها در آن ساچمه سربی می ریختند و با موم می بستند تا محكم شود
انواع گردو بازی :
– یه پا :
— بازیكنان هریك چند گردو (بسته به قرار داد) به ترتیب در یك صف می كارند و در فاصله معین می ایستند و با تیره به سوی گردو نشانه می روند ، باید تیره آن چنان بر سره گردوها بخورد كه یكی از گردوها حداقل به اندازه یك پا (از پنجه تا پشنه) از صف گردوها دور شود
-تیره و گردو :
— گردو را در یك خط ممتد با فاصله می كارند و هشتك را با دو انگشت می زنند(شبیه بازی تیله انگشتی تهرانی ها)
-دیوار زنی :
–بازیكنان در فاصله معین می ایستند و هر یك گردوی خود را به دیوار می كوبند . اگر فاصله گردوی دومی با اولی به اندازه یك وجب باشد دومی برنده است.یا گردو می گیرد یا كولی می خورد.
از مهمترین بازی های بومی محلی گیلان می توان به كشتی گیله مردی، لافند بازی، كلاه پران، شیرین دودو، عروس گولی، قیش بازی و توپ پا اشاره كرد.
از حدود ۱۴۰ بازی بومی محلی در استان گیلان، ۱۸ بازی بومی محلی به ثبت ملی رسیده است .
بازی آهو چره :
بازی «آهو چره» نیز تا حدود بیست سال پیش در منطقه شرق گیلان در شمار بازیها و نمایشهای مقدّمۀ نوروز انجام می شد. گروه «آهو چره» سه نفر بودند، بازیگر «آهو»، «شعر خوان» و «توبره كش».
محور بازی «آهو» بود.
با وسایل مختلف چیزی شبیه كلّۀ آهو یا بز درست می كردند، برایش شاخ می گذاشتند، گل و سبزه به شاخش می زدند، با مهرۀ شیشه ای برایش چشم می گذاشتند، زنگوله به آن می آویختند و آن را بر سر چوبی قرار می دادند.
بازیگر آهو، گونی یا كیسه ای پارچه ای روی سر خود می كشید، به طوری كه تمام بدنش را می پوشانید و از داخل آن چوبی را كه كلّۀ آهو بر سر آن قرار داشت به دست می گرفت، چنانكه به هیأت حیوانی در می آمد و با آن چوب می توانست سر خود را حركت بدهد.
نفر دوم گروه شعرهایی می خواند و هنگام خواندن شعر، با چوبی كه در دست داشت نمایش را هدایت می كرد. نفر سوم «توبره كش» بود. هر سه با هم كوچه به كوچه به خانه های ده می رفتند، بازی «آهو چره» را اجرا می كردند، شعر می خواندند و از هر خانه چیزی می گرفتند.
آهو چره، آهو چره، ببین چقد خوب می چره، (آهو می چرد، آهو می چرد. ببین چقدر خوب می چرد)
م آهو از باغ آمده، چریده و چاق آمده/ م آهو مرغانه خوره، صد تا به كمتر نخوره
(آهوی من از باغ آمده، چریده و چاق آمده، آهوی من تخم مرغ می خورد، از صد تا كمتر نمی خورد.)
به اینجا كه می رسید، آهو غش می كرد و تا تخم مرغ یا چیز دیگری از صاحبخانه نمی گرفت، حالش به جا نمی آمد. بعد از خواندن هر بند، همان قسمت اول (آهو چره، آهو چره، ببین چقدر خوب می چره) به صورت واگرد (ترجیع بند) تكرار می شد و سپس خواننده بند دیگری را شروع می كرد. به این ترتیب به همۀ خانه های ده می رفتند و از هر خانه چیزهایی مثل برنج و تخم مرغ و شیرینی می گرفتند. گروه «آهو چره» كارشان را از غروب آغاز می كردند و چند روستا و آبادی نزدیك را می گردیدند.
«آهو چره» با هر یك از دو گونه نمایشی «عروس گوله» و «تكم» وجوه مشابهی داشت.
بازی «آهو چره» از شرقیترین نقاط گیلان تا حدود تنكابن و روستاهای اطراف آن معمول بود و امروز نیز كم و بیش معمول است.
باید توجه داشت كه در محدودۀ رواج «آهو چره»، رسم نمایش «عروس گوله»، با عنوان «پیر بابو» شناخه می شود، و ایفاگر «پیر بابو» خود را با تنپوش پوستی به هیئتی همانند یك بز كوهی در می آورد.
وسیلۀ اصلی این بازی، یعنی «كلّۀ آهو»، گونه ای عروسك نمایشی است و از جهات مختلف از جمله نوع حیوانی كه عروسك به شكل آن ساخته شده نظیر بز، فن حركت دادن عروسك(توسّط چوبی كه عروسك بر سر آن قرار دارد)، و زمان و شیوۀ اجرای بازی، تا حدّ زیادی به «تكم» همانندی دارد.
لازم به ذكر است كه این آیین در تاریخ بیست و پنجم خرداد ماه نود بشماره ۲۳۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است .
غیش بازی: نحوه اجرای این بازی بدین صورت است كه دو تیم معمولا ۵ یا ۶ نفری در مقابل هم به رقابت می پردازند بدین صورت كه یكی از تیم ها در زمینی كه به صورت مدور خط كشی شده در مقابل تیمی كه بیرون زمین هستند به رقابت می پردازند.در كنار پای هر یك از افراد تیم داخل زمین كمربندهایی به طرف مركز زمین دایره پهن می شود وافراد تیم داخل زمین مامور محافظت از آنها می باشند واین افراد اجازه ندارند پای خود را روی كمر بند ها بگذازند و افراد تیم مقابل نیز به دنبال شكار كمربندها می باشند.
هر یك از افراد تیم داخل زمین چنانچه با یكی از پاهایش در صورتی كه پای دیگرش داخل زمین باشد با پای هر یك از اعضای تیم مقابل بتواند بزند تیم مقابل می بازد و باید جایش را با رقیب خود عوض كند و به داخل زمین بیاید.
چنانچه تیم خارج از زمین بتواند هر یك از افراد تیم رقیب را بصورتی كه شكار افراد رقیب نشود به بیرون از زمین بكشد آن فرد از دور مسابقه حذف میشود و در عوض در صورتی كه افراد تیم خارج از زمین بصورتی كه شكار افراد تیم رقیب نشوند كمر بند ی یا هر چند تا یا همه كمربند ها را بردارند می توانند افراد تیم رقیب را با این كمربند ها بزنند و مجاز به زدن افراد از ران به پایین می باشند وتا زمانیكه تیم مقابل نتواند پای فردی از تیم خارج از زمین را بزند به زدن افراد رقیب ادامه دهند
