ساختمان شترگلو كه در مشرق شهر ماهان و در مسیر قنات وكیل آباد قرار گرفته یكی از دیدنی ترین آثار تاریخی دوره قاجار است كه به لحاظ معماری خاص از جاذبه های منحصر به فرد جنوب شرق كشور محسوب می شود. ولی به سبب بی توجهی مالكان قبلی رو به ویرانی نهاده و اگر با اقدام به موقع سازمان میراث فرهنگی استان در زمره آثار تاریخی قرار نمی گرفت، یكی از قیمتی ترین بناهای ماندگار خود را از دست داده بودیم.
در گذشته برای اینكه امنیت باغ ها و خانه هایی كه در مسیر آب قنات ها و چشمه ها قرار داشتند تامین شود، ورودی و خروجی آب را به گونه ای طراحی می كردند كه هیچ موجود زنده ای نتواند وارد شود. برای این منظور در زیر دیوار خانه ، كانالی به شكل زاویه منفرجه می ساختند تا آب از یك سمت با ارتفاع مناسبی پایین رفته و از سمت دیگر بنا به قاعده ظروف مرتبط بالا بیاید و از آنجا كه شكل این كانال ها به گردن و گلوی شتر شباهت دارد به چنین سازه ای “شترگلو” می گفتند كه در بیشتر موارد در سایه ذوق و خلاقیت معماران هنرمند ایرانی، حوض ها، آب نماها و فواره های زیبایی نیز با استفاده از همین روش در خانه های حكام و اشراف گذشته احداث می شد تا در مجموعه درختان سرو و كاج و گل های چهار فصل و نیز درختان میوه، فضایی فرحبخش و پرطراوت پدید آید.
ویژگی های ساختمان شترگلو
در مركز ساختمان شترگلو ماهان حوضخانه ای زیبا كه با سقف بلند و گنبدی شكل و مقرنس كاری شده، قرار دارد. در اطراف این حوضخانه علاوه بر اتاق ها و رواق هایی كه با گچبری های زیبا تزئین یافته اند، دهلیزهایی تعبیه شده كه جریان هوا را از دو بادگیر قرینه و زیبا، پس از عبور از خنكای آبی كه به طور مداوم از یك فواره می جوشد و در حوض و پاشویه ها جریان می یابد به فضاهای پیرامونی كه برای استراحت ساكنان خانه در روزهای گرم تابستان پیش بینی شده هدایت می كند. كه بی شك یكی از نبوغ آمیزترین جلوه های هنری و تمهیدات خلاق مهندسان و معماران ایرانی در مبارزه اندیشمندانه با گرمای تابستان حاشیه كویر را به نمایش می گذارد. هوای پاك و سالمی كه بدون مصرف هرگونه سوخت و هزینه ای طراوت و شادابی كوهستان را تداعی می كند.
این ساختمان كم نظیر به جهت استفاده از آجرهای سفالی در پوشش سقف و شیب بندی مناسب و دقیق از آفت نفوذ آب باران در امان مانده و به رغم گذشت سالیان در مجموعه آثار تاریخی دیار كریمان تا امروز كه سازمان میراث فرهنگی، گردشگری صنایع دستی استان عزم خود را برای مرمت و بازسازی آن جزم كرده است، استوار و پابرجا باقی مانده است. حتی اگر قنات وكیل آباد ماهان نیز از جوشش افتاده باشد، این بنای ارزشمند می تواند با استفاده از آب چاه حالت نخستین را بازیافته و به عنوان یك واحد پذیرایی سالانه مورد استفاده هزاران نفر از گردشگران ایرانی و خارجی قرار گیرد.
واقعیت این است به رغم اینكه برخی قسمت های بنا در زیر تازیانه بی مهری و كج ذوقی های صاحبان ملك تخریب شده و جراحات بی تفاوتی نسبت به میراث تاریخی بر جای جای این اثر بی بدیل و زیبا بدچشمی می كند، ولی انگاره های ارزشمندی در گچبری، مقرنس كاری، تارمی های آجری، سنگفرش فضاهای درونی حوضخانه، درب های چوبی زیبا با شیشه های مشبك و رنگی، ستون ها و سرستون های شكیل كه با گچبری های هنرمندان تزئین یافته اند. آجركاری های زیبا در نمای بیرونی، نوع مصالح به كار رفته در مسیر آب، فضای مشجر اطراف ساختمان و… وجود دارد كه همه و همه از جاذبه های پرطرفدار شیفتگان معماری سنتی ایران به شمار می روند و لذا بر مسئولان سازمان میراث فرهنگی است كه با استفاده از اعتبارات ضروری نسبت به مرمت و بازسازی ضربتی این بنا اقدام كنند. تا ضمن حفاظت از این میراث كهن گرانبها، كه بی شك در منطقه جنوب شرق اثری بی نظیر و یگانه به حساب می آید زمینه استفاده گردشگران نیز از آن فراهم آید. چرا كه هرگونه تعلل و مسامحه در بازسازی و استفاده بهینه از این اثر تاریخی خسارتی است كه به جهت از دست دادن زمان ندامت و پشیمانی تنها حاصل آن خواهد بود.
