شهر مَریانَج (نام محلی: مَرگانه) یكی از شهرهای استان همدان ایران است. مریانج یكی از شهرهای تابعه شهرستان همدان است كه در ۶ كیلومتری جاده همدان-كرمانشاه و در دامنههای الوند واقع است. لهجه مردم این شهر مرگانهای نام دارد كه نزدیكیهایی با گویشهای لری و فارسی جنوب استان همدان دارد.
پیشینه و تاریخ مریانج:
مریانج در بین شهرهای مجاور همدان كمترین مهاجر را پذیرفتهاست و از وضعیت اقتصادی مناسبی برخورداراست. مردمان آن عموماً از طریق كشاورزی، دامداری، كامیون داری و… امرار معاش مینمایند. ویژگیهای فرهنگی و زبانی آنها بعنوان یك خرده فرهنگ آنها را از روستاها و شهرهای مجاور متمایز مینماید. وجه تسمیه آن دقیقا مشخص نیست بعضا مبتنی بر حدس و استنباطهای شخصی است اما اهالی به آن مرگانه و همدانیها مریانه میگویند ودر نقشهها و مكاتبات اداری بصورت معرب مریانج استعمال میشود. دكتر اذكایی در كتاب مادستان یا همدان نامه از طریق تحلیلهای زبان شناسی بر این باور است كه مرگانه از دو جز مرگ + آنه تشكیل شده و مرگ یا مرغ بمعنی چمن میباشد و در مجموع یعنی محلی كه در آنجا چمن فراوان است.(این واژه در مرغزار به معنی چمن زار و معرب آن مرج در واژه مرج راهط ومروج الذهب مشاهده میشود).
اگر چه در منابع تاریخی نام و نشان چندانی از مریانج به وضوح دیده نمیشود اما بدون تردید وجود شرایط مساعد زیست محیطی، آب فراوان خاكهای رسوبی حاصلخیز، وجود رود خانه و جویبارهای جاری از دامنههای الوند و موقعیت جغرافیایی خاص كه آنجا را در مدخل دره برفین (امامزاده كوه) و مسیر راه ارتباطی هگمتانه به كنگاور قرارمی داده همواره باعث استقرار گروههای یكجا نشین در آن منطقه بودهاست وجود چند تپه باستانی و كشف اتفاقی گورهای تاریخی در حوالی مریانج نشان از قدمت آن در هزارهای قبل از میلاد دارد، امروزه در دره دوستعلی و دو خواهران چندین سنگ نگاره چوپانی دیده میشود كه حكایت از مسكون بودن منطقه در عصر سنگ مینماید.
در دورههای تاریخی پیش از اسلام احتمالا مریانج و روستاهای دره برفین ده دژهایی بودهاند كه نه تنها امنیت شهر هگمتانه را تامین میكردند بلكه بخشهایی از نیروی نظامی در آنجا استقرار مییافتند.
در خلال هجوم اعراب به ایران و بعد از فتح نهاوند درگیریهایی بین اعراب و باقیمانده سپاه ساسانی در همین منطقه رخ داده و در اثر آن تعدادی از بزرگان سپاه عرب كشته شدهاند و مقبره آنها در جایی كه به امامزاده كوه معروف است واقع شده وهمچنین وجود تعدادی اماكن با نام بعضی شاهان وبزرگان قبل از اسلام موید اهمیت راهبردی منطقه در قدیم میباشد.
در دوره اسلامی بعضی از جغرافی نویسان و شعرا و ادبا به مناسبتهایی از دره ماوشان وزیبایی هاو آبادیهای آن یاد نمودهاند. از جمله عین القضاه، حمدالله مستوفی، نجم الدین قمی، زكریا محمود قزوینی و عبدالباقی نهاوندی گاه به اختصار و گاه به تفصیل ماوشان را توصیف نمودهاند.
ماوشان نام قدیمی همین دره برفین است كه رودخانه قوری چای یاماوشانرود از كنار روستاهای برفین، موئین، توئین، سولان و مریانج میگذرد و نه تنها در اقتصاد كشاورزی آنها نقش بسزایی دارد بلكه به لحاظ اجتماعی و فرهنگی نیز موجب تقویت پیوندها وارتباطات اجتماعی وفرهنگی روستاهای مذكور گردیدهاست
به نظر میرسد اولین سند مكتوبی كه در آن نام و نشانی از مریانج به میان آمده مربوط به دو چكامهای است كه ابوالوفای همدانی ادیب و شاعر قرن سوم هجری به زبان عربی در زیباییها و مناظر خاطره انگیز و اماكن دره ماوشان سرودهاست، ابوالوفای همدانی در ابیاتی از آن چكامه به توصیف و تمجید زیباییهای طبیعی مریانج میپردازد و میگوید :
بسفح مرجانه المحسود و ساكنها روض اریض و ما ثم موار
و شعب قروذ فیه كل مونقه و فیه للهوا اشجار و انهار
((در دامنه مریانه كه بر آرمندگانش رشك برند گلزاری نظر گیر و آب زاری هموار است))
((دره قروه كه در آن هر چیز دلپسندی است و در ختان و جویباری فرح انگیز در آنجاست))
فراگیری و تاثیر روز افزون رسانهها، نفوذ و ترویج گویش خاص مركز نشینان، بی میلی جوانان در پایبندی به گویشهای محلی خود، ورود واژههای خارجی و بعضی عوامل دیگر گویشهای محلی را به شدت و سرعت در معرض تهدید وفراموشی قرار دادهاست.
لهجه:
بیشك چگونگی سخن گفتن اهالی مریانج باز مانده و تغییر یافته گویش پهلوی بوده و ورود واژههای عربی تركی و اروپایی به اصالت آن آسیب رسانیدهاست. اما گویش مرگانهای در بین فارسی زبانان همدان واطراف آن مانند دره مراد بیك، علی آباد، ینگجه، سولان، برفین، حصار، دیزج و… منحصر میباشد و از این حیث نسبت به آنها دارای استقلال است.
طبق مقایسههای انجام شده میتوان گقت كه از لحاظ آوایی و لهجه به لری میماند وشاید اصالتاً لری بوده كه در اثر مقتضیات زمان و مكان تغییراتی یافتهاست.
گویش مرگانهای همچنین بیشترین تشابه را در بین فارسی زبانان استان همدان با نهاوندی و تویسركانی و كمترین را با همدانی دارد.
در مریانج هنوز بسیاری از واژهها به صورت قدیمی خود استعمال میشوند. مانند به كار بردن فتحه (اَ كشیده)در مورد كلماتی كه بههای ملفوظ و غیر ملفوظ ختم میشوند و همچنین حذف علامت مفعولی (را) و قرار دادن مصوت د َ به جای آن از ویژگیهای بارز گویش مرگانهای میباشد. و در مورد جملاتی كه دارای حرف ربط (هم) بوده نیز به همان صورت عمل میشود. مانند:
خانه َ د َ ساختم خسته َ د َ شدم. خانه را ساختم وخسته هم شدم.
شیشه َ د َ اشكست. شیشه هم شكست.
در مواردی كه اسم نكره باشد حرف ی َ قبل از د َ قرار میگیرد. مانند: پسره َ ی َ د َ به خدا اِسپردم.
در كلماتی كه دارای مصوت (اْ) هستند با مصوت مركب (اِو) تلفظ میشوند. مانند: اولاد، گوجه، موز، برو،
موارد مذكور و غیره نوعی تفخیم و تلغیظ را در گویش مریانجیها باعث شدهاست كه گویشوران آنرا از دیگران متمایز مینماید.