مزداوند شهری است در استان خراسان رضوی در شرق ایران. این شهر در بخش مرزداران شهرستان سرخس قرار دارد.
شهر مزداوند یا مزدوران (مرزداران) در مغرب و جنوب سرخس قرار دارد. از نظر سابقه سكونتی و منشاء قومی با منطقه مشرق وشمال سرخس تفاوت‌های زیادی دارد. شهر مزداون در زمره دهستان‌های بسیار قدیمی شهرستان سرخس محسوب می‌شده‌است و دارای موقعیت سوق الجیشی مهم و به منزله دروازه ورودی سرخس به شمار می‌رود. بخش عمده‌ای از مردم این شهر فارسی و برخی دیگر بلوچی و تركی صحبت می‌كنند كه این حكایت از تركیب قومی در این شهر دارد.
تاریخچه
از قرائن وشواهد چنین استنباط می‌شود كه این شهر از قرون اولیه اسلامی و قرار گرفتن در جاده ابریشم شهرت فراوانی داشته‌است. اكنون مزدوران از مناطق مهاجر پذیر شهرستان سرخس محسوب می‌شود.
قدامه بن جعفر، درگذشتهٔ ۳۲۰ هجری قمری از مزدوران به عنوان یكی از منازل اصلی بین سرخس – نیشابور چنین یاد می‌كند، «از نیشابور به بغیس چهار فرسنگ است واز بغیس به حمراء شش فرسنگ واز حمراء به مثقب طوس پنج فرسنگ و از مزدوران به اوگینه (رباط شرف)هشت فرسنگ و از اوگینه به شهر سرخس شش فرسنگ و از سرخس…..»
قدمت و ایجاد این شهر را عوامل و زیر سازهای خاص طبیعی از جمله، واقع شدن در جاده ابریشم و جاده فعلی سرخس – مشهد، وجود چشمه‌های آب و موقعیت سوق‌الجیشی بی‌بدیل این منطقه تعیین كرده‌است.
هانری دو بلوك ویل (HENRY DE BLOQUEVILLE) فرانسوی و میرزا محمدحسین مهندس، هر دو در گزارش‌های خود از مرزداران به عنوان یك قلعه استحفاظی یاد می‌كنند.
مزداوند زادگاه احتمالی زرتشت
امروزه بیشتر دانشمندان بر آنند كه زرتشت بین ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد،در خوارزم به دنیا آمده و می‌زیسته‌است. البته در هیچ متنی تصریح نشده‌است كه ایرانویج همان خوارزم است. نخستین كسی این نظریه را مطرح كرد ماركوارت بود. هنینگ این نظریه را گسترش داد و بر آن بود كه خوارزم بزرگ تنها شامل ناحیهٔ معروف خوارزم نبوده، بلكه نواحی گسترده‌تری تا مرو و هرات را در برمی‌گرفته‌است. در یشت‌های اوستا چند بار از رود دایتی به عنوان رودی كه زرتشت در كنار آن می‌زیسته، نام برده شده‌است. اسم اصلی و ایرانی این رود باید وخشو باشد صورت سانسكریت آن اوخشینت است و كلمهٔ اُكسوس (Oxus) كه جغرافی‌نویسان قدیم یونان و روم در مورد این رود به كار برده‌اند، مأخوذ از همین واژهٔ ایرانی است. برخی از دانشمندان رود اكسوس را با رود جیحون یكسان دانسته‌اند اما برخی دیگر از دانشمندان مانند ماركوارت از توصیف هرودوت از رود اكسوس چنین نتیجه گرفته‌اند كه این رودخانه همان رود تجن و شعبهٔ آن هری رود است. نظریهٔ دیگری كه مطرح شده از آن هومباخ است. وی با تكیه بر نظر ماركوارت در مورد یكی انگاری رود اكسوس و رود تجن و قبول این نظر هنینگ كه زادگاه زردشت در نواحی رود تجن بوده‌است، بر آن است كه درهٔ رودخانهٔ كشف رود كه شعبهٔ غربی تجن است، احتمالاً ایرانویج به شمار می‌رفته‌است. این محل در ناحیه‌ای بوده‌است كه فعلاً در آنجا مزداوند در حدود ۱۰۰ كیلومتری شرق مشهد و در نیمه راه سرخس قرار داد. هومباخ نام مزداوند را مشتق از مزدا (اهورامزدا) می‌داند و می‌نویسد كه مزداوند بر گردنه‌ای قرار دارد كه درهٔ كشف رود را از دشت تركمنستان جدا می‌سازد و از این رو، مرز سنتی میان ایران و توران را تشكیل می‌دهد.
