شهرستان:مرند
بخش:مركزی
نام(های) قدیمی: ماریانا، مانداگارا، مروند
مردم
جمعیت ۱۱۴٬۱۶۵ نفر (تا سال۱۳۹۱)
رشد جمعیت ۱٫۹ درصد
زبان گفتاری:تركی آذربایجانی
مذهب:شیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت ۲۰ كیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا ۱٬۳۳۴ متر
اطلاعات شهری
پیش‌شماره تلفنی: ۰۴۹۱
مرند یكی از شهرهای استان آذربایجان شرقی و مركز شهرستان مرند است. این شهرستان با ۲۲۸٬۰۰۰ نفر جمعیت در سال ۱۳۹۰ خورشیدی، دومین شهرستان پرجمعیت و بزرگ استان آذربایجان شرقی، پس از شهرستان تبریز محسوب می‌گردد. شهر مرند با مساحتی بیش از ۲۰ كیلومتر مربع، در ۶۵ كیلومتری شمال غرب تبریز، واقع شده‌است. شهرداری مرند به عنوان اولین شهرداری الكترونیك در كشور معرفی شده‌است.
تاریخچه وجه تسمیه
بطلیموس، جغرافیادان یونانی كه قبل از میلاد می‌زیسته، از این شهر به نام «ماندگار» نام برده و آن را یكی از آبادترین شهرها در تاریخ می‌خواند. در روایات باستانی ارامنه آمده‌است كه حضرت نوح(ع) در مرند مدفون شده و كلمهٔ مرند از یك فعل لغت ارمنی به معنای تدفین اشتقاق یافته‌است.
ولی ارامنهٔ امروزی را اعتقاد بر این است كه نوح(ع) بعد از طوفان در نخجوان فرود آمد و در این شهر نیز مدفون شد و قبر همسرش هم در مرند واقع شده‌است.
مطابق نوشته‌های تورات، مادر حضرت نوح(ع) در مسجد بازار مرند مدفون است. برخی نیز بنای شهر مرند را به امر دختر ترسائی به نام «ماریا» می‌دانند و بنای اولیهٔ مسجد جامع فعلی مرند را نیز، كلیسایی می‌شمارند كه وی بنا كرده‌است و نام مرند را هم برگرفته از نام ماریا با اندكی تغییر می‌دانند.در روایت دیگری وجه تسمیه شهر مرند را تغییر یافته كلمه «مادوند» و «مارند» یعنی محل زندگی مادها ذكر كرده‌اند.
پیش از اسلام
یر اساس اسناد اورارتویی، سابقهٔ شهرنشینی در مرند تا اواسط هزارهٔ سوم قبل از میلاد می‌رسد، در حالی كه در تپه‌های باستانی «گرگر»، ظروف سفالی و ابزارهایی از هزارهٔ پنجم قبل از میلاد دیده شده‌است. همچنین در تپهٔ خاكستری (قلعهٔ مرند) نیز آثاری از هزارهٔ چهارم قبل از میلاد به دست آمده‌است. «ولادیمیر مینورسكی» با استفاده از نظر باستان‌شناسان، این قلعهٔ خاكی فروریخته را از سلسله قلاع خاكی اورارتویی می‌داند.
آن‌چه از مدارك و نظرات باستان‌شناسان و مورخین به دست می‌آید، این است كه شهر مرند در روزگار پادشاهی مادها از رونق بسیاری برخوردار بوده و به دلیل اهمیت خاصی كه در ایالت آزربایجان داشته، همواره مورد توجه حكومت مركزی بوده‌است. همچنین در دایرةالمعارف اسلامی آمده‌است كه مرند مركز حكومت اقوامی مهم در دورهٔ «كلده» و «آشور» بوده‌است.
پس از اسلام آن‌چه كه از مدارك تاریخی بر می‌آید، فتح آذربایجان به دست اعراب در سالهای ۱۸ تا ۲۲ هجری قمری صورت گرفته‌است، اما مورخین اسلامی از مرند برای نخستین بار در سال ۱۶۰ هجری نام برده‌اند. بنا به نوشتهٔ بلاذری، مرند در هنگام فتح آذربایجان، قریهٔ كوچكی بود كه «ابوالبیعت حلبس» به آبادی آن‌جا همت گماشت و پس از او پسرش محمد در سال ۲۰۰ هجری، حاكم مرند شد و برای توسعهٔ شهر كوشش بسیار كرد. این مرد فرهنگ دوست، دلیر و شجاع بود و بنا به نوشتهٔ طبری، او شعرهایی به زبان فارسی آذری داشته كه در آذربایجان معروف بوده‌است.در روزگار قیام بابك خرمدین به سال ۲۰۱ هجری، شهر مرند سال‌ها یكی از مناطق تحت نفوذ وی بوده‌است. چند سلسلهٔ مهم و محلی در این زمان بر مرند حكومت می‌رانده‌اند كه از جملهٔ آنها «سالاریان»، «روادیان» و «شدادیان» را می‌توان نام برد. در اواخر قرن چهارم هجری، در كتاب‌های «حدودالعالم» و «صورةالارض»، از مرند به عنوان شهری آباد یاد شده‌است و ابوعبدالله مقدسی نیز مرند را شهری مستحكم نامیده و حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب نوشته‌است: «مرند شهر بزرگی است كه دور بارویش ۸۰۰ گام است و باغ‌های پرمیوه دارد. بالاخره شاردن، سیاح فرانسوی می‌نویسد: «مرند شهر خوبی است و دارای ۲۵۰۰ باب خانه و باغچه می‌باشد و بوستان‌هایش بیشتر از عمارت و آبادی است». همچنین بسیاری از مورخین اسلامی از جمله ابن حوقل بغدادی، یاقوت حموی، حمدالله مستوفی قزوینی، ابراهیم اصطخری، الفداء قزوینی، ناصر خسرو قبادیانی، ابن واضح یعقوبی، یحیی بلاذری و ابن خرداذیه، همگی در كتب خود از مرند یاد كرده و آن را توصیف كرده‌اند.
در سال ۶۰۲ هجری قمری، مرند در یك یورش سهمگین توسط ارمنیان به ویرانی كشیده شد و در سال ۶۲۲، «سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه» در مرند استقرار یافت.در دورهٔ ایلخانانبر رونق و آبادی مرند افزوده شد. به طوری كه بنای كاروانسرای آیراندیبی و قلعهٔ هلاكو در شمال مرند نیز از بناهای اواخر دورهٔ ایلخانی، یعنی زمان ابوسعید بهادرخان به سال ۷۳۱ است كه كتیبهٔ محراب مسجد جامع مرند نیز شاهد این مدعاست.مرند در زمان حكومت امرای محلی قراقویونلوها، محل پیكارهای مختلفی واقع گردید. در سال ۸۰۷ هجری، مرند به دست سپاهیان «میرزا ابوبكر كرد» غارت گردید. قرایوسف در سال ۸۰۹، پس از جنگ با ابوبكر در مرند، زمستان را اتراق كرد. در سال ۸۳۷، شهر مرند پس از نبردی طولانی بین آق‌قویونلوها و تیموریان به دست آق قویونلوها فتح گردید. جهانشاه میرزا قرایوسف، هنگام جنگ با برادر خود -اسكندر میرزا- در مرند اقامت گزید. در دورهٔ صفویه، هنگام جنگ بین شاه تهماسب صفوی با عثمانیان، مرند مركز فرماندهی سپاه ایران بود. در سال ۱۰۱۱ هجری، شاه عباس صفوی حكومت مرند را به جمشید سلطان دنبلی سپرد. در سال ۱۰۱۴ تا ۱۰۱۶ در هنگام جنگ بین صفویه و عثمانیان، شاه عباس مدتی در مرند مستقر شد. در بین سالهای ۱۰۴۵ و ۱۱۳۵ هجری، شهر مرند در جنگ‌های بین ایران و عثمانی مورد تعرض و قتل و غارت قرار گرفت. در زمان ضعف دولت صفویه و حكومت نادرشاه افشار، شهر مرند به دست حكام خاندان دنبلی اداره می‌شد. در دورهٔ زندیه، كریم خان زند در سال ۱۲۰۵ هجری توانست آذربایجان، از جمله مرند را از دست حكام محلی درآورد. در دورهٔ قاجاریه نیز حسین خان دنبلی حاكم مرند و خوی از فتحعلی شاه قاجار پذیرائی كرد. در زمان عقد معاهدهٔ تركمانچای به سال ۱۲۴۳، نمایندهٔ عباس میرزا با «پاسكویچ»، فرماندهٔ روسی در مرند ملاقات كرد. در دورهٔ مشروطیت، سردار ملی سال‌ها در مرند با «میرزا حسین خان یكانی» و «رضاقلی سرتیپ یكانی» فرزند «زال خان» روابط نزدیك داشته‌است. از دیگر مجاهدین آزادی خواه دورهٔ مشروطیت در مرند از اشخاص زیر می‌توان نام برد: «میرزا عیسی حكیم‌زاده»، «اسماعیل یكانی»، «نورالله یكانی»، «حبیب‌الله شاملوی مرندی»، «حاج ابراهیم ذوالفقارزاده»، محمدولی صراف»، «حاج حسین صراف»، میرزا محمود»، برادران «میرزا صابر مرندی» معروف به مكافات، صاحب روزنامهٔ مكافات به سال ۱۳۲۷ هجری در خوی، «حاج جلال مرندی»، «محسن خان»، «مصطفی خان اسفندیاری»، «حاج ملاعباس واعظ قره‌آغاجی»، «حاج علی‌اكبر صدیقی»، «میرزا كریم‌زاده» و «میرزا نصیر رئیس‌السادات» و پسرش «میرزا احمد رئیس‌السادات».
تقسیمات كشوری
شهرستان مرند از شهرهای كشكسرای، یامچی، زنوز ، بناب جدید ومرند تشكیل شده و دارای ۲ بخش می‌باشد كه بخش مركزی از دهستان‌های بناب، دولت آباد، میشو شمالی، كشكسرای، زنوزق، هرزندات شرقی و هرزندات غربی و بخش یامچی از دهستان‌های ذوالبین و یكانات تشكیل شده‌است.
آب و هوا
میزان متوسط بارندگی در مناطق مختلف شهرستان متفاوت بوده و بین ۲۲۰ میلی متر در منطقه هرزندات و یكانات و ۳۷۳ میلی متر بارندگی در حومه مرند و پیام در سال با پراكنشهای متوسط در نوسان می‌باشد. میزان بارندگی در سال ۱۳۷۳، ۴/۳۸۰ میلی متر و در سال ۱۳۷۴ حدود ۷/۲۳۴ میلی متر بوده‌است كه ۳۰ درصد آن در فصل بهار، ۵/۱۰ درصد در فصل تابستان ۳۷ درصد در فصل پائیز و ۵/۲۲ درصد آن در فصل زمستان نازل گردیده‌است. در چند سال اخیر این شهرستان به جهت عدم بارندگی نزولات آسمانی دچار خشكسالی شده و خسارات فراوانی را متحمل گشته‌است. جریانهای هوائی مختلف بر روی اقلیم این شهرستان تاثیرات متفاوت و متغیری را می‌گذراند كه در نگاه اصلی در فصل گرم (از اوایل اردیبهشت تا اوائل مهر) و سرد (از اوائل مهر تا اواخر فروردین) زیانزد مردم محروم و زحمتكش منطقه می‌باشد. بطور كلی در این شهرستان حداقل درجه حرارت مطلق ۲۲-درجه سانتیگراد و حداكثر آن ۳۷ درجه سانتیگراد بوده و تعداد روزهای یخبندان از ۱۰۹ روز تجاوز نمی‌كند. وجود آب و هوای معتدل سرد و همچنین نامناسب بودن بارش سبب گردیده كه پوشش گیاهی از آب و هوای مرند تابعیت نماید. بدین معنی كه اگر بارش و میزان نزولات هوا متناسب باشد پوشش گیاهی بهتر رشد كرده و در غیر این صورت وضع پوشش گیاهی مطلوب نخواهدبود. پوشش گیاهی این منطقه از نوع استپ بوده و در بهار رویش گیاهی به مدت ۱۱ روز تمام مناطق كوهستانی میشاب و سایر مناطق را می‌پوشاند ارتفاع گیاهان تا ۶۰ سانتیمتر نیز می‌رسند.
پستی و بلندی‌ها
نظر به اینكه شهرستان مرند در منطقه كوهستانی قرارگرفته و بیش از دوسوم مساحت آن اراضی ناهموار تشكیل می‌دهد. بنابراین ارتفاع اراضی جلگه‌ای از سطح دریا بین ۹۰۰ تا ۱۵۰۰ متر متغیر بوده كه ارتفاع پستترین نقطه در دشت یكانات از سطح دریا ۹۰۰ متر و در مرتفع ترین نقطه یعنی قله میشاب (میشو) بالغ بر ۳۱۲۵ متر می‌گردد. از دیگر ارتفاعات مهم این منطقه می‌توان به كوه سنگبران (سمبوران) ۱۷۲۷ متر، كوه علی علمدار ۳۱۵۵ متر، كوه گچی قلعه سی ۱۶۴۹، بوغداداغ ۲۳۸۵ متر و دیوان داغ ۲۳۴۴ متر اشاره كرد.
پوشش گیاهی
پوشش گیاهی خاص منطقه استپی مرند انواع گونها و خارها می‌باشد ولی عمده ترین پوشش گیاهی، علوفه‌هایی هستند كه اغنام و احشام از آنها استفاده می‌نمایند باید گفت در میان این پوشش گیاهی، گیاهان داروئی نظیر كاكوتی، پونه، اوغلان اوتی، ختمی كوهی، قازایاقی، پنیرك، قال قان، اوشقون(ریواس) پیاز كوهی و دهها گیاه دارودی دیگر كه همه از نظر طبی حائز اهمیت می‌باشند.
منابع آبی
وجود آب‌های سطح الارضی، رودها، چشمه‌ها و قنوات، آب‌های تحت الارضی به كشاورزی جایگاه خاصی بخشیده ولی با این ویژگی هنوز دشت‌های مرند، هرزندات با مشكل كم آبی مواجه هستند عمده مصرف آب در شهرستان مرند در بخش كشاورزی متمركز گردیده‌است كه حدود ۹۰ درصد این مصرف از آب‌های زیرزمینی با حدود ۷۵۰ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق تامین می‌گردد. حجم آب مصرفی شهرستان در قسمت آب‌های زیرزمینی حدود ۲۵۰ میلیون مترمكعب تخمین زده می‌شود رودخانه‌های مهم شهرستان عبارتند از: زیلبرچای، زنوزچای، قره چای (كشكسرای) شیخ چای.
مردم
اهالی شهر مرند، همانند ساكنان سایر نواحی استان آذربایجان شرقی، به زبان تركی آذربایجانی و با لهجهٔ محلی خود سخن می‌گویند. شهر مرند نسبت به شهرهای دیگر استان، بیشتر جاذبهٔ تجارتی دارد و مردم بیشتر به مشاغل تجارت خُرد روی آورده‌اند. به‌طوری‌كه مراكز خرید و بازارهای فراوان و پر رونقی در این شهر احداث شده‌است. جمعیت شهر مرند در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، بالغ بر ۱۱۴٬۱۶۵ نفر بوده‌است كه از این میان ۵۷٬۱۵۱ نفر مرد و ۵۷٬۰۱۴ نفر زن بوده‌اند كه در قالب ۲۹٬۷۵۵ خانوار، ساكن این شهر بوده‌اند.[۹]
صنایع دستی
قالیبافی
شهر مرند همانند سایر شهرهای منطقهٔ آذربایجان، یكی از كانون‌های مهم قالیبافی در سطح كشور محسوب می‌شود. در شهر مرند و نیز در تمام شهرها و روستاهای حومهٔ آن، كارگاه‌های بزرگ و كوچك بافت قالی و قالیچه، گلیم و خورجین دایر است. این صنعت به استناد منابع تاریخی، قرن‌هاست كه در این منطقه رواج داشته و همواره یكی از منابع عمدهٔ درآمد مردم محسوب می‌شده‌است. قالی‌ها و قالیچه‌های نفیس بافت مرند و روستاهای حومه‌اش، نه تنها در بازارهای فرش داخل كشور، بلكه در خارج از كشور نیز شهرت بسیار دارد و از نظر صادرات نیز اهمیت بسزایی دارد. صنعت قالیبافی در شهر مرند به صورت كارگاهی و در روستاها به صورت تك‌بافی، یكی از مشاغل فراگیر مردم به شمار می‌رود و محصولات آنها در طرح‌ها و نقش‌های متنوع و بافت‌های گوناگون به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌شود.
سبدبافی
از دیگر صنایع دستی شهر مرند، بافت انواع سبدها برای حمل نان و میوه از ساقهٔ گندم است كه به نوبهٔ خود از شهرت زیادی برخوردار است.
فانوسكابافی
روستای هوجقان، یكی از مناطقی است كه سالهای سال، مردم آن‌جا در بافتن فتیله‌های چراغ، مهارت كامل داشته و تولیدات خود را به سراسر كشور عرضه می‌كردند. با گسترش نیروی برق و روشنایی الكتریسیته و ركورد فروش فتیله، مردم صنعت‌گر این روستا به بافتن «فانوسقه» یا كمربندهای نظامی و نوار كفش پرداختند و در حال حاضر، یكی از مراكز مهم تولید این محصول می‌باشد.
سفال‌گری و سرامیك‌سازی
محصولات سرامیك، در چند كارگاه شهر زنوز تولید می‌شود. استادكاران سرامیك زنوز، از نوعی خاك مرغوب (كائولن یا خاك چینی) استفاده می‌كنند و به نقاط دیگر جهت فروش، صادر می‌نمایند. علاوه بر كارگاه‌های سرامیك‌سازی، كارگاه‌های سفال‌گری نیز در بعضی از مناطق شهر مرند و روستاهای اطراف وجود دارند.
كتابخانه‌ها
در داخل شهر مرند تعدادی كتابخانه وجود دارد كه «كتابخانهٔ پارك شهر مرند»، بزرگ‌ترین كتابخانهٔ این شهر و جزء كتابخانه‌های درجه یك كشور است كه در سال ۱۳۷۸ خورشیدی، در محوطهٔ پارك شهر مرند با مساحت ۱۲۰۰ متر مربع و زیربنای ۹۵۶ مترمربع، افتتاح گردیده و دارای ۱ سالن مطالعه و یك مخزن كتاب و یك سالن آمفی تئاتر و اتاق اینترنت است. تعداد كتاب‌های این كتابخانه به حدود ۲۵۰۰۰ جلد در موضوعات متنوع و تعداد اعضای آن ۳٬۷۰۰ نفر بوده و كلیهٔ خدمات فنی به روش رایانه‌ای صورت می‌گیرد و همه روزه از ساعت ۷ و نیم صبح، آمادهٔ ارائهٔ خدمات می‌باشد. بیشتر مراجعین این كتابخانه را دانش‌آموزان و دانشجویان تشكیل می‌دهند.
كتابخانهٔ عمومی كوثر» واقع در خیابان امام خمینی مرند، در سال ۱۳۳۰ با زیربنای حدود ۲۰۰ متر مربع تأسیس گردیده‌است. در حال حاضر این كتابخانه دارای یك مخزن و یك سالن مطالعه به ظرفیت ۱۲۰ نفر است كه مجموعهٔ كتاب‌های آن به حدود ۱۳۰۰۰ جلد می‌رسد و تعداد اعضای آن ۲٬۷۰۰ نفر می‌باشد. این كتابخانه مخصوص خواهران است و روزانه حدود ۱۵۰ نفر مراجعه كننده دارد و همه روزه از ساعت ۷ و نیم صبح لغایت ۸ و نیم شب، آمادهٔ ارائهٔ خدمات به مراجعین می‌باشد. كلیهٔ خدمات فنی این كتابخانه به روش رایانه‌ای صورت می‌گیرد.[۱۰] و چندین كتابخانه دیگر كه در سطح شهر فعالیت دارند.
اماكن تاریخی و دیدنی
از اماكن تاریخی وباستانی این شهر می‌توان به قلعه مانداگارانا، مسجد جامع مرند، تپه باستانی سیوان و بازار كوزه‌فروشان ، مسجد بازار، كاروانسرای عباسی مرند و دهها اثر دیگر اشاره كرد. در تپه سیوان یك ته‌ستون هخامنشی و سفالینه‌های پارتی یافته شده‌است.
مسجد جامع مرند [ویرایش]مسجد جامع مرند در مزكز شهر مرند واقع شده‌است طبق كتیبه محراب مسجد این بنا در سال ۷۳۱ هجری در زمان سلطنت ابوسعید بهادرخان از محل خیرات مردم مرند و جزیه‌ای كه در آن زمان از غیر مسلمان می‌گرفتند به تولیت حسین بن محمود ابن تاج خواجه ساخته شده‌است. امروزه كف مسجد به اندازه سه پله (۸۰ سانتی متر) از سطح كوچه مجاور پایین تر می‌باشد و دالانی به طول ۱۲ متر با سه طاق گنبدی، ورودی را به شباستانها مربوط می‌سازد در سمت چپ این دالان، شبستان جنوبی با گنبدی كم خیز واقع شده كه بر فراز آن كتیبه‌ای از سنگ با عبارت ذیل به چشم می‌خورد: «امر بتجدید هذا المعماره العبد الفقیر خواجه حسین بن سیف الدین محمود بن تاج خواجه فی اواخر شوال سنه اربعین و اربعمائه» محراب به عرض ۷۵/۲ و ارتفاع ۶ متر در قسمت جنوبی مسجد واقع شده و مزین به آیات قرآنی به خط كوفی و گچبری‌های زیبا بدیع می‌باشد. كتیبه تاریخ محراب در قسمت قوس بزرگ بالای آن به شرح ذیل دیده می‌شود: «جدد من فواضل الانعام السلطان الاعظم مالك رقاب الامم ابوسعید بهادرخانه خلدالله ملكه فی احدی و ثلثین و سبعمائه هجریه» در فاصله دو ستون تزئینی و گچبری كنار محراب نام سازنده محراب به خط رقاع نوشته شده‌است: «عمل عبدالفقیر نظام بند گیر تبریزی» در داخل هلال در پایین دو كتیبه مزبور كتیبة گچبری دیگری به خط رقاع بدین مضمون به چشم می‌خورد: «وقف من مال خیرته مدینه مرند علی مصالح هذا المسجد الجامع و شرط التولیه العبد الضعیف حسین بن محمود بن تاج خواجه»
كاروانسرای مرند
این كاروانسرا كه به جهت واقع شدن در نزدیكی مرند به این نام موسوم گشته‌است. قطعاً در اصل نام دیگری داشته‌است كاروانسرای مذكور در ۲۳ كیلومتری مرند و در سر راه جلفا و در دشت الكی واقع شده‌است تاریخ بنای این كاروانسرا (به سال ۷۳۱ هجری قمری و عهد ابوسعید بهادرخان) نسبت داده شده‌است فعلاً جز تلی خاك آثاری از آن باقی نمانده‌است این كاروانسرا (یكی از باشكوهترین بناهای زمان خود بوده و شاید هم قلعه یا مقر حكومتی شخص با نفوذی بوده‌است گروهی به جهت نزدیكی نام محل به نام هلاكوه ایلخان مغول ساختمان این بنا را به هلاكو نسبت می‌دهند چرا كه الكی گاهی هلاكو خوانده می‌شود. تا چندین سال پیش سردر كاروانسرا كه طاق روی آن خراب شده بود نمایان بود كه ارتفاع آن به ۹ متر می‌رسید. صفحة خارجی آن از نیم ستون زاویه كتیبه‌ای به عرض ۲۵ سانتی متر شروع می‌شده كه به حروف كوفی نوشته شده بود این حروف از سفال بدون لعاب در زمینة كاشی آبی روشن نوشته شده بود.
مسجد بازار [ویرایش]مسجد بازار كه در مدخل شهر واقع شده حدود ۳۰۰ متر مربع مساحت دارد بر روی چهار ستون سنگی استوانه‌ای قرار گرفته‌است بنا به اظهار مهمترین محلی در روزگاران قدیم دیری بوده كه بعداً به علت انتساب به مادر حضرت نوح تبدیل به یك مسجد گردیده‌است در شهر مرند همچنین چند بنای باستانی وجود دارد كه به اندازة كافی مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند. در حالیكه اگر چنین می‌شد احتمالاً گوشة تاریكی از تاریخ فرهنگ گذشته این شهر روشن می‌شد از جمله این بناها دو امامزاده به نامهای امامزاده احمد در قسمت غربی شهر و در كوه امامزاده ابراهیم واقع در كوی یالدور مرند و نیز تاع و مقابر مربوط به اصحاب علم و عرفان بنامهای پیر اسمعیل در محلة یالدور، پیراسحق در محلة گلعذاریها و پیر خموش در كوچة صمصامی می‌باشد.از مناطق تفریحی مرند نیز می‌توان به گردنه پیام، روستاهای ملایوسف و كندلج در ۵ كیلومتری شمال مرند و چشمهٔ باش كهریز و قنات بزرگ و بسیار معروف بَی گوزی (=چشمه داماد) در شمال روستای دیزج علیا كه از دل كوه میشو بیرون می‌آید اشاره كرد.
محله‌های شهر
مرند امروزه دارای محله‌ها و چندی شهرك می باشد.
محله‌های قدیمی مرند
مرند از جند محله تشكیل شده بود به نامهای نخودبیگ، قنبرچشمه ، بازار ، یوخاری كوچه، ایستگاه، قره آغاج، دولر، مومنلر ، سیدلر، زمینّی لر، چهل گز و قوشا دكانلار
محله‌های نوساز شهر مرند
شهید فهمیده: محله شمال غرب مرند
میناخوی: محله شمال مرند
بكان: محله غرب مرند
سردارملی: محله جنوب مرند
آغ زمین: محله شرق مرند
شهرك های مسكونی
شهرك میلاد: جنوب مرند
شهرك ولیعصر (عج): جنوب غرب مرند
شهرك بعثت: غرب مرند
شهرك بنفشه: غرب مرند
شهرك شهید چرمی: شمال مرند
شهرك ویلایی پروین اعتصامی: جاده مرند-تبریز
بزرگراه ها
آزادراه حضرت نوح (ع)
بزرگراه آیت الله مرندی (ره)
اقتصاد
اقتصاد مرند بیشتر بر پایه كشاورزی استوار است. تمام منطقه مرند بنا به شرایط طبیعی – دامداری- كشاورزی و باغداری مناسب می‌باشد محصولات مهم مرند غلات (گندم و جو) كه بالاترین تولید را در میان شهرهای آذربایجان شرقی دارد حبوبات-سبزیجات وسیفی جات است كه بسیارمعروف می‌باشد باغداری بسیار رایج و از محصولات مهم آن می‌توان زردآلو و انگور را نام برد كه علاوه بر مصارف داخلی مقداری به عنوان خشكبار صادر می‌شود. وسیب زنوز كه طعم بخصوصی داشته كه شهرت جهانی دارد. اما در سالهای اخیر بعلت كاهش آب سفره‌های زیرزمینی كشاورزان زیان بسیاری دیده‌اند و روند مهاجرت به سوی شهرهای بزرگ را پیش گرفته‌اند. كشت زعفران كه در اقتصاد كشاورزی به (گیاه طلائی) مشهور است، اخیرا به صورت گسترده در دهستان بناب واقع در شرق مرند ترویج گردیده‌است و از مرغوبیت بی نظیر و معروفیت خاصی برخوردار شده‌است و از حیث كیفیت بازرگانان آن را با محصولات استان خراسان مقایسه می‌كنند. دراین راستا تحول دركشت سنتی به كشت پسته نیز در بخش یامچی واقع در قسمت غرب مرند همت گماشته‌اند كه امید می‌رود موجب تحول چشم گیری در اقتصاد كشاورزی گردد.
دانشگاه ها
دانشگاه آزاد اسلامی مرند
دانشكده فنی و مهندسی مرند
دانشگاه پیام نور مركز مرند
دانشگاه علم و صنعت مركز مرند
دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنوز
دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب مرند
دانشگاه پیام نور مركز زنوز
دانشگاه پیام نور مركز بناب مرند
صنعت
این شهر همواره با مشكل بیكاری دست و پنجه نرم نموده‌است و هنوزهم در این زمینه شایان توجه مسئولان دولتی و كشوری و استانی می‌باشد. با راه اندازی واحدهای كائولن شوئی و صنایع جنبی آن و صنایع پارس پروفیل – كنسانتره – صنایع كاشی وسرامیك ومشاركت مردم در راه اندازی و سرمایه گذاری‌های صنعتی جدید امید می‌رود گام مهمی در رفع بیكاری و اشتغال زایی جدید تحولی عظیم در زندگی مردم بهبود نسبی به وجود آید از صنایع مهم دیگر آن كه بیشتر بخش روستایی به آن اشتغال دارند صنایع قالیبافی می‌باشد كه شدیدا اقتصاد روستایی را تحت تاثیر قرار داده‌است. و از دیگر صنایع آن می‌توان به صنایع فتیله بافی و گلیم بافی و تولید آجر و مصالح ساختمانی اشاره نمود. در سالهای اخیر با توجه به پیشرفت‌هایی كه شهر مرند داشته‌است، كارخانجات مختلفی در اطراف این شهر احداث شده‌اند كه از این میان، می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
شركت بزرگ تكدانه با تولیدات تبدیلی كشاورزی و شهرت جهانی
اولین شهرك سرامیك سازی در منطقه
كارخانه فراوری خاك‌چینی
كاشی تبریزكف
پارس پروفیل
شركت بزرگ آناكنسرو تولید كننده محصولات غذایی با برند سانیا
شركت پویان صنعت
ترشی كام مرند
پیام شیمی
ثمین شیر
شركت سامرند
كارخانه آذریت تولید كننده محصولات بتنی
انستیتو تحقیقات واكسن و سرم سازی شمالغرب كشور
كارخانه آذرچین
پلاستوفوم فخر مرند
كارخانه موزائیك سازی پیری
شهرك های صنعتی
شهرك صنعتی شماره ۱مرند
شهرك صنعتی سرامیكی مرند
