این منطقه از هزاران سال قبل نیز از مزاكز تمدن و زندگی بوده و آثار متعدد باستانی كه در سال ۶۹ و آواخر ۷۳ در حوالی رباط كریم از شش هزار سال قبل تا دوران قاجاریه بدست آمده مبین این ادعاست. مضافاٌ اینكه در حوالی بازارك معروف به چاله بازارك كارشناسان بر این باورند كه روستا یا شهری در زیر خاك مدفون شده است .
رباط كریم به دلیل واقع شدن بر سر راه “جاده ابریشم” و راه زیارتی “خراسان به بغداد” از قدیم الایام دارای اهمیت و توجه بوده است و از این روست كه كهن ترین و بی نظیرترین كاروانسراهای ایران مانند كاروان سنگی در این منطقه ساخته می شود و به تدریج با متروكه شدن آن حكام و رجالی كه از این راه رفت و آمد می كردند به فكر ساختن یك كاروانسرای دیگر بنام كاروانسرای فتحعلیشاهی افتاده و چون رباط كریم از طبیعت زیبا و مصفا و باغها و مزارع فراوان و رودخانه های پر آب (در بازارك) برخوردار بوده از این رو این امر در دوره فتحعلیشاه قاجار تحقق می یابد .
بعد از این كه آقا محمد خان قاجار تهران را به پایتختی انتخاب و به عمران و آبادی آن همت گماشت و تهران مركز دوائر دولتی و حكومتی شد لاجرم از نقاط مختلف مملكت مراجعات مردم برای رفع نیازها و مشكلات اداری و غیره كه قبل از آن به اصفهان و قزوین بود بیشتر به تهران متوجه شد و بنابراین مردم مناطق جنوبی مملكت از جمله شیراز ، اصفهان ، قم ، ساوه و … می بایست از رباط كریم كه در مسیر جاده ساوه به تهران واقع بود عبور نمایند و كاروانیان ، قافله های بازرگانی و دسته های نظامی از این محل عبور می نمودند .
علل تجدید حیات و ترمیم رباط كریم :
– وجود كاروانسراها .
– عبور راه آهن تهران – خرمشهر از رباط كریم و وجود ایستگاه راه آهن
– كشف معدن منگنز در كوههای جنوب غربی رباط كریم
– موقعیت جغرافیایی رباط كریم كه به علت نزدیكی به تهران استعداد شهرك اقماری ر پیدا كرده است.
احداث شهرك پرند در نزدیكی رودخانه شور .
منطقه رباط كریم در گذشته به عنوان دشتی سرسبز و آباد بوده (و هم اكنون نیز دارای زمینهای كشاورزی وتاكستانهای فراوانی میباشد )و محل استقرار ، گذر و ارتباطات فرهنگی تمدنهای باستانی مستقر در غرب ( دشت قزوین ) و شرق آن( ری باستان ) از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی بوده است .
موقعیت جغرفیایی :
شهرستان رباط كریم یكی از شهرستانهای غرب استان تهران میباشد و مركز آن شهر رباط كریم میباشد ارتفاع آن حدود ۱۰۳۲ متر از سطح دریا و از شمال به شهرستان شهریار ، از جنوب به شهرستان ری ، از شرق به شهرستان اسلامشهر و از غرب به شهرستان ساوه محدود میشود .
رباط كریم تا قبل از سال ۱۳۶۸ ه – ش یكی از بخشهای شهرستان كرج محسوب می شد ، ولی با گسترش شهرستان شهریار ، رباط كریم همراه با شهریار از شهرستان كرج در سال ۱۳۶۸ مجزا و رباط كریم یكی از بخشهای شهرستان شهریار شد .
در سال ۱۳۷۶ رباط كریم نیز از شهریار منفك و مستقل گردیده این شهرستان دارای ۳۰۴ كیلومتر وسعت ، دو بخش مركزی و بخش گلستان ، چهار دهستان ، اسماعیل آباد و میمنت از بخش گلستان و دهستان امامزاده ابوطالب و منجیل آباد از بخش مركزی است مجموعا” دارای ۷۶ پارچه آبادی كه ۲۷ روستا خالی از سكنه و ۴۸ روستای دیگر دارای سكنه میباشد جمعیت روستایی شهرستان بالغ بر ۱۱۱۹۵۶ نفر و تعداد و تعداد خانوار روستایی آن به ۲۰۳۳۸ خانوار می رسد ، شهرهای تابعه آن به غیر از رباط كریم كه مركز شهرستان است شامل نسیم شهر و گلستان می باشد .
زمین شناسی
این شهرستان در جنوب رشته كوههای البرز بر روی رسوبات دوران سوم و چهارم زمین شناسی مربوط به حدود ۶۵ میلیون سال پیش قرار گرفته است . جنس این رسوبات در دامنه های البرز از توفیت های سبز شروع و در این شهرستان به رسوبات آبرفتی ختم میگردد.
از كانیهای این منطقه میتوان به معدن منگنز در ۶ كیلومتری غرب رباط كریم و معدن متروكه مس در دامنه كوه سیاه نام برد .
آثار باستانی و تحقیقات باستان شناسی در رباط كریم :
انبارهای یخی ( یخچالها ) :
برای تهیه یخ در فصول بهار و تابستان از چند قرن گذشته در برخی از مناطق كشور انبارها و كارگاه های یخ ابداع و ساخته می شد تا یخ مورد نیاز ساكنین این مناطق از این طریق تامین شوند.این انبارهای یخی كه بصورت مخروطی شكل همانند یك كله قند از خشت و گل با ارتفاع ۷ تا ۸ متر ساخته می شد در فصل زمستان در داخل چاله بزرگ به وجود آمده ، آب را رها نموده و سپس ورودی و كلیه محفظه های آنها بطور كامل مسدود می شد و به تدریج با فرا رسیدن فصول بهار و تابستان و گرم شدن هوا یخهای قطور تولید شده مورد استفاده قرار می گرفت .
برای تهیه یخ در فصول بهار و تابستان از چند قرن گذشته در برخی از مناطق كشور انبارها و كارگاه های یخ ابداع و ساخته می شد تا یخ مورد نیاز ساكنین این مناطق از این طریق تامین شوند.این انبارهای یخی كه بصورت مخروطی شكل همانند یك كله قند از خشت و گل با ارتفاع ۷ تا ۸ متر ساخته می شد در فصل زمستان در داخل چاله بزرگ به مسدود می شد و به تدریج با فرا رسیدن فصول بهار و تابستان و گرم شدن هوا یخهای قطور تولید شده مورد استفاده قرار می گرفت
لازم به ذكر است كه این انبارها در دوران های زندیه و قاجاریه در ایران بیشتر ساخته شد و در رباط كریم برای تامین یخ این منطقه و كاروانیان سه انباریخی در فواصل مختلف وجود داشت كه در اصطلاح محلی به یخچال معروف بودند . از این انبارها تا حدود ۳۰ سال پیش نیز استفاده می شده است كه با جایگزین شدن یخچالهای برقی این انبارها عملاً غیر قابل استفاده شده اند .
كاروانسرای سنگی :
كهن ترین كاروانسرای فلات ایران نزدیك رباط كریم و در كنار دشت آباد و حاصل خیز شهریار وجود دارد . دیوار ضخیم كاروانسرای رباط كریم ارتفاعی معادل دو برابر ارتفاع ساختمان هایی را دارد كه در داخل كاروانسرا قرار دارند. طرح بنا بسیار ساده و شامل تعدادی اتاق است كه درهای آنها بطرف حیاط مركزی باز می شود. در سه طرف حیاط مركزی سه ایوان وجود دارد كه عرض این ایوان ها حدود ۵ متر می باشد. طرح ساختمان این كاروانسرا به طرح مسجد جامع ساوه شباهت دارد . این مسجد در فاصله تقریبی ۵۰ كیلومتری از كاروانسرا قرار گرفته ، در مسجد جامع در دوران صفوی تغییرات جزئی انجام گرفته و تنها اختلاف مسجد جامع ساوه با كاروانسرای رباط كریم این است كه در كارونسرای سنگی فضای خالی گوشه ها را با اتاق های گنبد داری پر كرده اند .
كهن ترین كاروانسرای فلات ایران نزدیك رباط كریم و در كنار دشت آباد و حاصل خیز شهریار وجود دارد . دیوار ضخیم كاروانسرای رباط كریم ارتفاعی معادل دو برابر ارتفاع ساختمان هایی را دارد كه در داخل كاروانسرا قرار دارند. طرح بنا بسیار ساده و شامل تعدادی اتاق است كه درهای آنها بطرف حیاط مركزی باز می شود. در سه طرف حیاط مركزی سه ایوان وجود دارد كه عرض این ایوان ها حدود ۵ متر می باشد. طرح ساختمان این كاروانسرا به طرح مسجد جامع ساوه شباهت دارد . این مسجد در فاصله تقریبی ۵۰ كیلومتری از كاروانسرا قرار گرفته ، در مسجد جامع در دوران صفوی تغییرات جزئی انجام گرفته و تنها اختلاف مسجد جامع ساوه با كاروانسرای رباط كریم این است كه در كارونسرای سنگی فضای خالی گوشه ها را با اتاق های گنبد داری پر كرده اند
كاروانسرای فتحعلیشاهی داخل شهر (بافت قدیم ):
كاروانسرای مذكور در سال ۱۲۴۵ هجری قمری در زمان پادشاهی فتحعلیشاه قاجار بنا شده و در كیلومتر ۳۷ جاده تهران – ساوه قرار گرفته است ، مشخصات و شناسنامه این بنا كه در اداره كل میراث فرهنگی استان تهران ثبت شده به قرار ذیل است :
كاروانسرای مذكور در سال ۱۲۴۵ هجری قمری در زمان پادشاهی فتحعلیشاه قاجار بنا شده و در كیلومتر ۳۷ جاده تهران – ساوه قرار گرفته است ، مشخصات و شناسنامه این بنا كه در اداره كل میراث فرهنگی استان تهران ثبت شده به قرار ذیل است
نام بنا : كاروانسرای فتحعلیشاه
محل بنا : رباط كریم
تاریخ احداث : قرن سیزدهم هجری
سابقه تاریخی : دوره قاجاریه
مصالح ساختمانی : آجر، گچ ، خاك و ملات محلی
نوع سقف : مسطح
نمای ورودی : طاقنماهای تزئینی
تزئینات و ملحقات : آجر كاری
