دروجه تسمیه اسفراین برخی معتقدند، این شهر را اسفندیار بنا نهاده است و لذا به نام بانی آن، اسفراین نامیده شده است. بیهقی اصل این اسم را آسپرآئین دانسته كه اسپر به معنی سپر و آئین به معنی راه و رسم است. اسفراین جزو اولین مراكز جمعیتی است كه اقوام آریایی پس از ورود به ایران درآن سكنی گزیدند. شهر اسفراین با اینكه در طول تاریخ صدمات فراوانی متحمل شده است، لیكن با تلاش و همت مردم به توسعه قابل توجهی دست یافته است و در حال حاضر یكی از شهرهای آباد استان خراسان به شمار می آید.
مراكز دیدنی
آرامگاه شیخ شاه علی اسفراینی
قلعه حسن آباد
قلعه قیصر
قلعه صعولك
زادگاه نوشیروان
بازمانده شهرقدیمی بلقیس
غارنوشیروان
غارعبادتگاه شیخ احمدذاكر
امامزاده عبدالله كوران
امامزاده شاهزاده زید
بقعه شیخ محمدرشیدالدین
امامزاده شاهزاده جعفر
منطقه حفاظت شده ساری گل
صنایع و معادن
از صنایع و معادن شهرستان اسفراین اطلاعات مستندی در دست نیست.
كشاورزی و دام داری
كشاورزی در این ناحیه به گونه نیمه صنعتی انجام می شود و مهم ترین فرآورده های كشاورزی آن، پنبه، گندم، جو، زیره، حبوبات، سبزیجات، نباتات صنعتی، جالیزی، علوفه ای و سردرختی است. دام‌داری ساكن و دام‌داری نیمه‌كوچ نشینی، پرورش زنبور عسل، كرم ابریشم و طیور نیز در این ناحیه رواج دارد.
مشخصات جغرافیایی
شهرستان اسفراین، پا پهنه ای حدود ۵.۳۴۵ كیلومتر مربع، در شمال باختری استان خراسان، در دامنه‌های جنوبی كوه‌های آلاداغ و جنوب و جنوب باختری كوه شاه جهان، از نظر جغرافیایی در ۴۰ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۱۷ درجه و ۳۷ دقیقه پهنای شمالی و ۵۷ درجه و ۵۶ دقیقه تا ۷ درجه و ۵۷ دقیقه درازای خاوری و بلندی ۳۰۳۲ تا ۱۰۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد. بخش های شمالی ناحیه اسفراین به دلیل كوهستانی بودن، دارای آب و هوای معتدل كوهستانی است، اما بخش های جنوبی و جنوب باختری آن، به دلیل نزدیكی به كویر، تابستان های گرم و خشك و زمستان های سردی را داراست. بیش ترین بارندگی این ناحیه در فروردین ماه با ۵/۴۶ میلیمتر و كم ترین بارندگی در مرداد ماه با ۷/۱ میلیمتر است. فاصله هوایی آن تا تهران، ۵۷۵ كیلومتر است. این شهر تا مشهد ۳۱۱، تا قوچان ۱۷۶، تا بجنورد ۶۳، تا تهران ۷۷۲ و تا سبزوار ۸۳ كیلومتر فاصله زمینی دارد. برابر با سرشماری سال ۱۳۷۵ جمعیت شهرستان اسفراین ۱۱۸۵۸۱ نفر برآورد شده است كه از این تعداد ۴۱۰۶۲ در مركز این شهرستان ساكن هستند.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
اسفراین از روزگار كهن تا كنون به نام های گوناگونی مانند «مهرگان»، «مهرجان»، «میان آباد»، «سپهرآیین»، «اسپرآیین»، «اسپراین»، «اسبراین»، و «زابرین» نامیده شده است. نام نخستین اسفراین را «مهرگان» خوانده اند كه در عربی به «مهرجان» تبدیل شده است. عرب ها به خاطر زیبایی و شادابی كه اسفراین داشت و یادآور سرسبزی و خرمی یمن بود، آن را به نام كشور سبا، «بلقیس» نامیدند. اما این نام، نامی تشریفاتی بوده و اندك اندك فراموش گشت. شماری از نویسنده گان و تاریخ نگاران براین باورند كه این شهر را اسفندیار بنا نهاده و از این رو آن را اسفراین خوانده اند، كه به نظر می رسد این داوری بر پایه روایت های اساطیری باشد. برخی از زبان شناسان نیز بر اساس ریشه های لغوی این نام را برگرفته از «سپهر آیین» به معنای آیین آسمانی می دانند.
اسفراین، مانند دیگر شهرهای خراسان جزو نخستین مراكز جمعیتی است، كه آریایی ها پس از ورود به ایران، در آن جا ساكن شده اند. این سرزمین بخشی از سرزمین پارت باستانی بوده و در روزگار اشكانیان، از آبادی های مهم «ابرشهر» یا نیشابور به شمار می آمده است. در دوران ساسانی شاهزاده گان این خاندان در آن رفت و آمد می كردند.
در ۳۱ هـ . ق در روزگار خلافت عثمان بن عفان، اسفراین به دست عبدالله بن عامرگشوده شد. در ۲۰۵ هـ . ق، طاهر ذوالیمینین، فرمانروای خراسان شد و در ۲۰۷ هـ . ق، در مسجد جامع نیشابور، هنگام ایراد خطبه، از خلیفه نامی نبرد و نخستین حكومت مستقل ایرانی را در دوران اسلامی به وجود آورد. اسفراین در این زمان، بخشی از نیشابور شمرده می شد. یعقوب لیث صفاری، پس از گشودن بلخ، بامیان و گردیز در شعبان سال ۲۵۹ هـ . ق، از راه قهستان و قاین، رهسپار نیشابور شد و آن ناحیه و پیرامونش، از جمله اسفراین را به قلمرو حكومت خود افزود. اسفراین درزمان حكومت امیر نصر سامانی (۳۰۱ – ۳۳۱ هـ . ق) و جانشینانش تابع نیشابور و جزو حكومت آنان بود.
پس از چیره گی سلجوقیان بر خراسان، بیغو حكمران هرات، نیشابور و اسفراین شد. در این دوران، اسفراین مورد تاخت و تاز غزها قرار گرفت و در روزگار سنجر (۵۴۸ هـ . ق) مورد چپاول این قوم قرار گرفت. در سال های ۶۱۷ و ۷۲۵ هـ . ق نیز به ترتیب مغولان و تیمور لنگ اسفراین را مورد هجوم و غارت قرار دادند.
جنبش سربداری در سال ۷۳۷ هـ . ق، به دنبال مرگ ایلخان ابوسعید، نخست در سبزوار و به زودی اسفراین، جاجرم و بیارجمند پا گرفت. از این پس امیر عبدالرزاق، به نام خویش سكه زد و آیین شیعه دوازده امامی را استوار گردانید. اسفراین در دوران صفوی در قلمرو آنان بود و گاه توسط اوزبكان مورد تاخت و تاز قرار می گرفت. در ناملایمات پس از صفویه، مردم به محل كنونی شهر اسفراین كه در آن روزگار «میان آباد» نامیده می شد، كوچ كردند. در دوران قاجاریه، حكومت اسفراین از سوی شاهان قاجار، در دست بزرگان شادلو بود.
