روستای شواز، یكی از روستاهای تاریخی و قدیمی استان یزد و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی چون سنگ‌نگاره‌های اسبقته، قلعه شواز، قبرستان تاریخی شواز و آبشار شواز را در خود جای داده است. قلعه این روستا از مهمترین قلعه‌های كوهستانی یزد محسوب می‌شود.
تاریخچه روستای شواز
روستای شواز یكی از جاهای دیدنی تفت است كه در جنوب غربی استان یزد، منطقه پشتكوه و در اطراف روستای نصرآباد قرار دارد. فاصله شواز تا تفت ۶۸ كیلومتری و تا یزد ۹۵ كیلومتر است. روستای شواز یكی از روستاهای هدف گردشگری شهرستان تفت محسوب می‌شود. این روستا نام خود را از باد گرفته است. به نقل از مردمان این روستا، شواز تغییر یافته شب باد یا شاه باد است كه در اصطلاح محلی به وزش باد در شب گفته می‌شود. از آنجایی كه باد شب‌ها در این آبادی شدیدتر می‌شود، این روستا به این نام مشهور شده است.
روستای شواز هر ساله میزبان جشنواره‌های متعددی در زمینه آداب‌ورسوم، مراسم آیینی، اجرای موسیقی و نواهای محلی، معرفی صنایع‌دستی، پوشش سنتی و غذاهای محلی است. جشنواره شب باد تا شواز، شبیه‌خوانی، چاووشی‌خوانی، شب شعر روستا، بوم‌گردی، رصد ستارگان و اجرای بازی‌های سنتی و محلی از جمله برنامه‌هایی است كه در این روستا برگزار می‌شود.
دسترسی به روستای شواز از طریق جاده ارتباطی یزد به ابركوه و سپس روستای علی آباد میسر است. بعد از آن نیز باید جاده فرعی روستای شواز را در پیش بگیرید تا به این مكان برسید.
آدرس: استان یزد، ۶۸ كیلومتری تفت
شادروان استاد ایرج افشار در كتاب یادگار یزد شواز را این‌گونه معرفی می‌كند:
شواز، این آبادی در دره مجاور عبدالله واقع و بسیار خوش منظره و زیبا است.
روستای شواز یكی از قدیمی‌ترین روستاهای استان یزد محسوب می‌شود كه آثار تاریخی مهم و باارزشی چون سنگ‌نگاره‌های اسبقته و قلعه شواز را در خود جای داده است. علاوه بر این، در نزدیكی قلعه شواز محلی به نام شواز كهنه قرار دارد كه در این منطقه، قبرستان‌های تاریخی دیده می‌شود.
در نزدیكی‌های شواز كهنه نیز مكانی قرار دارد كه اسبقته یا هسبخته نامیده می‌شود. هسبخته از هس، به معنی محل نگهداری گوسفند و بخته به معنی عقیم كردن حیوانات تشكیل شده است. گفته می‌شود در این مكان آثاری از عصر مهرپرستی به دست آمده است. علاوه بر این در نزدیكی‌های شواز، روستاهایی از دوره ساسانی وجود دارد كه قدمت آن‌ها به عصر ساسانی می‌رسد. همچنین در چند كیلومتری شواز در رمه كوه، سنگ‌نگاره‌های ۱۰ هزار ساله وجود دارد كه همه این‌ها تاریخ و قدمت این منطقه را نشان می‌دهد.
جاهای دیدنی روستای شواز
سنگ‌نگاره‌های شواز
سنگ‌نگاره‌های اسبقته یا هسبخته روستای شواز روی ۱۷ صخره حكاكی شده‌اند كه از میان ده صخره در مردادماه ۱۳۸۲ با شماره ۹,۲۶۷ به ثبت ملی رسیده است. این سنگ‌نگاره‌ها در یك مطالعه تطبیقی و در مقایسه با سنگ‌نگاره‌های كوه ارنان در مهریز، با قدمت هفت تا ۱۲ هزار سال مشابهتی را نشان می‌دهد؛ اما تعیین تاریخ دقیق این سنگ‌نگاره نیازمند پژوهش‌های بیشتر است.
بز كوهی، قوچ، انسان، موجود اساطیری، خورشید، چلیپا، حلقه مهر، درخت، مردی سوار بر اسب با بزی با شاخ هلالی، انسانی خوابیده با نقشی نامعلوم، انسان در حال شكار، نوشته‌های به پهلوی نسخ و كوفی از جمله نقوش و خطوط سنگ‌نگاره‌های شواز به شمار می‌رود كه مربوط به دوره‌های فرهنگی مختلف است.
قلعه شواز
قلعه شواز مهمترین جاذبه و اثر تاریخی روستای شواز است كه در آذرماه ۱۳۹۵ با شماره ۳۱۶۲۳ در فهرست میراث ملی كشور به ثبت رسیده است. این قلعه یكی از مهمترین و قدیمی‌ترین قلعه‌های استان یزد است در طول زمان و از دوران ایران باستان همچنان پابرجا مانده است. قلعه شواز مكانی مسكونی و همچون دژی مستحكم در برابر حملات دشمنان و مهاجمان بوده است. این قلعه روی صخره‌ای سنگی و رسوبی در ارتفاع ۱۰۰ متری از سطح زمین بنا شده است و بر اطراف خود كاملا اشراف دارد.
قلعه شواز به شیوه معماری ساسانی ساخته شده است و پنج هزار متر مربع مساحت دارد. این قلعه از سنگ‌های رسوبی ساخته شده است و در اطراف آن پرتگاه‌های تند و خطرناك وجود دارد كه دسترسی دشمن را به آن سخت و دشوار می‌كرده است. قلعه شواز سه طبقه دارد كه طبقه هم‌كف برای نگهداری چهارپایان و دام‌ها، طبقه اول برای سكونت و طبقه دوم برای انبار كردن آذوقه و نگهداری لوازم بوده است.
خشت، گل و سنگ از مصالحی است كه در ساخت قلعه شواز استفاده شده است. این قلعه برج‌هایی خشتی برای دیدبانی و حفاظت دارد. برای افزایش استحكام و مقاومت این برج‌ها، در نمای آن‌ها سنگ كار شده كه این شیوه برج‌سازی نیز مربوط به دوره ساسانیان می‌شود. نمای بیرونی قلعه شواز و دیوارهای آن سنگ و نمای داخلی آن‌ها از خشت است. در سقف اتاق‌ها خشت و فقط در سردرها دیده می‌شود. در سقف یكی از اتاق‌ها شواهدی از تیرهای چوب سنجد مشاهده می‌شود. این چوب در برابر فرسودگی، رطوبت و موریانه مقاومت دارد.
یكی از مهمترین یافته‌های قلعه شواز سنگ‌نبشته‌ای است كه احتمالا قدمت آن به قرن ۶ هجری قمری می‌رسد. این سنگ‌نبشته روی یكی از دیوارهای قلعه و در جایی نوشته شده كه در معرض دید قرار ندارد و نوشته‌های آن به‌صورت ابتدایی حجاری شده است. این كتیبه از این جهت اهمیت دارد كه بر اساس مطالعاتی كه روی سنگ‌نبشته‌های اسلامی استان یزد صورت گرفته، تاكنون كتیبه‌ای متعلق به قرن ۶ هجری قمری در بنایی همچون قلعه، مسجد و مدرسه یافت نشده است. تمام كتبیه‌ها متعلق به این دوره مربوط به سنگ قبر و سنگ محراب است كه نمونه‌های آن نیز در قبرستان شواز دیده می‌شود.