در قدیم به علت كم آبی در فصول گرم سال، آب را در زمستانها ذخیره و در تابستانها استفاده میكردند كه این ذخیرهسازی توسط آبانبارها انجام میگرفت. آبانبار وكیل كه نمونه كوچكی از این دست، سازهها است همزمان با ساخت مسجد وكیل در حدود سال ۱۱۸۰ ه.ق به دستور كریمخان زند ساخته شد. بدنیست بدانید كه در قدیم نیز نوعی تصفیه آب در این آبانبارها صورت میگرفت، به گونهای كه ابتدا گل و لای ته نشین میشد و سپس به آن نمك اضافه میكردند تا كلر آزاد شده آب را تصفیه نماید. آبانبار وكیل عمیقترین موزه ایران شناخته شده است و با معماری زیبا و سنتی اش دل هزاران گردشگر عاشق شیراز را برده است.
ویژگی های آب انبار وكیل
آب انبار وكیل یكی از آب انبار های مربوط به دوره زندیه است. مجموعه ای از آب انبارها مانند آب انبار دیوان خانی، آب انبار حافظیه و آب انبار هفت تن در زمان كریم خان زند برای تامین آب آشامیدنی مورد نیاز ساكنین شیراز احداث شده است. این بنا دارای معماری زیبا و خاص همراه با بادگیر و تزییناتی شبیه به آجركاری برج كریمخانی است.
در حال حاضر آب انبار وكیل به موزه آب استان فارس تبدیل شده و در آن سیستم های تهیه آب در طول تاریخ استان فارس شامل آب انبار ها، حمام ها، قنات های قدیمی و سد های این استان به صورت ماكت هایی دیدنی به نمایش عموم گذاشته شده است. این بنا در پشت ارگ كریمخانی و در نزدیكی پست خانه قدیمی شیراز و محل سابق نقارخانه واقع شده است. همچنین مدرسه شاهپور نیز در نزدیكی این آب انبار بوده كه گویا امروزه اثری از آن باقی نمانده است.
مسیر حمام وكیل شیراز را پیش بگیرید. به ضلع جنوبی حمام وكیل كه برسید، یك مخزن آب بسیار دور و درازی را میبینید كه برای دسترسی به آن باید از مسیر پلكانی طولانی عبور كنید. از بالا كه نگاه میكنید، شبیه تاریك خانههای قدیمی است كه در كتاب داستان توصیف كردند. اما نه اثری از آن تاریكی است نه در انتهای پلهها جن و موجودات وحشتناك زندگی میكنند. معماری سنتی كه با تزئین كردن آجرهای اطراف آب انبار، چراغ كاری شده است، شما را برای دیدن گوشه و كنار اینجا، مشتاق میكند.
آب انبار بادگیرهای بلندی دارد كه از قسمت بالایی آن برای خنك كردن و تهویه فضای بسته آب انبار استفاده میكنند. این آجركاری زیبا معماری شبیه به برج كریم خان دارد. كانالهای آبرسانی كه در آب انبار وكیل میبینید، ارتفاعی به اندازه ۶۰ متر داشته و از جنس سنگ و ساروج هستند.
وجه تسمیه
اولین پادشاه سلسله زندیه، كریم خان زند است كه به وكیل الرعایا نیز معروف بوده است. به همین سبب نام وی بر بسیاری از آثار تاریخی ساخته شده در دوره حكومت او مانند بازار وكیل، حمام وكیل و مسجد وكیل گذاشته شده است. آب انبار وكیل شیراز نیز از جمله بنا های معاصر با دوره حكومت كریم خان زند است و به همین سبب به آب انبار وكیل شناخته شده است.
تاریخچه آب انبار وكیل
درگذشته برای تامین ذخیره آب مورد نیاز به ویژه در فصل های گرم سال از آب انبارها استفاده می كردند. به این منظور آب انبار ابتدا مخزن در فصول پر آبی به كمك جویبار های فصلی و یا آب باران پر شده سپس با ساكن ماندن آب، گل و لای آن نشست كرده و در آخر به شیوه نمك پاشی تصفیه می شده. تاریخ ساخت این آب انبار به سال ۱۱۸۰ قمری بر می گردد.
معماری موزه آب
آب انبار وكیل با الهام از معماری دوره صفویه طراحی و ساخته شده است. این بنا دارای مخزن ذخیره آب بسیار بزرگی به شكل مستطیل، بادگیر هایی برای ایجاد تهویه و خنك نگه داشتن آب و در نهایت سازه ای عظیم و مستحكم به همراه طاق می باشد. دسترسی به آب در این آب انبار به كمك پلكان سنگی فراهم بوده. از تزیینات زیبای بادگیرها می توان به نقوش لوزی و آجركاری های زیبای آن اشاره كرد. كانال هایی برای آب رسانی از جنس سنگ و ساروج احداث شده و قنات ركن آباد مهم ترین منشا برای آبرسانی توسط این كانال ها در دوران زندیه بوده است.
بهترین زمان سفر برای دیدن آب انبار وكیل
شیراز شهری ۴ فصل شناخته می شود اما همیشه به بهار زیبایش معروف بوده و در نتیجه بهترین فصل سفر به شیراز بهار می باشد.
از آنجا كه مجموعه آب انبارهای كریمخانی برای خنك كردن آب در فصل های ابتدایی و گرم سال ساخته شده بودند، پیشنهاد ما این است كه در همین فصل به بازدید از شیراز و آب انبار های آن بروید.
این مجموعه در سال ۱۳۵۵ با شماره ۹۳۵ در فهرست آثار ملی و باستانی ایران به ثبت رسید.
