طول دره: از روستای شمخال تا درونگر، حدود 18 كیلومتر است (با استناد به تابلوی نصب شده در ابتدای مسیر).
ارتفاع دیواره دو طرف دره: در بلندترین نقاط تا 200 متر هم برآورد شده است.
دره شمخال نزدیك شهر مرزی باجگیران در كناره شمال شرقی ایران و در نزدیكی كشور تركمنستان واقع شده است. شروع حركت از روستای شمخال در نزدیكی باجگیران است. این روستا در دهستان دولتخانه قرار دارد.
شمخال دره ای به زیبایی بهشت بر روی زمین است جایی بكر كه هنوز دستخوش تغییرات زیادی نشده است. این دره و روستای زیبای آن در در فاصله سه كیلومتری جنوب شهر باجگیران و 65 كیلومتری شمال غربی قوچان واقع شده است. دره شمخال دارای شیب ملایمی است كه در ورودی خود روستایی به همین نام با بافت مسكونی متراكم را جای داده و استمرار آن در میان دره خوش آب و هوای شمخال موقعیت منحصر به فردی به این روستا داده است.
رود فصلی جاری در مسیر در تمام مسیر همراهی مان می كند هر چند در آغاز راه چندان عمق و آب زیادی ندارد اما هر چه جلوتر بروید به یمن وجود چشمه سارهای زیبای مسیر و آبشارهای جاری از اطراف صخره پر آب تر و جذاب تر می شود در عین آنكه بر زلالیت و شفافیت آن هم افزوده می شود.
دره شمخال دارای پیچ و خم های بسیار و جذابیت های زیاد است چنانكه در پس هر خم آن چشم اندازهای ویژه ای را به نمایش می گذارد، دره شبیه ماری است كه باید تمام آن را گشت تا همه زیبایی هایش را حس و لمس نمود.
پوشش گیاهی
پوشش گیاهی این منطقه بیشترگردو، انجیر، زردآلو، چنار، بید، سپیدار، تمشك، موسیر، آنوخ (كاكوتی)، چریش، هفشان، گون، ریخوك، زرشك، گژی (زالزالك) و صدها گیاه وحشی و دارویی دیگر است.
دره شمخال دارای دیواره های عظیم و پر صلابت صخره ای است كه اطرافش چونان دژی رودخانه را در خود گرفته اند و در عین صلابت با سبزی سبزه و روشنی آب در آمیخته و جلوه ای زیبا و رنگی از آثار گذر زمان چون شكست ها و تخلخلها را بر دیوارها می توان دید. عطر درختان گردو در آغاز مسیر با بوی خوش نم و رطوبت دیواره های سنگی عطر زندگی را همه جا پراكنده میكند و هر چه پیش بروید بر تعداد بوته های تمشك وحشی كمای، موسیر، آنوخ، چریش (نوعی سبزی كه در نان محلی استفاده می شود)، گون، درختچه های زرشك وحشی و هزار و یك گیاه دارویی كه برای مردم منطقه آشنایی دیرینه هستند، بیشتر می شود. این شكوه، زیبائی، صفا و تنهائی نوعی افسونگری در خود دارد كه چشم هر بیننده را افسون و در خود محو می كند.
وجه تسمیه
شمخال نام یك نوع تفنگ قدیمی و دست ساز و قوی به زبان كردی كرمانجی بوده است. كردی كرمانجی ضرب المثلی دارد به این مضمون كه “مگر تیر شمخال به تو خورده است”. این ضرب المثل برای افرادی به كار می رود كه در واكنش به یك اتفاق نه چندان مهم، گریه و ناله بسیار سر می دهند:
Mege Gulla şemxalê li te ketîyê
مه گه گللا شمخال له ته كه تی یه
روستای شمخال
روستای شمخال از شمال شرقی به كوه آسلمه و از جنوب شرقی به رودخانه دائمی كال شمخال محدود است. این روستا بنای تاریخی كهنی ندارد اما اقلیم مساعد، خاك مرغوب و منابع غنی آب، تاثیر فراوانی در شكل گیری روستا داشته و اسم روستا ظاهرا از یك نوع تفنگ به نام شمخال گرفته شده است. مردم روستا كه اینك حدود 500 نفر هستند كرد كرمانج و پیرو مذهب شیعه اند و عموما از طریق كشاورزی به ویژه باغداری و دامداری و عده ای هم از راه صنایع دستی معیشت می گذرانند.
زیارت امامزاده باء در نزدیكی روستای دربادام از رسوم ویژه مردم دره شمخال است كه هر هفته به زیارت این امامزاده می روند.
در عروسی ها رقص محلی كرمانجی همراه با انواع سازهای محلی كردی و نوای سازهای محلی دوتار، دهل و سرنا زیبایی خاص به مراسم می بخشد كه برای هر غریبه ای بسیار جذاب و دوست داشتنی است. مردان شمخال به ندرت پوشاك محلی برتن می كنند اما زنان همچنان لباس محلی كرمانجی شامل پیراهنی بلند، نیم تنه و شلوار كردی با رنگ های سفید و سرخ و گل بوته های زیبا می پوشند و بر سر روسری بلندی با طرح ها و نقش های رنگی مزین به زیورآلات می بندند. گلیم، جاجیم، قالی كردی و پالاس با طرح ها و رنگ های متنوع و زیبا از جمله صنایع دستی این روستای شمخال است.
آنان همچون بسیاری از مناطق دیگر كشور غذاهایی كه عمومیت دارد چون آبگوشت و كباب و مانند آن را می پزند اما فطیر مسكه (نوعی نان محلی با كره تازه گوسفندی) انوان اشكنه و آش از غذاهای محلی خاص منطقه هستند. روستا جاده ای آسفالته دارد كه از طریق شهر قوچان قابل دسترس است و مردم و گردشگران از این طریق به منطقه دسترسی می یابند.
نحوه دسترسی
در میدان فلسطین قوچان، سواری های شخصی علاقه مندان را به روستای شمخال می رسانند و در صورت هماهنگی دوباره از انتهای دره به قوچان بر می گردانند. جاده تا روستای شمخال آسفالته است و از تونل بلند باجگیران عبور می كند.
مسیر دسترسی
برای رسیدن به شمخال باید از شهر قوچان به سمت درگز رفت و از اواسط جاده دو مسیر برای باجگیران هست یكی جاده قدیمی كه از امامقلی عبور می كند، البته بعد از دربادام بدلیل جاده ترانزیتی (باجگیران – تركمنستان) جهت سهولت آمد و شد ماشین های سنگین جاده ای بهره برداری شده، كوه را نیز با عرض 8 متر شكافته اند كه بعد از عبور از تونل و طی كردن چند كیلومتر به روستای شمخال (حدود 3 كیلومتر مانده به شهر باجگیران) می رسیم، جاده ی دیگر جاده ای است كه از آسفالت خوبی برخوردار است و از كنار امامزاده “امام باد” عبور می كنیم كه دقیقا روبروی امامزاده، مسئولین فنی هیئت كوهنوردی دیواره ای را برای علاقمندان سنگ نوردی بهره برداری كرده اند. این راه نسبت به جاده امامقلی دورتر است.
لوازم سفر و توصیه های دیگر
بهتر است به گونه ای برنامه ریزی كنید كه شب را در مسجد روستای شمخال یا ابتدای دره نزدیك حمام اول، درون چادر اقامت كنید و فردا مسیر را ادامه دهید. همچنین 3 سوئیت اجاره ای، تقریبا در ابتدای دره وجود دارد. كفش با زیره سفت و محكم بیشتر به كار می آید. شبهای آن سرد است. در روزهای آفتابی و در نیمه دوم مسیر به عینك آفتابی و كلاه آفتاب گیر نیاز دارید اما ضروری نیست. چون لباسها در طول مسیر خیس می شوند حداقل به یك شلوار یا شلوارك راحت برای خواب شب نیاز دارید. لطفا زباله های خود را در طبیعت رها نكنید.
