بافت تاریخی شهر تربت‌حیدریه با در اختیار داشتن بیش از ۶۰ اثر با ارزش فرهنگی و تاریخی شامل مسجد، مزار، كاروانسرا، آب انبار، حمام، بازار و خانه های قدیمی از بافت های شاخص و مهم در خراسان رضوی و ایران محسوب می شود. بازار هسته مركزی فعالیت ناحیه تجاری-اداری مركز هر شهر است كه سالیان دراز در اطراف خود موجد اندامهایی شده كه شریانهای حیاتی شهر را به یكدیگر متصل و مربوط می سازند. سراها یا تیم و تیمچه ها، گذرهای سرپوشیده، حمام و مسجد به طرزی منطقی و از پیش برنامه ریزی شده، اندام و ساخت این هسته را در بر گرفته است. بطوریكه شناخت فضا و گاه جدا كردن عملكرد گذر، بازار، یا مسجد در این ناحیه مشكل است. در مجموعه بازار تربت حیدریه نیز، چند راسته مهم از اندامهای ارتباطی-قدیمی آن به شمار می رود كه عبارتند از:
- راسته بازار گمرك كه از خیابان فردوسی شروع می شود و در جهت غربی-شرقی تا كاروانسرای باغ ادامه دارد.
- راسته بازار سنگ فرش كه از خیابان فردوسی شروع و در جهت شرقی-غربی تا حمام رئیس ادامه می یابد.
- راسته بازار كاریز كه در جهت شمال شرقی-جنوب غربی كشیده شده و وردی آن در مجاورت بازار سنگفرش قرار گرفته است.
- راسته بازار هادیزاده و میثم كه جدیدتر از راسته های قبلی است و به موازات بازار های گمرك و سنگفرش و در جبهه شمالی آنها كشیده شده و هم اكنون در ارتباط مستمر با این بازار فعال است.
مجموعه بازار به هنگام پیدایش خیابان بندی جدید از هم گسسته و فضای بازار كنونی قدیمی نیست. فضا های تجاری حادث در بدنه خیابان فردوسی بافتی كاذب بصورت مغازه های كوچك به عمق دو تا پنج متر بوده است. همچنین در قسمتهایی از آن انبارها و فضاهای رو بازی وجود دارد.
مسیرهای دسترسی
بدلیل آنكه بازار تربت حیدریه با دو قشر مراجعه كننده به آن (شهری و روستایی) مواجه است بنابراین در دسترسی به آن باید هر دو قشر مورد توجه قرار گیرند.
مسیر دسترسی اهالی شهر
شهروندان معمولا از محورها و شریانهای اصلی منتهی به بازار جهت دسترسی استفاده می كنند كه این محورها عبارتند از: محور خیابان منصوریه-طالقانی، خیابان فردوسی و محور خیابان كاشانی.
مسیر دسترسی روستائیان
- روستاهایی كه در حوزه جغرافیایی محصولات و قسمت جنوب غربی شهرستان واقع هستند به كمك اتوبوس و یا مینی بوس روستا تا میدان ورودی شهر می آیند و از آنجا به وسیله نقلیه شهری به میدان باغ سلزانی و بازار مرتبط می شوند.
- روستاهایی كه در حوزه جغرافیائی خواف قرار دارند تا چهار راه خواف و بعضا تا انتهای بازار گمرك (در صورتی كه وسیله نقلیه شخصی و یا مینی بوس باشد) با وسیله نقلیه شهری به خیابان بازار مراجعه می كنند.
- روستاهایی كه در حوزه جغرافیایی زاوه و قسمتهای شرقی و شمالی شهرستان واقع هستند تا ترمینال با وسیله نقلیه روستایی آمده و از آنجا تا خیابان طالقانی به كمك وسائل نقلیه شهری مراجعه می كنند.
- روستائیانی كه در حوزه جغرافیائی بایگ واقع اند تا ورودی شهر در قسمت غربی و یا ابتدا خیابان فردوسی با وسیله نقلیه روستائی آمده و از آنجا به میدان مسجد جامع با وسیله نقلیه شهری به خیابان بارزار مراجعه می كنند.
بنابراین روستائیان بر اساس موقعیت های جغرافیائی متفاوت، مسیر های مختلفی جهت دسترسی بر میگزینند و بنابراین در شكل گیری بازار با چهار هسته متفاوت مواجعه می شویم. این هسته ها عبارتند از: بازار خوانیها، بازار محلایتها، بازار بایگیها، و بازار زاوهای ها كه توسط خیابان فردوسی به یكدیگر متصل میشوند. با توجه به اقتصاد هر حوزه جغرافیایی، فضاهای تجاری این چهار هسته نیز با یكدگر متفاوت است و هر كدام كلاهای خاص خود را عرضه می كنند.
