ریپورتاژ آگهی
قنات بلده فردوس

قنات بلده فردوس

قنات بلده، یك رشته قنات با قدمت تاریخی مربوط به دوره‌ ساسانی و از قنات‌ های ایرانی ثبت‌ شده به‌ عنوان میراث جهانی یونسكو است
  • 1402/01/28
  • استان : خراسان جنوبي
  • شهر : فردوس
  • دسته : آب انبار های تاریخی ایران
آدرس : خراسان جنوبی، فردوس، قنات بلده
تلفن : 66059000-021

قنات بلده فردوس-1ZPrWumGTk

قنات بلده فردوس-kwS8iPfuOH

قنات بلده فردوس-i5NY4pC8iX

قنات بلده فردوس-rHvso0Av3K

قنات بلده فردوس-2obZ7getJs

قنات بلده فردوس-z4yQmRR0zG

قنات بلده فردوس-jlp3vPPI8q

ایران دارای ۳۶۳۰۰ رشته قنات فعال با طول كلی ۲۷۴۰۰۰ كیلومتر (طبق كتاب قنات های ایران اثر اچ ای وولف) می باشد.اگر می‌ خواهید عظمت این عدد را درك كنید آن را با طول دیوار چین و یا قطر كره زمین مقایسه كنید: طول قنات‌ های ایران ۴۳ برابر طول دیوار چین و معادل ۱۸ برابر قطر كره زمین (۱۴۶۶۳ كیلومتر) است و نمادی از توسعه پایدار و مدیریت عادلانه منابع كمیاب به شمار می ‌آید. تعداد قنات‌ هایی كه در ایران وجود دارد، به تنهایی بیش از تعداد تمام قنات‌ های موجود در خارج از ایران است. شگفتی فناوری قنات‌ ها و سودمندی آنها برای حفاظت از محیط زیست سبب شد تا ۱۱ قنات از منحصربه فردترین قنات‌ های ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسكو قرار گیرد.

مجموعه قنوات بلده، ۱۶ رشته قنات فعال (مجموعا ۲۷ رشته) و دو دهنه چشمه دارد و آب آن به یك شاهجو (جوی بزرگ) می‌ ریزد. این شاهجو كه به دو جوی كوچكتر تقسیم می ‌شود، ۳۵ كیلومتر را طی كرده و در طول مسیر خود، زمین‌ های كشاورزی و باغات متعددی را در دشت فردوس آبیاری می ‌كند.

برای كاهش میزان نفوذ آب و همچنین كاهش تبخیر آن، پس از جاری ‌شدن آب در سطح زمین، مرتباً مقداری خاك رس به آب اضافه می‌ كنند تا آب گل آلود و تیره شده و منافذ مجرای آبرسانی قنات بسته شود و نفوذ آب به داخل زمین كاهش یابد. به فردی كه وظیفهٔ گل ‌آلود كردن آب را بر عهده دارد، «تیره ‌گر» اطلاق می ‌شود.

از آنجا كه حجم آب این قنات، بسیار زیاد بوده، آب آن را در دو جوی متفاوت هدایت می ‌كردند و افرادی را به عنوان كیال (تقسیم كننده آب) و جویبان با احتساب دستمزد كامل و مخارج خورد و خوراك به صورت تمام وقت برای آنها در نظر گرفته بودند. بیش از نیمی از حق آبه قنات بلده وقف شده و این امر سخاوت مردمان كویر را با وجود مشقات زندگی نشان می‌ دهد.

تاریخ احداث این قنات به طور دقیق مشخص نیست، ولی به روایتی احداث آن مربوط به قبل از اسلام و دورهٔ ساسانی است. ناصر خسرو در سفرنامهٔ خود آن را به كیخسرو نسبت می ‌دهد.

 

حدود ۴۰۰ سال پیش، تعداد زیادی از مالكان آب بلده جان خود را از دست داده و حدود ۳ هزار فنجان از آب این قنات بدون مالك مانده بود. در این دوران، شاه عباس صفوی كه همراه با شیخ بهایی پیاده از اصفهان به سمت مشهد برای زیارت می ‌رفت، از تون (فردوس آن زمان) گذشت و هنگام ورود او میرتونی، از دانشمندان آن زمان تون، از وی خواست كه این آب را وقف چهار طبقه (سادات، علما، فقرا و صلحا) كند و شاه عباس آبها را بین همین ۴ طبقه وقف كرد. گفته می ‌شود كه شیخ بهایی در همین مسافرت، آب بلده را به ۲ نهر مساوی تقسیم كرد، به طوری كه در هر ۸ شبانه روز یك بار باغ ‌ها مشروب شود.

كل قنات‌های بلده، ۲۷ رشته هستند ولی امروز فقط ۱۶ رشته آن فعال و از این ۱۶ قنات، ۱۲ رشته اصلی و ۴ قنات دیگر فرعی هستند.

این قنات، بخش زیادی از باغ ‌ها و زمین ‌های كشاورزی روستاهای باغستان علیا و سفلی و شهر اسلامیه را آبیاری می ‌كند. همچنین در گذشته، علاوه بر كشاورزی، با ذخیره آب این قنات در آب‌ انبارها و پس از ته‌ نشین ‌شدن خاك آن، آب شرب شهر فردوس نیز تأمین می‌ شده‌ است.

بررسی‌ های كارشناسی انجام‌ شده، نشان داده‌ اند كه كانال ‌های انتقال آب این قنات، ظرفیت تولید ۵۰۰ تن ماهی را در هر دورهٔ پرورش ماهی دارند.

شهر تاریخی بلده فردوس خراسان جنوبی علاوه بر دارا بودن این اثر ثبت جهانی شده بی ‌نظیر دارای طبیعتی زیبا در مسیر آب خارج شده از قنات است كه گردشگران می‌ توانند با گذراندن ساعاتی در روز از آن لذت ببرند. وجود كوچه باغ‌ های زیبا با دیوارهای كاهگلی و آسمان آبی می ‌تواند برای گردشگران منظره‌ ای زیبا و نقاشی شده‌ ای را نمایان كند.

 

ثبت جهانی قنات بلده
در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسكو كه ژوئیه ۲۰۱۶ در استانبول برگزار شد، یازده قنات ایرانی به عنوان بیستمین اثر ایران بر اساس دو معیار از ۶ معیار فرهنگی كمیته میراث جهانی شامل گواهی بی‌ همتا یا دست ‌كم استثنایی بر یك سنت فرهنگی و نمونه ‌ای برجسته در معماری یا تكنولوژی كه مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد، در فهرست میراث جهانی قرار گرفت. بر این اساس، پرونده ۱۱ قنات ایرانی با داشتن تكنولوژی متفاوت و با قدمت بیش از ۲۰۰ تا ۲۵۰۰  سال به یونسكو جهت ثبت جهانی ارائه شد و پس از بررسی و تأیید كارشناسان یونسكو این پرونده ثبت و در فهرست آثار جهانی قرار گرفت. یازده قناتی كه ثبت جهانی شده‌ اند، هركدام به لحاظ قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصاتی از این دست، منحصر به فرد و بی نظیر هستند. یكی از این قنات ‌ها، قنات بلده فردوس است كه بخش ‌های عمده ‌ای از زمین ‌های كشاورزی نزدیك شهر فردوس را آبیاری می ‌كند. قنات بلده دربرگیرنده ۱۶ قنات، دو چشمه و مقداری آب‌ های سرگردان است كه در سالیان اخیر بر اثر خشكسالی، تعدادی از آنها خشكیده ‌اند.

تاكنون  ۲۲۰۰ اثر تاریخی در استان خراسان جنوبی شناسایی شده است كه ۸۰۰ مورد آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. تعدادی از آثار تاریخی استان شهره جهانی پیدا كرده است كه سه اثر شامل مجموعه باغ و عمارت اكبریه، قنات بلده فردوس و بیابان لوت در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده اند.


موقعیت مكانی
خراسان جنوبی، جاده گناباد-فردوس، چشمه ماهی فردوس

در مسیر فردوس به گناباد، بلده قرار دارد كه روستای باغستان علیا در مسیر آن قرار گرفته است. وجود درختان بید سر به فلك كشیده و همچنین چنار و سپیدار جلوه خاصی به مسیر می دهد.

 

قنات بلده فردوس-1wH9Ufhchn