عناصر معماری آسیاب آبی كاه كوه شامل تنوره، راهرو، سنگ آسیاب، اطاقك آسیاب، انبار گندم، انبار آرد، محل استراحت آسیابان و اصطبل است. معماری آسیاب های منطقه به دلیل موقعیت قرارگیری، مصالح مورد استفاده و نوع كاربری معمولاً از اصول شناخته شده و كلاسیك معماری به خصوص در طراحی طاقها و قوس ها و پوشش ها تبعیت نمی كرده و پلان آن نیز بر اساس شرایط محیطی و شكل زمین طراحی شده است. در این آسیاب، آب زابر به داخل تنوره هدایت شده و پس از كمك به چرخه آرد كردن گندم از پایین آسیاب وارد مسیر اصلی خود شده و در اختیار كشاورزان قرار می گیرد. تنوره به شكل استوانه كه قطر پایین آن كمتر است ساخته شده و ضخامت دیواره تنوره در بالا نسبت به پایین تنوره كمتر بوده به این دلیل كه با توجه به این كه فشار آب در پایین ترین قسمت تنوره بیشتر است دیواره تنوره ضخیم تر انتخاب و از قطر تنوره كاسته شده است. از پایین ترین بخش تنوره روزنه ای با قطر حدود ده سانتیمتر به قسمتی كه چرخ آسیاب راه دارد برخورد كرده و با فشار حاصل از حجم زیاد آب چرخ را كه از جنس چوب است به چرخش در می آورد و این چرخش به سنگرویی آسیاب منتقل شده و گندم كه از طریق سوراخ وسط دو سنگ به قسمت میانی سنگ ها منتقل شده، آرد می شود. مرمت و احیاء آسیاب آبی كاه كوه كه در ابتدای ارتفاعات شمال سرایان قرار گرفته است، با كمك مالك صورت گرفته و در حال حاضر فعال است.
موقعیت مكانی
این بنا در شش كیلومتری ارتفاعات شمال شهر سرایان و در مسیر آب زابر واقع شده است.
