آرامگاه سید حسن الحسینی مشهور به سید واقف دارای برجی مرتفع و هشت ضلعی با گنبد دوپوش و فیروزه رنگ و زیبا است كه رهگذران را به بالای تپه می كشاند. تپه ای را كه بقعه در آن واقع شده حصاری خشتی و قدیمی و ضخیم محصور كرده كه به مرور زمان، قسمتی از حصار و آثار قلعه آن تخریب و به جای آن مدرسه ای ساخته شده است. كتیبه ساقه گنبد به خط كوفی بنا شده و موقعیت بنایی بقعه چنان بوده كه اگر از بالای بام یا پایین دیوار آن به طرف شمال شرقی نگاه كنید، محله افوشته و باغستان های آن در گودالی به نظر می رسد و در مسافت های دور دست كوهستان هائی كه در سراشیبی رو به كویر قرار دارد ابهت و عظمت فراوان به این محل می بخشد. گنبد به صورت برجی ۸ ضلعی آجری و فاقد تزئینات كاشی كاری و گچبری بوده و طول هر یك از اضلاع خارجی آن در حدود ۳.۵۷ متر و هر ضلع دارای طاق نمای جناقی تزئینی است كه عرض طاقنما ۲.۲۵ متر است. گنبد كه رو به شمال شرقی دارد دارای ایوانی است به ابعاد ۲.۵ در ۳ متر با طاق رومی نسبتا مرتفع كه بلندی آن تا هره در حدود ۷ متر است. دیوارهای ایوان نیز در طرفین هر یك دارای ۲ طاق نمای تزئینی در ۲ مرتبه بوده كه طاق نمای پایینی به عرض ۸۳ سانتی متر و طاق نمای بالایی كه در حدود ۱ متر بالاتر قرار گرفته دارای عرض دهنه ای در حدود ۱ متر است. ورودی گنبد كه در انتهای ایوان قرار دارد در حدود ۶۰ سانتی متر از كف ایوان بلند تر و دارای طاقی هلالی شكل با عرض دهنه ۱.۳۳ متر بوده و محیط ساقه گنبد در حدود ۲۱.۵ متر و ارتفاع ۲.۵ متر است. شكل داخلی گنبد عبارت است از یك ۸ ضلعی با طول هر ضلع ۲.۶ متر كه هر یك از اضلاع با طاق نماهایی تزئین یافته و سقف گنبد در پایه ۸ ضلعی و اندكی بالاتر به ۱۶ طاقچه كوچك گنبدی نیمكره شكل تقسیم می شود و سپس دایره ای بر آنها استوار شده كه قاعده و پایه گنبد بقعه است.
پیرامون زندگینامه سید حسن الحسینی یا همان سید حسن واقف، باید گفت كه در سال ۷۸۶ هجری قمری، خداوند فرزندى به میر شرف الدین حسین فرزند ابومحمد افوشته اى عطا فرمود كه نامش را سید حسن نهادند و سپس به تاج الدین ملقب شد. چون دوران خردسالى را پشت سر نهاد پدر، او را به مكتب پیر روشن ضمیر بابا شیخ على عارف بزرگوار نطنز رهنمون گردید تا به كسب علوم متداول زمان بپردازد و به عالم بى پایان عرفان نیز آشنایى حاصل كند. زمانى چند سپرى شد، سید حسن چون ستاره اى در مكتب استاد درخشید و علاوه بر دانش هاى معمول زمان، در عرفان نیز پیشرفت كرد و به مقام والایى رسید. وی ازدلبستگی هاى دنیوى چشم پوشید و تمام دارایى خود را به سال ۸۵۷ هجرى قمرى وقف كرد و مردم زمان نیز كارهاى خیر او را معرف او قرارداده و به سید واقف مشهور شد. سید واقف با یازده واسطه به امام سجاد (ع) نسب مى رساند و سید حسن حسینى یا تاج الدین حسن به طور آشكار به تبلیغ مذهب تشیع پرداخت و براى اینكار نه تنها از وجود سخنرانان بهره گرفت، بلكه تبلیغ تشیع را با صرف هزینه زیاد، با پذیرایى از مردم توام ساخت. نكته جالب توجه اینجا است كه سید واقف در جوانى، یعنى در سن ۴۲ سالگى آرامگاهى براى خود بنا كرد و ۳ سال پس از ساخت آرامگاه، مسجد افوشته را ساخت و سالیانى چند سپرى شد تا سید واقف به دوران كهنسالى رسید. در این زمان كه بیشتر خواست هاى معنوى و نیات خداپسندانه خود را برآورده شده دید به فكر احداث خانه اى برای سكونت خود افتاد و چه بسا كه به هنگام نهادن نخستین سنگ بنا سرنوشت بعدى خانه را منظور نظر داشته و اكنون از این خانه تنها سردر خانقاه وی در حسینیه افوشته نطنز باقی مانده است. هم اكنون مجموعه تاریخی افوشته نطنز از قرار گیری نه اثر تاریخی زیبا در كنار هم تشكیل شده است. از آثار باقی مانده علاوه بر بقعه سید واقف می توان به مسجد جامع افوشته، خانقاه، حمام افوشته، شربت خانه و وقفنامه اشاره كرد.
موقعیت مكانی
نطنز، خیابان شهید مطهری، محله افوشته
