مقبره بداق سلطان، در قسمت جنوب غربی شهر مهاباد قرار دارد. این بنا بر روی تپه ای در كنار قبرستانی واقع شده است. این منطقه به گومبه زان (گنبدان) نیز مشهور است. این آرامگاه از دو قسمت، یكی فضای ورودی و دیگری اتاق اصلی تشكیل شده، كه قبر بداق سلطان در قسمت اصلی آن قرار دارد. این بنا داخل شهر مهاباد، بین محله های میدان استقلال و باغ شایگان واقع شده و به مرور زمان و بر اثر جنگ، شرایط جوی و ... فرو ریخته بود، كه در سال ۱۳۷۰ محمود پدرام، مسئول وقت میراث فرهنگی شهرستان مهاباد، آنرا حفاری كرد و بقایای پی در ستون آجری قرینه نمودار و فرم اصلی معماری هویدا شد. ورودی اصلی از شمال به جنوب و شامل دو در به سالن اول و یك در به اصل مقبره گنبدی است كه قرینه آن در قسمت جنوبی وجود دارد و با اندكی بررسی مشخص شد كه به علت قرارگرفتن جهت قبله در جنوب، در اصلی قبر در این قسمت واقع شده و دیگر اینكه ورودی دوگانه به این علت بوده كه در روزهای خاصی چون جمعه ها و اعیاد مردم از یك سو وارد و از طرف دیگر خارج شوند یا شاید مسئله جدا بودن زن و مرد را حل می كرده است. این بنا تركیبی از سنگ و آجر قرمز چهارگوش و ملاط ماسه و آهك و دقیقا بر اساس فرم معماری مقابر دوره صفوی است، كه از سه قسمت شمالی، جنوبی و گنبد دوار مركزی تشكیل شده است. ورودی شمالی بر اثر حادثه ای سالها بعد از احداث تخریب شده كه با حفاری اولیه و بیرون آمدن از راههای زیرین بنا كه به صورت ازاره زیر سنگ های بنا گذاشته شده، مشابهت كاملی با بنای مسجد جامع مهاباد دارد. با توجه به ابعاد و اندازه آجرها و فرم معماری گنبدی و پایه های ایوانی و مقایسه پلان مقبره با بناهای مشابه، میتوان گفت این بنا نزدیك به سیصد و پنجاه سال پیش ساخته شده و از آثار كامل و مهم دوره صفوی و در شمار مقابر مهم این دوره در منطقه بوده است. این بنا مجموعا هفت جرز یا پایه تزئینی در قسمت شرق و غرب با طاقنماهای تزئینی ورودی ایوان شمالی و جنوبی دارد. گنبد اصلی به فاصله ۱/۲۰ متر از ورودی اصلی در قسمت شمالی و تقریبا در مركز بنا قرار گرفته و قبور پیدا شده در اطراف آن مربوط به دوره ای مشابه است و بداق سلطان نیز در این مكان دفن شده است. احتمال می رود یكی از قبور متعلق به شخص نیكوكار و خیری باشد كه اهالی وی را مهم می دانسته اند و شاید به همین علت به صورت زیارتگاه درآمده است. ضمن حفاری، تكه سنگهای اصلی گور بداق سلطان كه در مركز گنبد قرار گرفته و از سنگ مرمر مشابه با گرانیت بود پیدا شده است و در گوشه ضلع جنوبی مقبره سنگ گور دیگری با این نوشته نمودار گردیده: ((هذا مرقد المرحوم المغفور عبدالله خان ابن المرحوم بوداق خان المكری سنه ۱۲۶۲)) نوشته این گور نشان می دهد كه سایر قبور خارج از گنبد نیز متعلق به بستگان بداق سلطان بوده كه این امر نیز با نظام های فئودالی دوره صفوی سازگار بوده است. در نزدیكی این بنا، ویرانه بناهایی به چشم میخورد كه از نظر معماری بسیار به آرامگاه بداغ سلطان شبیه می باشد و چنین به نظر می رسد كه این بناها با آرامگاه بداغ سلطان در ارتباط بوده باشند. شاید این بناها را برای حفاظت از آرامگاه و خدمت به شیفتگان و دوستداران و زوار بداغ سلطان ساخته بوده اند.
زندگینامه
بداق سلطان یا بداغ سلطان كه نام وی در تاریخ اجتماعی منطقه همیشه به نیكی برده شده در زمان شاه سلیمان صفوی می زیسته و بسیار مورد توجه و احترام او بوده و نزد مردم به علت خدماتی كه به آنها و خاك مكری انجام داده محبوبیت زیادی داشته است. بداق سلطان یا بداغ سلطان فرزند شیر خان از نوادگان صارم بگ مكری و حكمران مهاباد در دوران صفویه و از سرداران این دوره بوده است كه به واسطه آثار ارزشمند تاریخی كه از خود به جای گذاشته از وی به نیكی یاد می شود. بداغ سلطان از سال ۱۰۶۰ تا ۱۱۱۱ هجری قمری حكمران منطقه عمومی مهاباد با وسعت زیادی بوده كه غیر از مهاباد، پهنه حكمرانی او از دامنه كوه (قندیل) مرز ایران و عراق تا مراغه در آذربایجان شرقی و از آنجا تا ارومیه گسترش داشته و در دامنه كوه ییلاقی قندیل مرتع و چراگاه و اغنام و احشام ایلات و چادرنشینان به نام (یورت بداق) هنوز به زبان تركی بر سر زبانها باقی است. بداق سلطان ابتدا درمیرآباد ساكن شد و سپس محل امروزی مهاباد را (كه در آن زمان سابلاغ نامیده می شد) به عنوان مركز قلمرو مكری انتخاب كرد. در سال ۱۰۶۰ ه.ق بداق سلطان با شاه عباس دوم صلح كرد و شهر سابلاغ را كه در جریان جنگها مدتی متروك و مخروب شده بود، بار دیگر آباد ساخت. بداق سلطان ابتدا مسجد جامع را در شهر بنا كرد كه سنگ نبشته آن حاكی از اتمام ساخت آن در سال ۱۰۸۹ ه.ق است. قبل از مسجد جامع (مسجد سور)، پل بزرگی نیز موسوم به پل سرخ (پردی سور) در سال ۱۰۸۴ بر رودخانه مهاباد احداث نموده بود، مسجد در حال حاضر جهت برگزاری مراسم مذهبی از جمله نماز جمعه مورد استفاده قرار دارد و پل به دلایل نامعلوم علیرغم عدم هیچگونه مزاحمتی، در زمان احداث سد مهاباد تخریب گردید. از دیگر اقدامات ارزشمند وی احداث كتابخانه ای بزرگ است. سد رودخانه ساوجبلاغ، قنات شهر، كاروانسراهاى متعدّد، حمّام و … از دیگر خدمات وی می باشند كه بسیاری از آنها از بین رفته است. از دیگر آثار منسوب به دوره وی پل بداغ سلطان و بند های لج و داره لك می باشد. كوخی كورته ك در روستای رفته (جاده مهاباد به سردشت) نیز از آثار منسوب به وی است. گفته می شود بداق سلطان در سال ۱۱۱۲ در یكى از جنگ هاى صفوی (شاه سلطان حسین) در نزدیكى ایروان كشته شد. اما در هنگام خاكبرداری و نظارت بر بازسازی مقبره بداق سلطان تكه ای از لوح شكسته با ذكر تاریخ سال ۱۱۱۱ هجری قمری یافته شده كه برخی با استناد به این سند مدعی اند كه بداق سلطان در سال ۱۱۱۱ هجری قمری رخت از جهان بربسته است. جسد وى را به خاطر خدمات گرانبهایش به مهاباد آوردند و در آنجا دفن كردند و آرامگاه فعلی بداق سلطان مكری در مهاباد قرار دارد. آوازه نام وی در سراسر كردستان و نواحی دیگر پراكنده است. مردم از نواحی دور و نزدیك در روزهای تعطیل و مخصوصاً چهارشنبه ها به زیارتش می شتابند و او را صاحب كرامت می دانند.
