قلعه ای كه پیش از انقلاب در محل با نام «قیزیل لی چشمه» یا «قوشا حووض لار» یا «میس لی قالاسی» شناخته می شد، دو دهه است كه «حووض لی قالا» خوانده می شود.
تپه های بلند سنگی با دیواره های شیبدار نزدیك به خط عمود با نخستین نگاه انسان را به گذشته های بسیار دور می برد.
قلعه حووض لی كه با وسعتی بیش از 15 هكتار از بخش های مسكونی، گورستان، برج های دیده بانی و ارگ تشكیل شده و رازآلود در زیر خاك مدفون است، یكی از بزرگترین و گسترده ترین قلعه های تاریخی آذربایجان شرقی است.
به نظر می‌رسد كه تنها راه ورود به قلعه در انتهای ضلع جنوب غرب آن در كنار رودخانه واقع بوده كه راهرو كنده شده بر یال سنگی كوه با پلكان 38 پله ای موجود كه در معرض فرسایش باد و باران بوده‌اند، دلالت بر آن دارد.
از این ناحیه، قلعه بر رودخانه خروشان مشرف است. تهیه آب برای شستشو و غیره از این نقطه با انتقال دستی آن به داخل قلعه متصور است.
ییلاق «مدن علی» بهترین شرایط را در داخل سایت برای چرای احشام و تامین غذای سپاهیان فراهم آورده است.
از سمت روستای توپراقلی موانع طبیعی صعب‌العبور همانند صخره های تیز، حصار دفاعی مستحكمی برای قلعه‌نشینان ایجاد كرده است.
آن قسمت ارگ كه در جنوب شرق اسماعیل كندی واقع است، از دامنه خود 300 متر ارتفاع دارد.
بیش از سی سال پیش متاسفانه گنجینه بزرگ تاریخی این مكان در یك حفاری غیرمجاز به یغما برده شد.
در چهار جهت ارگ، آثار قلعه های دیگری به چشم می خورد كه روی هم رفته یك چیز را روشن می سازند: قلاع نظامی مستحكم و استوار این سایت، قرارگاه فرماندهی و محل نگهداری اسناد و خزاین بوده است.
قدمت قلعه به نیمه نخست هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد البته آثاری از قرون 6 و 7 هجری قمری نیز در این محوطه خودنمایی می كند.
آبراهه ها، حوضچه ها و پله ها
علاوه بر منافذی كه در بدنه سنگ ها ایجاد شده اند آبراهه ها یا نهر آبهایی دیده می شوند كه نزولات آسمانی از برف و باران گرفته تا تگرگ و حتی شبنم را به حوضچه های آب هدایت می كنند.
سند زیبا و قاطع این سخن؛ حوضچه كاملاً هندسی كنده شده بر بدنه سنگی كوه آنهم در لبه پرتگاه در فضای ارگ است. عمق این حوضچه سنگی سه متر است.
دوازده پله كنده شده بر گرده ماهی بدنه سنگی كوه كه به حوضچه می رسد در دو جهت غربی و شمالی تعبیه شده است.
این پله ها به سطح فوقانی صخره ختم می شوند كه ناوی كنده شده دارد.
واضح است كه نزولات آسمانی از اطراف به این ناو هدایت شده و از آنجا به حوضچه ذخیره آب سرازیر می شوند.
علاوه بر وجود آبشارها كه در فصول بارانی تنوع خاصی به محوطه باستانی حووضلی می دهد، چشمه های آب نیز بر امنیت قلعه می افزاید تا قلعه نشینان از آنها سیراب شوند.
مسیر دسترسی به روستای اسماعیل كندی:
رشته كوه آتشفشانی خاموش سبلان (ساوالان) به طول 60 كیلومتر در جهت شرقی ـ غربی تا كوه‌های قوشاداغ هریس امتداد دارد.
در منتهی الیه غرب این رشته كوه روستایی به نام «اسماعیل كندی» واقع است.
این روستا از جنوب به روستاهای: «توپراقلی» و «جنگل»، از شمال غرب به روستای «قانقال لو» و از جنوب غرب به روستای «قوملی» محدود است.
اسماعیل كندی از شهر هریس شانزده كیلومتر فاصله دارد.
بعد از شهر هریس با فاصله ده كیلومتری، روستای تاریخی «خانقاه» قرار دارد.
از آنجا یك جاده خاكی به «اینچه كندی» ـ سه راهی «یاغلی» (سوناجی) كشیده شده است و یك جاده خاكی دیگر از خانقاه به ییلاق یاغلی منتهی می‌شود. كوهنوردان و طبیعت دوستان می‌توانند از جاده آسفالته خانقاه ـ هیق از محور هیق ـ اوكوزداغی خود را به ییلاق آلان رسانده و از آنجا نیز از طریق راه «آلان یوردی» به سه راهی «یاغلی» برسند.
ناگفته نماند كه این محورها در سه راهی «یاغلی» تلاقی پیدا می‌كنند.
از این سه راهی می‌توان به طرف شرق رفت و بعد از عبور از روستای قوملی و رودخانه همیشه جاری و پرخروش شیرران، وارد روستای اسماعیل كندی شد.
آب و هوای منطقه:
از نظر اقلیمی سرد و نیمه خشك است.
