مسجد مهرآباد در كنار میدانی به همین نام در شهر بناب واقع شده و شامل صحنی باصفا و شبستان و مناره كاشیكاری شده می باشد.برطبق كتیبه ای كه در دیوار شمالی مسجد نصب شده بانی بنای مسجد، بی بی جان خانم دختر منصور بیگ بوده كه در سال 951 در زمان سلطنت شاه طهماسب، آن را ساخته است. شبستان اصلی در ضلع جنوبی صحن قرار گرفته كه بوسیله چند پله می توان بدان راه یافت.
طرح عمومی مسجد كه از مكتب اصفهان مایه گرفته، تالار ستوندار و چهار گوش آن،اماكن با شكوه دوران هخامنشی را در اذهان تداعی می كند. در واقع گرایش به حفظ سنت های دیرین در این دوره از تاریخ ایران یكی از مبانی بازگشت به اصل مبداء و احیای یادگارهای كهن است، هنگامیكه از دروازه شرقی شهر به میدان مهر آباد نزدیك می شویم، این اثر با قامت زیبا و موزون، حضور خود را بر فراز صفحه ای نسبتاً بلند به رخ می كشد. در بدو ورود به صحن آن در پیشانی دیوار ضلع شمالی، لوحی از مرمر به تاریخ ۹۵۱ هجری قمری به چشم می خورد كه بنای مسجد را به قرن دهم و زمان حكومت شاه طهماسب اول می رساند. این كهنترین تاریخی است كه در بنای این مسجد و حتی در تمام ابنیه تاریخی شهر به چشم می خورد : « بنی هذا المسجد المبارك فی ایام الدوله السلطان العادل المرشد الكامل السلطان بن سلطان المظفر شاه طهماسب الصفوی الحسینی بهادر خان باشاره العالیه بی بی جان خانم بنت منصور بیگ فی شهور سنه احدی و خمسین و تسمعائه » (۹۵۱ ) «نظیر این كتیبه در بنا ها و مساجد بعضی از شهر های ایران از جمله : كاشان، اصفهان، اردستان، فردوس و شبستر نیز مشاهده می شود ».
شاه طهماسب بعد از پدرش شاه اسمعیل اول به تخت نشست و مدت چهل و دو سال و شش ماه سلطنت كرد. این مدت طولانی فرصتی بوده وی بتواند اماكن بیشتر و معتبری را در سراسر قلمرو وسیعش بنا كند. در زمان سلطنت او شاهزاده با یزید پسر سلطان سلیمان امپراطور عثمانی و شاهزاده همایون پسر بابر امپرا طور هند به دربار ایران پناهنده شدند كه هر دو آنها با كمال احترام پذیرا گشتند. شاه طهماسب به سال ۹۸۴ هجری قمری دار فانی را وداع گفت . در این بنا كتیبه های دیگری هم دیده می شود كه برسقف شبستان نوشته شده است. بخش هایی از مضامین آنها چنین است : « .... لقد صدق الله الرسوله الرء یا بالحق لتدخلن المسجد الحرام ان شاء الله امنین محلقین روسكم و مقصرین لا تخافون فعلم مالم تلموا فجل من دون ذلك فتحا قریبا. هوالذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین كله و كفی بالله شهیدا. محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الكفار رحماء بینهم تریهم ركعا سجدا یبتغون فضلا من الله و رضوانا سیما هم فی وجودهم من اثر السجود ذلك مثلهم فی التوریه . مثلهم فی الانجیل.......
بسم الله الرحمن الرحیم ـ تبارك الذی بیده الملك و هو علی كل شیء قدیر، الذی خلق الموت و الحیات لیبلوكم ایكم احسن عملا و هو العزیز الغفور .... »
در ضلع شمالی صحن بر روی لمبه كاری سقف به خط نستعلیق این مكتوب آمده است « باعث تعمیر هذا البناء العالی االعلامی و الفهامی جناب آقا علی بناه الله فی الجنه من الدر و للالی و لد مرحوم آخوند ملا محمود ـ فی سنه احدی و ستین ماتین بعد الف (۱۲۶۱ هجری) من هجره النبویه. نقاش المساجد استاد علی اصغر ولد الاقا ابولحسن المراغی الضرابی.
این مسجد انوار مطهر باخلد برین شده برابر
از بهر موالیان مولا تاریخ گشت ساغر
ساغر با حروف ابجد برابر است با۱۲۶۱ است كه تاریخ یكی از تعمیرات مسجد بوده است. بر روی ستون مقابل محراب كتیبه ای بدین مضمون كه بخشی از متن در اثر نقاشی از بین رفته، به چشم می خورد : «...... باعث نقاشی این ستون ملاداود.... وقف مسجد مهرآباد ـ عمل اسد نقاش تبریزی »ظاهر امر نشان می دهد كه این مسجد با مسجد شیرلوی عجبشیر و ملا رستم مراغه از لحاظ شیوه معماری و نوع تزئینات مشابه است. بر اساس كتیبه های موجود احتمالا بنیان اصلی و یا بازسازی آنها در روزگار صفوی صورت گرفته است.
این بنا هم اكنون دارای دو ورودی از ضلع شرقی است كه به محوطه میدان مهرآباد گشوده می شود. مدخل شرقی بنا پس از عبور از میدان دالانی به حیاط مسجد می رسد و از طریق ضلع شمالی و با پیمودن چند پله به محوطه كفش كن وارد می شود كه درضلع جنوبی آن در ورودی شبستان قرار دارد.
در بخش شرقی مدخل كه به محل كفش كن و حیاط مسجد منتهی می گردد، مناره ( میل) زیبا و لا جوردی بنا قرار دارد. مناره مسجد مهرآباد بناب در تقسیم بندی مناره ها، از نوع منفرد استوانه ای بوده كه دارای بدنه با تزئینات كاشیهای لاجوردی است كه اندازه ارتفاع آن ۱۴ متر و قطر خارجیش ۲ متر و دارای ۳۳ پله است. نظیر این نوع مناره را در مسجدجامع تفرش، گلپایگان، خرم آباد مشاهده كرد. كاشی كاری به این سبك بیشتر در دوره تیموریان رواج یافت كه رنگ غالب در آن فیروزه و لاجوردی است كه جالبترین نوع آن را میتوان در مناره های مسجد گوهر شاد مشهد مشاهده نمود.( در تعریف مناره آمده است: مناره یا ( میل ) بنایی است بلند كه در جوار مساجد، بقاع متبركه كه جهت اذان گویی و یا برسر راههای تجارتی و كاروان رو، به عنوان راهنمایی مسافرین وقوافل احداث می گردید. به سبب روشن نمودن مشعل و یا آتش برفراز آن به مناره ( محل نور ) موسوم شده است.)
در قسمت شمالی ورودی مسجد، پلكان جدیدی به جای پلكان قدیمی احداث شده است كه از ضلع شمال شرقی به ایوان مسجد راه می یابد. ایوان های سه گانه مسجد در سه ضلع شمالی، شرقی و غربی دور تا دور شبستان بنا شده كه به صورت یك بنای اشرافی مورد استفاده زنان قرار می گیرد. عرض ایوان كه به جرز دیوار شبستان تكیه داده شده است، در دو جبهه شرقی و غربی ۳۰/۱ متر و در جبهه شمالی ۵/۴ متر است. طول ایوان شمالی ۵/۱۷ مترو غربی و شرقی هر كدام ۲۳ متر است. ۳۶ ردیف ستون چوبی با سرستونهای مقرنس و لمبه كاری، فضای ایوانها را مشخص می سازد. این ستونها به فاصله ۳ متر و با ارتفاع ۶/۴ متر روی پایه ها سنگی چند ضلعی، سنگینی سقف مسجد را تحمل می كند.
طول صحن مسجد۲۳ متر و عرضش ۲۰ متر است. بدین ترتیب وسعت آن به۴۶۰ متر مربع بالغ می گردد. چهار قطعه از پنجره های ضلع شمالی و جنوبی نمونه عالی از صنعت مشبك كاری عصر صفویه است كه در طراحی آنها به قدری ظرافت و ریزه كاری بكار رفته كه توجه هر بیننده را به خود جلب می كند. اخیرا به سبب فرسودگی، آنها را تویض نموده و از طرح جدیدی استفاده شده است.
تعداد ۲۵۰ عدد تیرچوبی منقش و۶ عدد شاه تیر تزئین شده سقف شبستان را پوشش داده و چشم اندازی بدیع به سان پرده رنگین بر آن بخشیده است. تمام ستونهای صحن مسجد دارای سر ستونهای مقرنس و لمبه كاری بوده كه این تزئینات در ستونهای مختلف بین ۴ تا ۹ ردیف متفاوت است. ظاهرا هر یك از ستونها توسط یك نفر هنرمند تزئین و آراسته گردیده و از این رو نقش و نگار و طرح های زیبای آنها با هم شباهتی نداشته و از شیوه خاصی بهره برده اند. می توان گفت این بنا عالیترین نمونه از هنر و ذوق عصر صفوی بوده كه بدست معماران و نقاشان صاحب نام آن عصر بنیاد جاویدانه یافته است. نقشه های اسلیمی و طرحهای زنده مكتب اصفهان به این مجموعه شكوه خاصی بخشیده، هماهنگی رنگها در خلق فضای روحانی مومنین را به تفكر وامیدارد. به راستی حساسیت عجیب و بی شائبه هنرمندان در انتخاب رنگها مهارتشان در ارائه طرح های ظریف بی نظیر و بسیار برجسته و غیر قابل تقلید بوده است.
كهنگی و پیری، كه دشمن بی رحم ابنیه و اماكن محسوب می شود، در نهان ترین زوایای آن لانه میكند، ظاهرا در این بنای چوبی چندان تأثیری نداشته، وبا گذشت قرنها از ساخت آن و نشست مقدار معتنابهی دود و دم و گرد و غبار بر روی پیكره سقف و ستونها و شاه تیر های شبستان، گویی به تازگی از زیر قلم نقاش بیرون آمده است.تزئینات دل انگیز این بنا كه از روش كار و سبك رنگ آمیزی در نوع خود بی نظیر بوده، از لحاظ استحفاظی لایه های رنگ و حفظ اصالت در وضع بسیار خوبی قرار دارد. گذشت زمان چنان تأثیری در تضعیف عظمت و جلوه های دل فریب آن موجب نگشته است.
در آفرینش نقش و نگار سوژه های بكار رفته، سعی شده است از زیبائیهای طبیعت و كتیبه هایی از آیات آسمانی و اسامی معصومین استفاده شود. آرایش؛ تزئینات و كاربرد رنگ های خاص چون : لاجوردی، فیروزه ای، نیلی؛ نارنجی، و قهوه ای در متن نقوش شبستان همگی برای مومنان الهام بخش و نمودی از عرش كبریایی در پیوند فضای آن با آسمان نیلگون بوده است كه انسان را در آن محیط ملكوتی با مظاهر معنوی مرتبط می سازد.
این مسجد كه بدست نقاشان و معماران برجسته عصر صفوی ساخته شده، شكوه و زیبایی آن مدیون تلاش و حوصله هنر مندان وارسته ای است كه در برپایی چنین پدیده تحسین انگیز،ترجیح داده چشم انداز بنا را با پوششی از نگاره های گیاهی كه دارای جنبه تخیلی است، زینت بخشند.مسلما هنر مندان مسلمان نقاسی، روی جاندار ها را جایز نمی دانست از خلق چنین آثاری روی اماكن مذهبی دوری می جست. محققا این مسئله سبب می شد كه هنرمند از طرح نقوش صورتها كه مكنونات درون او را با وضعی مخالف ایمان می رساند، روی برتابد. و در عین حال، این تحریم، هنرمندان را به استعمال رنگ و خط از جلوه های طبیعت و آیات آسمانی و اسامی ائمه سوق می داد. این گرایش ها راه گشایی بود كه هنر مند در بكار بردن عوامل و عناصری كه با آن مقاصد خویش را می ساخت بیان كند، استاد شود. همین امر برای آبیاری و نمودادن نیروی خیالی آنان كافی و مفید بود. و تغییراتی كه در زمینه این موضوعات ابداع شده بود، به نوبه خود بی نهایت ظریف و لطیف می نموده است.
اگر چه مسجد ملا رستم فاقد كتیبه بنیان است، اما نوشته ای كه در سقف شبستان مسجد شیرلوی عجب شیر دیده می شود، تاریخ نقاشی و مرمت مسجد عجب شیر را محرم سال۸۶۱ هجری نشان می دهد. شاید بتوان حدس زد كه مساجد فوق همزمان با مسجد مهرآباد بناب در بازسازی و بنیان مجدد در قرن دهم هجری با اسلوبی نو از تركیب استقرار ستونهای چوبی، مقرنس كاری و لمبه كاری ها به صورت فعلی شكل گرفته است، آنگاه همین سبك بدیع به صورت بسی باشكوه تر در عمارت چهل ستون اصفهان و سایر ابنیه رسمی سلاطین صفوی الگو گردیده است. برای نتیجه گیری از این بحث كه جریان تحول كالبدی و كاربرد معماری این دوره را مورد برسی قرارمی دهد، باید گفته شود كه در قرن دهم هجری شیخ اسماعیل پسر شیخ حیدر كه به دارا بودن علم و زهد بسیار شهرت داشت، روی كار آمد.از این دوره به تدریج سلاطین صفوی سیاست تقویت بی چون و چرای مذهب تشیع را در مقابله با تصوف اختیار كردند. به خصوص شاه سلطان حسین كه مردی سخت پایبند دیانت بود، علم مخالفت با قزلباش را كه از صفویان مخلص بودند و با اشاره شاه هر دشمن عهد شكن را نابود می كردند، برافراشت. وطریقت صوفیه را برانداخت. از جمله توحید خانه را متصل به دولتخانه عالی قاپو بود و هرشب جمعه مشایخ صوفیه در آنجا اجتماع كرده و باپیروان و مریدان خود به وجد و یاهو می پرداختند، موقوف كرد و همه مشایخ صوفیه را از اصفهان اخراج نمود. بنابراین ملاحظه می شود كه از قرن دهم هجری صوفی گری در ایران رنگ باخته و بیشتر تكایا و خانقاهها تعطیل می شوند و از جمله در بناب به مساجد تبدیل شده و یا متروك می گردند.
نزدیكترین مكان گردشگری به این مسجد:
حمام مهرآباد بناب كه متعلق به دوره صفوی است، روبروی این مسجد واقع است.
