بازدید از تپه سیلك با دیدن و تماشای سفال‌های آن كامل می‌شود، با ما همراه باشید تا درباره سفال‌های با ارزش تپه سیلك كاشان بیشتر بدانیم.
چندین دهه قبل با جاری‌شدن سیل در زمین‌های كشاورزی كاشان، تمدنی بزرگ و چندهزار ساله سیلك نمایان شد و ابزارآلات و سفالینه‌هایی متفاوت با ابزارهای كنونی پیدا شدند كه حیرت و حس كنجكاوی همه را برانگیختند. در این میان، افرادی سودجو به‌دنبال این بودند كه یك شبه مسیر ۱۰۰ ساله را بروند و در نتیجه خاك‌های این تپه را زیر و رو كردند. بعد از مدتی با فروش آثار به دست مردم و به خصوص كشاورزان منطقه به دلالان عتیقه، پای غارتگران نیز به سیلك باز شد. تمدنی گمشده كه هزاران سال از عوامل مخرب طبیعی در امان مانده بود، به مزرعه عتیقه‌فروشان تبدیل شد و سرانجام با انتقال آثار تاریخی به كشورهای غربی، «رومن گیرشمن»، باستان‌شناس موزه لوور فرانسه با هدف شناخت و شاید نجات تمدنی كه به همه مردم جهان تعلق داشت، روانه ایران شد.
زیباترین سفال‌های یافت شده در تپه سیلك
اشیای مختلفی را در خرابه های تپه سیلك پیدا كرده اند كه آن ها را در موزه ملی ایران، موزه فرانسه، موزه باغ فین و موزه ای نزدیك به این منطقه قرار داده اند. از اشیای دیدنی كه در این منطقه وجود دارد می توان دوك های ریسندگی و خرده سفال های چند هزار ساله نام برد كه نشان دهنده آشنایی مردم قبل از میلاد با كارهای ریسندگی و بافندگی می باشد. بر طبق كشفیاتی كه به عمل آمد مشخص شد افراد این منطقه با ذوب نمودن فلز برای خود ابزارآلات درست می كردند.
با كشف شدن كوره های مخصوص ذوب فلزات بدون شك می توان گفت كه سیلك یكی از صنعتی ترین شهرهای زمان خود بوده است. تپه سیلك به ظاهر یك تپه خاكی می باشد كه جذابیتی برای دیدن ندارد اما اگر با دقت به تاریخ آن دقت كنید آن وقت خواهید فهمید كه این تپه ها مانند دالانی برای ورود به زندگی دیگر از دوره های گذشته هستند. باستان شناسان طبق تحقیقاتی كه انجام داده اند دوره های فرهنگی ساكن بر روی این تپه های را به ۶ دسته مختلف تقسیم كرده اند.
سفال‌ها و ابزارهای یافت شده در تپه سیلك
بر اساس كاوش‌ها و مطالعات، باستان‌شناسان آثار موجود در تپه سیلك را به ۶ دوره فرهنگی تقسیم كرده‌اند كه از قدیم به جدید به‌ترتیب از سیلك یك تا سیلك ۶ نامگذاری شده‌اند. برخی از این آثار بر اساس ترتیب زمانی در ویترین‌ها به نمایش درآمده‌اند.
دوره اول: مردمان این دوره در اهلی‌كردن حیواناتی مانند بز و گوسفند و پرورش گیاهانی مانند گندم و جو اولین قدم‌ها را برداشته بودند. به‌علاوه آن‌ها در ساخت سفال‌های دست‌ساز زمخت به رنگ نخودی با نقوش ابتدایی موفقیت‌هایی داشتند. در ویترین‌های این بخش شاهد این آثار خواهید بود:
- ابزارهای سنگی برای شكار و بریدن
- اولین سفال‌های دست‌ساز این دوره
- مهره‌های گردنبند
- سنگ‌ساب جهت آسیاب دانه‌های گندم و جو
- داس سفالی برای درو
- دانه گیاهی كربنیزشده
دوره دوم: سفال‌های این دوره نسبت به دوره پیش ظرافت بیشتری داشتند و با نقوش گیاهی و هندسی سیاه‌رنگ تزیین می‌شدند. نكته دیگر در خصوص این دوره، وجود شواهدی از نخ‌ریسی و احتمالا پارچه‌بافی است. برخی از آثار این دوره عبارت‌اند از:
- دیگ‌های سفالی پخت‌وپز
- قطعات سفالی دوره سه سیلك با نقوش حیوانی، انسانی و گیاهی
- بقایای به‌جامانده از فرایند ذوب فلز مس و تولیدات آن
- مهره‌های تزیینی، سوهان سنگی، ژتون‌ها یا كالاشمارها
دوره چهارم: در حقیقت لوحه‌های اولیه نگارش برای نخستین بار در نواحی خوزستان و فارس امروزی ابداع شدند و سپس به سایر نواحی مانند مركز فلات ایران، شمال شرق و جنوب شرق ایران گسترش یافتند. حضور این مواد فرهنگی فرامنطقه‌ای در این دوره از ارتباطات تجاری و سیاسی حاكمان و مردمان این مناطق حكایت دارد. همچنین در این دوره ساخت نوعی ظروف با نام لبه واریخته در مقیاس گسترده رواج پیدا می‌كند كه احتمالا برای پخت نان استفاده می‌شد. اشیای ویترین این دوره شامل موارد زیر هستند:
- خشت دست‌ساز با حفره‌هایی برای چسبندگی بهتر ملاط
- قطعاتی از سفال‌های این دوره به رنگ قرمز نارنجی با نقوش سیاه (معروف به سفال‌های چشمه علی)
- سردوك‌های نخ‌ریسی
- پیكرك‌های گلی
دوره سوم: به‌تدریج مردمان سیلك وارد مرحل جدید از زندگی شهرنشینی شدند و هر یك از افراد شغل و حرف خاصی را در پیش گرفتند. به این ترتیب، دادوستد كالاهای تولیدی به‌سرعت رشد كرد و انجام معاملات نیازمند شیو جدیدی از ثبت و ضبط غیرشفاهی بود. نخستین شیوه ثبت معاملات اقتصادی به‌صورت ژتون‌ها یا كالاشمارهایی از جنس گل، سنگ، استخوان و سفال بود كه به اشكال مختلف هندسی و حیوانی ساخته می‌شد و هر یك به كالای خاصی اختصاص داشت. اشیای این دوره در دو ویترین سه و چهار به نمایش در آمده‌اند:
- قطعات سفالی دوره سه سیلك با نقوش حیوانی، انسانی و گیاهی
- بقایای به‌جامانده از فرایند ذوب فلز مس و تولیدات آن
- مهره‌های تزیینی، سوهان سنگی، ژتون‌ها یا كالاشمارها
دوره چهارم: در حقیقت لوحه‌های اولیه نگارش برای نخستین بار در نواحی خوزستان و فارس امروزی ابداع شدند و سپس به سایر نواحی مانند مركز فلات ایران، شمال شرق و جنوب شرق ایران گسترش یافتند. حضور این مواد فرهنگی فرامنطقه‌ای در این دوره از ارتباطات تجاری و سیاسی حاكمان و مردمان این مناطق حكایت دارد. همچنین در این دوره ساخت نوعی ظروف با نام لبه واریخته در مقیاس گسترده رواج پیدا می‌كند كه احتمالا برای پخت نان استفاده می‌شد. اشیای ویترین این دوره شامل موارد زیر هستند:
- كاسه‌های لبه واریخته و كف نخ‌بر
- الواح گلی و مهر استوانه‌ای و اثر مهر آن
- پرسینگ (تزیین لب)
دوره سوم: به‌تدریج مردمان سیلك وارد مرحل جدید از زندگی شهرنشینی شدند و هر یك از افراد شغل و حرف خاصی را در پیش گرفتند. به این ترتیب، دادوستد كالاهای تولیدی به‌سرعت رشد كرد و انجام معاملات نیازمند شیو جدیدی از ثبت و ضبط غیرشفاهی بود. نخستین شیوه ثبت معاملات اقتصادی به‌صورت ژتون‌ها یا كالاشمارهایی از جنس گل، سنگ، استخوان و سفال بود كه به اشكال مختلف هندسی و حیوانی ساخته می‌شد و هر یك به كالای خاصی اختصاص داشت. اشیای این دوره در دو ویترین سه و چهار به نمایش در آمده‌اند:
دوره پنجم: تپه سیلك مجددا از سال ۳۶۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش احتمالا توسط مردمانی جدید برای سكونت استفاده می‌شود. از شاخصه‌های مهم این دوره ظهور و گسترش سفال خاكستری بود كه به عقیده برخی از باستان‌شناسان از جمله رومن گیرشمن، این سفال‌ها نشان‌دهند ورود اقوام آریایی به منطقه هستند. از آثار و شواهد این دوره می‌توان به گورستان الف در ۱۰۰ متری جنوب غربی محوطه سیلك اشاره كرد. تعداد ۱۵ گور از این گورستان مورد كاوش قرار گرفتند كه تمامی اشیای آن‌ها در همان گذشته سرقت شدند. در سطح خود محوطه آثار و شواهد زیادی از این دوره باقی نمانده و تنها پی برخی از خانه‌ها به دست آمده است. اشیای ویترین این بخش عبارت‌اند از:
