تركیب قومی مردم بندر انزلی
مردم بندر انزلی از دو گروه تشكیل شده اند: یك گروه بومیان هستند كه گیلك اند و گروه دیگر مهاجران به شمار می روند. از نظر مذهبی بیشتر مردم مسلمان و مذهب آنان شیعه (دوازده امامی) است. برخی از طوایف ایرانی انزلی كه به شهرستان انزلی كوچ كرده و به مرور بومی آن شهرستان شده اند عبارت اند از: كردها
از جمله اقوام ایران مهاجر به انزلی می توان به كردها اشاره كرد كه بر اساس نوشته خودزكو كه در سال ۱۸۳۰ م، كنسول روسیه در رشت بود به طور كلی زمان ورود كردها به گیلان به عهد نادرشاه افشار می رسد و متعلق به خانواده ریشوند بودند. رهبر این قبیله دارای لقب ایلخانی، مقیم قوچان و مركز اصلی شان، میان آسیای صغیر و شهرزور (در غرب ایران است و تیره بزرگ آن ببه نام دارد.
طایفه سرخی
این طایفه دارای مسلك نعمتی بودند و در اصل از سورخك / سرخه (دهكده ای در سه فرسنگی سمنان) هستند. حدود ۲۰ خانوار از آنها شناسایی شده است.
طایفه استاد محمد رضی
این طایفه حیدری بودند. مشهورترین فرد این طایفه طهماسب خان بن قدم علی بن كرم علی از چومثقال بود. او لقب خان را در اوایل دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار كسب كرد. در زمان اقامت رابینو، ۱۸۳۰ م، رییس این طایفه میرزا عباس خان عمید همایون پسر میرزا علی خان معین دیوان پسر میرزا رفیع خان، پسر طهماسب خان بود.
طایفه دریابیگی
اصل این طایفه از بجنورد است كه از آن جا به لنكران منتقل شده بودند و مورد محبت خانواده میر حسن خان طالش / تالش قرار گرفتند و با هم پیمان خویشاوندی بستند.
طایفه انزانی
این طایفه از اعقاب عده ای از تفنگداران آنزان استرآباد هستند كه به عنوان ساخلو در سال ۱۲۳۰ ه ق ۱۸۱۵ م، به این ناحیه اعزام شدند. آنها در ابتدا ۷۰ نفر بودند كه تحت فرمان جعفر قلی خان و مرتضی قلی خان از اعقاب حمزه سلطان انزانی بودند. آنزانیها حقوقی به مبلغ ۱۴۰۰ تومان دریافت می كردند و این حق بعدها به وسیله حكومت از آنها سلب شد.
در گذشته افرادی انزلی را توقفگاه خود انتخاب می كردند، مانند میر محمد خان، پسر میرقباد، پسر عباس طالش از اعقاب میر قراخان و ملاعبدالله مجتهد و دویست نفری كه همراه آنها بودند، كولیور را كه افراد متمول در آنجا سكونت داشتند و محل كارشان بندر انزلی بود انتخاب كردند و آنجا را به عنوان تیول جهت خرج سفره خود برداشتند و از این بابت برای كسانی كه عهده دار مخارج انزلی بودند چیزی متعهد نشده و منظور ننمودند. میرباقر پسر میر محمد خان كه به جوانمردی شناخته شده بود در كولیور وفات یافت.
ایرانیان ارمنی
در سال ۱۱۸۳ ه/ ۱۷۷۱ م تعدادی از ایرانیان زمینی در این شهر ساكن بودند. در زمان اقامت رابینو ۴۵ خانواده ارمنی در این زندگی می كردند كه كلیسای آنها در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه بر اثر آتش ویران شد. رابینو اشاره می كند ۳۰ سال قبل آن را از نو ساختند. خودزكو در سال ۱۸۳۰ م، تعداد ارامنه مقیم انزلی را بیش از ۲۰ تن ذكر كرده است كه دارای كلیسای مخصوص به خود هستند و در زمان اقامت او (۱۸۳۰ م) كلیسا، فاقد كشیش بود.
ملگونف تعداد ارمنیان مقیم بندر انزلی را ۳۴ نفر با یك كشیش ذكر كرده و اشاره می كند در این اواخر دولت ایران اجازه داد كه آنها كلیسایی در انزلی بسازند. به نوشته سرنا چند خانواده ارمنی در این شهر به تجارت مشغول بودند كه كلیسایی كوچك داشتند. آنها هنگام اعیاد بزرگ و برای اجرای مراسم مذهبی از رشت كشیش می آوردند.
نام كلیسای ارامنه در ابتدا، حضرت استپانوس بود و كلیسای فعلی حضرت مریم نامیده می شود. با توجه به جمعیت ارامنه از زمانهای دور نیاز به گورستان بود كه در ابتدا این گورستان در كلیسا قرار داشت كه هنوز هم چند قبر در محوطه كلیسا دیده می شود. یكی از این قبرها، با تاریخ تولد ۱۸۴۵ م و تاریخ فوت ۱۹۲۳ م، است. گورستان اصلی متعلق به ارامنه در داخل شهر انزلی و در جنوب غربی گورستان مسلمانان واقع است. از سال ۱۹۲۱م/۱۳۰۰ ش، این گورستان احداث شد و در حال حاضر ۵۶۲ گور در آن وجود دارد و گورستان مخصوص سربازان لهستانی با ۳۶۵ گور، مربوط به دوران اشغال انزلی توسط متفقین، در مغرب گورستان ارامنه واقع است.
