نگاهی به آیین كهن عزاداری مردم لنجان؛ از سیاهپوشان تا سنگ زنی

به گزارش خبرنگار ایمنا از شهرستان لنجان، در ایام محرم همه مردم ایران غرق در ماتم و عزا می شوند و به هركوچه و برزنی كه قدم می گذاری بوی محرم و حماسه ی عاشورا می آید و اقوام مختلف، در دیارشان گرد هم می آیند و همه با هم برای شهادت سالار شهیدان و یاران باوفایش به سوگواری می پردازند. اما هركدام  به شیوه مرسوم شهر و دیار خود. مردم شهرستان لنجان نیز عزاداری های پر شور و بی ریایی را برگزار كرده و این روزها زندگی خود را وقف امام شهیدشان می كنند.

سیاهپوشان

با آغاز ماه محرم و ایام شهادت سالارشهیدان امام حسین(ع) و یاران باوفایش شهرها و روستاهای شهرستان لنجان رنگ و بوی عزا به خود گرفته و در جای جای شهرها و روستاها مراسم های عزا برپا می شود.

آیین سنتی سیاه‌پوشان، آئین مذهبی مردم لنجان در آستانه ورود به ماه محرم و ایام عزاداری آقا اباعبدالله الحسین (ع) است و این آئین به منظور خبردار كردن و آماده شدن مردم برای استقبال ویژه از این ایام انجام می‌شود.یك روز مانده به محرم به هنگام غروب آفتاب، وقتی كه صدای اذان در گوش كوچه‌های شهر می‌پیچد، اعضای هیئت‌های عزاداری یكی یكی با دلی پر از مهر روانه مسجد حمزه زرین‌شهر می‌شوند.پس از اقامه نماز و سخنرانی، در حین عزاداری شال‌های عزا كه به دست اعضای هیئت سجادیه دوخته شده است با آداب و رسوم خاصی برگردن كودكان، جوانان و پیرغلامان ارادتمند آویخته می‌شود، رسم بر این است كه اعضای هیئت از این لباس تا پایان عزاداری حسینی استفاده می‌كنند.

آیین سنتی سیاه‌پوشان، آئین مذهبی مردم لنجان در آستانه ورود به ماه محرم و ایام عزاداری آقا اباعبدالله الحسین (ع) است و این آئین به منظور خبردار كردن و آماده شدن مردم برای استقبال ویژه از این ایام انجام می‌شود.یك روز مانده به محرم به هنگام غروب آفتاب، وقتی كه صدای اذان در گوش كوچه‌های شهر می‌پیچد، اعضای هیئت‌های عزاداری یكی یكی با دلی پر از مهر روانه مسجد حمزه زرین‌شهر می‌شوند.پس از اقامه نماز و سخنرانی، در حین عزاداری شال‌های عزا كه به دست اعضای هیئت سجادیه دوخته شده است با آداب و رسوم خاصی برگردن كودكان، جوانان و پیرغلامان ارادتمند آویخته می‌شود، رسم بر این است كه اعضای هیئت از این لباس تا پایان عزاداری حسینی استفاده می‌كنند.

سیاه‌پوشان محرم از مردم تا مساجد، حسینیه‌ها و سقاخانه‌ها و ماشین‌ها و معابر و ... را مفتخر به عزای حسین می‌كند، چراكه شال و لباس مشكی نزد مردم و عزاداران حسینی از ارج و منزلت بالایی برخوردار است و مشكی پوشیدن برای امام حسین (ع) را لیاقت داشتن فرد و طلبیده شدن برای عزاداری این امام غریب می‌دانند.

حركت نمادین كاروان ورود به كربلا

با توجه به سابقه‌ای طولانی شهرستان لنجان در برگزاری عزاداری امام حسین (ع) آئین‌های سوگواری ویژه‌ای از جمله شبیه‌خوانی و تعزیه در این شهرستان كه قدمتی ۳۰۰ ساله در شهرستان لنجان دارد جلوه ای خاص و ویژه دارد و روز اول محرم در شهرستان لنجان و بخصوص مركز این شهرستان حال و هوایی وصف ناپذیر حاكم می شود و چند سالی است در ظهر روز اول محرم، كاروان نمادین ورود به كربلا در مركز شهرستان و برخی شهرهای همجوار به حركت درمی آید .

در آن سعی می شود تا با هنرشبیه خوانی به صورت صامت این واقعه عظیم را برای مردم به نمایش دربیاورند تا با روایت ورود تاریخی امام حسین (ع) به شهر كربلا تا قیام ایشان در روز عاشورا و مظلومیت اصحاب وفادارشان را در دفاع از ارزش های اسلامی و اقامه امر به معروف و نهی از منكر به تصویر بكشند و نسل جوان را با گوشی از عظمت این واقعه آشنا سازند.قافله و كاروان نمادین ورود به كربلا قصد دارد با به تصویر كشیدن نمادین ورود كاروان حسینی به دشت كربلا، یادآور آغاز فاجعه غم‌انگیز و اندوهگین شهادت اباعبدالحسین(ع) و یاران با وفای ایشان باشد.

این كاروان نمادین كه با حضور خیل عظیم هنرمندان بخصوص نسل جوان و پیشكسوتان هنر تعزیه خوانی به حركت درمی‌اید از مسجد جامع زرین شهر كه یكی از قدیمی ترین مسجد شهرستان لنجان است آغاز شده و از خیابان‌های اصلی شهر عبور می‌كند كه این نمایش بیش ازچندساعت به طول می‌انجامند. در پیشانی كاروان نمادین ورود به كربلا، دسته های مختلفی به نواختن طبل و سنج و شیپور می پردازند كه در اجرای این برنامه، گروه‌هایی از هیئت های مذهبی و علاقمندان مشاركت دارند.

سنت كهن تعزیه خوانی

تعزیه از درون سوگواری‌های مذهبی برآمده و آنچه امروز به عنوان تعزیه مشهور است گونه ای از نمایش مذهبی منظوم است كه در آن عده ای اهل ذوق و كار آشنا در جریان عزاداری ماه محرم و برای نشان دادن ارادت و اخلاص به اهل بیت پیامبر علیهم السلام طی مراسم خاصی بعضی از داستان های مربوط به واقعه كربلا را پیش چشم بینندگان بازآفرینی می كنند.

و در شهرستان لنجان نیز همانند سایر نقاط كشور در محرم غرق در عزا و ماتم است. صراحتاً باید گفت كه كمتر موضوعی همچون محرم و برگزاری مراسم و آئین های مخصوص خود برای هم نسلان ما، حس بازگشت به گذشته را در ذهن و خاطر ایجاد می كند كه بطور شاخص در مراسم تعزیه نمود پیدا می كند و تعزیه هایی كه در سراسر شهرها و روستاهای شهرستان لنجان برگزار می شد برای ریش سفیدان نیز تداعی كننده یكی از ماندگارترین حس و شوق های كوكی است چراكه اجرای تعزیه در دهه اول محرم از گذشته تاكنون در لنجان مرسوم بوده است.

ماه محرم و تشكیل دستجات عزاداری و زنجیر زنی

یكی دیگر از آیین های دیرینه در ماه محرم زنجیر زنی و تشكیل دستجات عزاداری است و عموما زنجیر در میان عزاداران به شیوه یك دست و برخی اوقات دو دست برشانه ها نواخته می شود.

دسته های زنجیر زنی شهرستان لنجان به عنوان یكی از كانون های بزرگ عزاداری در دهه اول ماه محرم از همان روزهای اول و دوم به راه می افتند. این دسته ها مجموعه ای از مردان، جوانان و كودكانی است كه معمولا در دو ردیف یا دسته عزاداری سازمان می یابند كه برای نشانه عزادار بودن پیراهن سیاه معمولی یا كمی بلند پوشیده و برخی نیز دستمال سیاهی بر سر می بندند.

سنگ زنی، آئینی برجای مانده از تمدن غنی اسلامی
یكی دیگر از آئین ها و مراسم های كهن زرین شهر كه برگرفته از تمدن غنی اسلامی بوده و هرساله در روز عاشورای حسینی با شكوهی روز افزون برگزار می‌شود، آئین مذهبی و كهن سنگ زنی(شاق شاقو) بوده كه در نقاط مختلف ایران اسلامی نیز این مراسم به گونه‌های مختلف برگزار می‌شود.
شاید وجه اشتراك این مراسم  در شهرها و روستاهای مختلف كشور استفاده از دوتكه چوبی بوده كه عزاداران آنها را به هم می‌زنند اما در اجرای آن تفاوت‌های قابل توجهی نیز وجود دارد

به گفته ریش سفیدان و افراد محلی زرین شهر آئین كهن سنگ زنی از گذشته‌های دور سینه به سینه به نسل امروز انتقال یافته و آین آئین توسط ترك زبانان این شهر برگزار می‌شده و امروز نیز همچون سالیان دور، جوانان این شهر همچنان ادامه دهنده راه گذشتگان خود بوده و هستند، اما در این میان هیچ یك از پیران شهر، از پیشینه تاریخی و زمان دقیق شكل‌گیری این آئین كهن در خطه طلایی ایران زمان مشخصی را یاد نكرده‌اند چراكه سندی مكتوب در این مورد وجود ندارد.

پیران و ریش سفیدان زرین شهر برگزاری این آئین سنتی و كهن را در ظهر عاشوراذ نمادی از سنگ بر سر زدن عزاداران برای عزای سرور و سالار شهیدان امام حسین(ع) می‌دانند كه به مرور زمان چوب جایگزین سنگ شده و این نوع عزاداری نمادی از حركت قوم بنی اسد در واقعه كربلا بوده كه پس از پایان این واقعه دردآور به كربلا می‌رسند و هنگامی كه با پیكرهای بی سر و پاره پاره امام حسین(ع) و یاران با وفای ایشان مواجه می شوند، به نشانه عزاداری سنگ وخاك به سر و صورت خود می زنند و پیكرهای این بزرگواران را به خاك می‌سپارند.

آئین سنگ زنی در ظهر عاشورا با تجمع خیل عزاداران حسینی در میدان اصلی شهر و به همراه دسته‌های سینه زنی و زنجیر زنی در دسته‌های عظیم و با حضور پیر وجوان برگزار می‌شود و به سمت گلستان شهدای شهر حركت می‌كنند. سنگ زن‌ها و اجرا كنندگان این مراسم در مسیر حركت خود همزمان با نوای مداحان اهل بیت(ع) كه در سوگ اباعبدالله الحسین(ع) با ریتمی خاص نوحه می‌خوانند دو قطعه چوب دایره‌ای شكل را در دست گرفته كه اندازه كف دست با قطر تقریبی هشت سانتی متر است كه نخی از آن عبور كرده و در پشت دست قرار می‌گیرد و بیشتر از چوب درخت عناب یا گردو ساخته می‌شود و با نظمی محصر به فرد به صورت سه ضرب این چوب‌ها را بر هم كوبیده و هنگامی كه افراد خم شده و به پایین می‌روند نماد آن بوده كه سنگ را از روی زمین برداشته و وقتی آن را به بالای سر می‌برند یعنی سنگ‌ها را به سر خود می‌زنند و در این هنگان نیز با نوایی خاص، نام حسین(ع)را بر زبان جاری می‌كنند و اینگونه ارادت و ماتم خود را در غم از دست دادن سرور و سالار شهدای نینوا به نمایش گذاشته و غربت امام حسین(ع) و یاران باوفایش در صحرای كربلا را روایت می‌كنند.

پخت نذری

یكی از مراسم ‌های زیبا در شهرستان لنجان نذری دادن است كه مردم لنجان ظهر روز عاشورا و تاسوعا بهترین غذای خود را تهیه می كنند و آن را در سینی می گذارند، سینی ها را روی سرهایشان می گیرند و به پشت در حسینیه ای می روند كه سینه زن ها، زنجیرزن ها و سنگ زن‌ها از آنجا مراسم عزاداری را آغاز كردند و پس از اقامه نماز جماعت در حسینیه‌ها باز می شود و مردم در صف های طولانی، با سینی هایی بر سر كه پر از نذوراتشان است وارد حسینیه می شوند و آنها را در بین عزادارن حسینی تقسیم می‌كنند.