عشایر جمع عشیره به معنی قبیله است و جامعه عشایری جامعه‌ای هستند كه ساختار اجتماعی قبیله‌ای دارند و معاش خود را بیشتر از طریق دامپروری تامین می‌كنند.
بعد از جامعه شهری و روستایی، جامعه عشایری دارای وجوه زیستی متمایزی بوده و عنوان جامعه سوم را در بر می‌گیرند كه وجوهی شامل وابستگی ایلی و داشتن قلمرو مشترك ایلی را شامل می‌شود. عشایر به دو گروه كوچنده و اسكان‌یافته تقسیم می‌شوند كه هر یك از این دو، مفهوم و ویژگی‌های خاص خود را دارند.
جمعیت عشایری استان مركزی بالغ بر پنج هزار نفر متشكل از ۷۷۰ خانوار است و افزون بر ۹۰ درصد عشایر استان مركزی در شهرستان‌های ساوه و زرندیه و مابقی در دلیجان و خمین زیست موقت دارند.
عشایر استان مركزی علاوه بر سهم بالایی كه در دوران دفاع مقدس و مناسبات سیاسی و اجتماعی در دفاع از كیان نظام اسلامی داشته و دارند، در تحقق منویات رهبر معظم انقلاب در حوزه سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نقش آفرینی كرده‌اند، اما مشكلات عدیده‌ای كه پیش روی عشایر این استان است موجب شده تا انگیزه و توان آنان برای تولید بیشتر و نقش آفرینی در اقتصاد كشور كاهش یابد.
گرچه ایسنا پیشتر با انتشار گزارش مشروحی با عنوان ” گرفتاری های جامعه سوم! ” كه در ۳۰ دیماه ۱۳۹۸ بر روی خروجی این خبرگزاری قرار گرفت و نیز به دفعات در قالب گفت‌وگو و گزارش به بیان مشكلات جامعه عشایری استان مركزی پرداخته، اما به دلیل اینكه جنس مشكلات عشایر با تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی تغییر پیدا می‌كند در گفت‌وگو با مدیر كل امور عشایری استان مركزی به تشریح توانمندی ها و مشكلات عشایر پرداخته‌ایم.
روح‌الله نظامی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار كرد: بر مبنای آئین نامه ساماندهی عشایر مصوب سال ۱۳۸۴ ، عشایر به مردمی اطلاق می‌شود كه حداقل دارای سه ویژگی ساختار اجتماعی قبیله‌ای مبتنی بر سلسله مراتب ایلی، اتكاء معاش به دامداری و شیوه زندگی شبانی مبتنی بر كوچ داشته باشند.
وی، با اشاره به اینكه جمعیت عشایری ایران معادل یك میلیون و ۲۵۰ هزار نفر در قالب حدود ۲۱۳ هزار خانوار است، اظهار كرد: از این تعداد افزون بر ۷۷۰ خانوار عشایر با جمعیتی معادل پنج هزار نفر در استان مركزی حضور دارند.
وی با اشاره به تشكیل اداره امور عشایری استان مركزی از سال ۱۳۶۲ گفت: از آنجاكه عمده عشایر استان مركزی در ساوه و زرندیه زیست موقت دارند ساختار اداری استان به ساوه منتقل شده و اداره كل عشایری استان در این شهرستان مستقر است و می توان گفت كه تنها اداره كلی كه خارج از مركز استان قرار دارد اداره امور عشایری است.
نظامی با اشاره به اینكه عشایر استان مركزی شامل ۶ ایل و دو طایفه مستقل هستند، گفت: عشایر استان شامل ایل شاهسون، ایل مغان، ایل كرد كلهر، ایل سنگسری، ایل زند، ایل ذلكی و شامل دو طایفه مستقل عرب خراسانی و كله كوهی هستند.
وی در ادامه با تاكید بر اینكه عشایر، میراث‌داران و حافظان مواریث كهن و آداب و رسوم سنت‌های كشور هستند و به عنوان پدافند غیرعامل می‌توانند نقش آفرینی كنند، افزود: اگر بخواهیم آداب و رسوم گذشته خویش را پیدا كنیم باید در جامعه عشایری جستجو كرد.
او به جاذبه‌های گردشگری در مناطق عشایری اشاره كرد و افزود: عشایر به دلیل سازگاری كه با محیط زیست و طبیعت دارند خود را با هرگونه شرایط محیطی حتی در خشكسالی شدید وفق می‌دهند. عضویت عشایر در تشكل‌ها و تعاونی‌های فراگیر بیانگر نقش بالای آنها در تولید و اقتصاد كشور است.
نظامی از عشایر به عنوان سربازان خط مقدم تولید كشور یاد كرد و افزود: عشایر استان مركزی ۱.۶ جمعیت عشایر كل كشور و چهار صدم درصد جمعیت استان مركزی را عشایر تشكیل داده‌اند اما ۲۵ درصد دام سبك استان در اختیار عشایر است و یك چهارم گوشت قرمز تولیدی در استان توسط عشایر تامین می‌شود.
وی با بیان اینكه متوسط سرانه دام متعلق به هر خانوار عشایری در كل كشور ۱۹۰ راس است، افزود: این میزان در استان مركزی ۲۹۰ راس است كه نقش پررنگ عشایر این استان را در حوزه تولید نشان می دهد.
او افزود: سالانه پنج هزار تن گوشت قرمز، ۲۴۰۰ تن شیر و فرآورده‌های لبنی، ۶۲۰ متر مربع انواع صنایع دستی نظیر فرش، گلیم، جاجیم و…، ۱۰ هزار تن تولیدات باغی و ۱۱ هزار تن تولیدات زراعی شامل جو، یونجه(كه بیشتر خودمصرفی است) توسط عشایر استان مركزی تولید می‌شود.
این مقام مسئول در امور عشایری استان مركزی با اشاره به مستهلك شدن شیوه قدیمی كوچ نشینی عشایر گفت: بخشی از ۷۷۰ خانوار عشایر استان مركزی در ییلاقات و قشلاقات كوچه كرده و چادر بپا می‌كنند اما بیشترین جمعیت در نقاط قشلاقی سكونت دائم دارند و در فصل ییلاق دام را كوچه داده و تنها چند نفر برای چرای دام به ییلاقات می‌روند. بنابراین تولیدات باغی و زراعی با سكونت در نقاط ییلاقی صورت می‌گیرد.
وی با اشاره به كاهش سرانه مصرف گوشت قرمز متاثر از افزایش قیمت در سال های اخیر اظهار كرد: كاهش مصرف گوشت قرمز منجر به كاهش تقاضای خرید دام شد كه با ابلاغ دستورالعمل صادرات دام زنده، دام مازاد عشایر از طریق تشكل های تعاونی صادر شد و از این طریق مورد حمایت قرار گرفتند. همچنین شركت پشتیبانی امور دام با خریداری تعدادی دام مازاد عشایر، از آنان حمایت كرد.
وی به تولیدات لبنی عشایر نیز اشاره كرد و با بیان اینكه بخش اعظمی از فرآورده‌های لبنی تولیدی عشایر استان، خودمصرفی است، گفت: تولیدات مازاد لبنی عشایر از طریق تشكل های تعاونی به مصرف كنندگان عرضه می‌شود.
مدیر كل امور عشایری استان مركزی در ادامه، كمبود آب را مهمترین مشكل عشایر دانست و افزود: اجرای پروژه مجتمع آبرسانی قشلاقات قطعه چهارم شهرستان زرندیه در راستای برطرف كردن مشكل آب شرب عشایر استان، عملیاتی شد كه در این پروژه ۱۶ روستای عشایری شامل ۷۰ خانوار عشایری و ۱۵۰ راس دام از آب سالم و بهداشتی بهره‌مند شدند كه اجرای آن حدود چهار سال با صرف هزینه‌ای بالغ بر ۲۳ میلیارد تومان بطول انجامید.
وی در ادامه گفت: در حال حاضر ۷۵ درصد عشایر استان مركزی از آب شرب بهداشتی و سالم استفاده می كنند و ۶۴ درصد به راه دسترسی مناسب، ۸۵ درصد به برق، ۷۰ درصد به خدمات بهداشتی و ۱۰۰ درصد به سوخت فسیلی دسترسی دارند و از این امكانات برخوردار هستند، در حالی كه بسیاری از عشایر استان‌های دیگر از سوخت نباتی برای پخت و پز استفاده می‌كنند.
وی با اشاره به اینكه هفت پروژه آبرسانی ویژه عشایر در دست اجراست، گفت: با بهره‌برداری از این پروژه ها شاخص برخورداری عشایر از آب سالم و بهداشتی به ۱۰۰ درصد می‌رسد.
نظامی همچنین با اشاره به بازدید اخیر رئیس سازمان عشایر كشور از عشایر استان در حاشیه سفر هیات دولت گفت: با پیگیری وزارت جهاد كشاورزی و توجه ویژه دولت به عشایر، بودجه مطلوبی در این زمینه تخصیص یافت كه گامی موثر در حمایت از تولید محسوب می‌شود. بر این اساس در قالب مصوبه سفر هیات دولت، در مجموع، ۲۷۰ میلیارد تومان به بخش عشایر استان مركزی تخصیص یافت كه ۱۰۰ میلیارد تومان از اعتبار مصوب در حوزه راه و ۸۰ میلیارد تومان در حوزه آبرسانی پایدار صرف خواهد شد.
وی با اشاره به اینكه برخورداری عشایر از راه دسترسی مناسب را تا سه سال آینده به بالای ۹۰ درصد خواهیم رساند، افزود: افزایش سهم عشایر در صندوق حمایت از سرمایه‌گذاری بخش كشاورزی در دستور كار قرار دارد كه در این زمینه ۳۰ میلیارد تومان اعتبار مدنظر است. همچنین به منظور افزایش بهره‌وری و ارتقاء بخش آموزش و ترویج عشایر نیز ۲۰ میلیارد تومان اعتبار مصوب شده است.
وی با بیان اینكه عرضه دام از دیگر مشكلات عشایر است، گفت: حمایت بیشتر دولت توسط شركت پشتیبانی امور دام در راستای خرید دام مازاد عشایر، نگرانی‌های آنها را برطرف می كند و با اطمینان بیشتر اقدام به تولید دام خواهند كرد.
این مقام مسئول در امور عشایری استان مركزی تاكید كرد: با وجود دستورالعمل ابلاغی از سوی وزارت جهاد كشاورزی در سال گذشته مبنی بر خرید دام مازاد عشایر از طریق شركت پشتیبانی امور دام، اما كوتاهی‌هایی در این زمینه صورت گرفت و تنها تعداد معدودی دام خریداری شد و این دستورالعمل به خوبی اجرایی نشد.
وی با بیان اینكه عشایر محروم ترین قشر جامعه را تشكیل می‌دهند، گفت: اولین گروهی كه با مشكل بزرگ خشكسالی مواجه می شوند عشایر هستند كه با كمبود علوفه و آب چشمه‌ها در تولید دام با مشقت‌های فراوانی مواجه هستند. فقیر شدن مراتع موجب می‌شود كه عشایر علوفه مورد نیاز خود را خریداری كنند و با توجه به حذف ارز ترجیحی، در تامین نهاده ها مشكلات عدیده‌ای برای جامعه عشایری بوجود آمده است و باید دولت عشایر را ویژه ببیند.
وی افزود: بالغ بر ۷۰ دستگاه و موسسه دولتی بر مبنای ماده ۱۷ آئین نامه قانون ساماندهی عشایر مكلف هستند كه بخشی از اعتبارات سالانه خود را به نسبت جمعیت به مناطق عشایری اختصاص دهند كه انتظار می‌رود مدیران استانی نگاه ویژه‌ای به عشایر داشته باشند.
نظامی خواستار تامین نقدینگی عشایر در قالب اعطای تسهیلات بانكی با نرخ پائین شد و افزود: دولت و مجلس باید سازوكاری را برای اعطای تسهیلات به منظور تامین نقدینگی عشایر برای حمایت از تولید دام و فرآورده‌های دامی اتخاذ كنند.
وی گفت: اعتباراتی در قالب تبصره ۱۶ قانون بودجه برای اعطای تسهیلات اشتغالزایی در نظر گرفته شده است كه انتظار می‌رود سهم عشایر در این اعتبارات بیشتر دیده شود تا عشایر از نقدینگی لازم برای تامین علوفه دام برخوردار باشند.
وی همچنین به مشكل تامین برق عشایر اشاره كرد و افزود: اقدامات خوبی در حوزه انرژی‌های نو صورت گرفته و مقرر شده ظرف دو سال آینده تمامی عشایر از نعمت برق برخوردار شوند. عشایری كه فاصله زیادی با شبكه برق دارند از طریق انرژی‌های نو و پكیج‌های خورشیدی و عشایری كه در فاصله كمتر از پنج كیلومتر با شبكه قرار دارند از طریق اتصال به شبكه از نعمت برق برخوردار شوند.
به گزارش ایسنا، وقتی عشایر سهم بالایی در تولیدات دامی و لبنی كشور دارند و چند سالی است كه شعار سال با محوریت حمایت از تولید ملی و رونق تولید مطرح می‌شود آیا باز هم باید جامعه سوم با مشكلاتی نظیر خشكسالی‌ها، عدم تامین انرژی، عدم عرضه دام با قیمت مناسب، جولان واسطه‌ها و دلال‌ها از فرآیند تولید تا مصرف، كمبود علوفه برای دام، بیماری‌های دامی، نبود راه مناسب برای كوچ، نیازهای دارویی و درمانی و… مواجه باشند و این مشكلات رمق را از جان عشایر بگیرد.
مهمترین مشكل این روزهای عشایر در شرایط اقتصادی فعلی كشور عدم خرید دام مازاد با قیمت مناسب است به گونه ای كه از فروش آن متضرر نشوند و با عرضه دام به قیمت مناسب انگیزه آنان برای پرورش و تولید دوچندان شود. به نظر می رسد دولت باید سازوكاری را برای تسهیل در فروش دام عشایر و ارتقای كیفیت خرید اتخاذ كند تا دست دلالان و واسطه‌ها از بازار عرضه تولیدات عشایری قطع شود.