«بازی» در گردشگری خلاق

«بازی» در گردشگری خلاق
در حالی كه با ظهور پارادایم های نوین گردشگری، ضروری است چهره راهنمایان تور هم دستخوش تغییر و تحول گردد؛ اما هنوز نه در منابع علمی و نه در عرصه اجرایی، نقش خلاق راهنمایان تور تبیین نشده است. امروزه گردشگران بسیار بیشتر از گذشته در جستجوی تجارب شخصی و معنادار هستند و حتی برخی با انگیزه تراپی (گردشگری تراپی؛ معنادرمانی، تمرین آهستگی و رهایی و …) به سفر می روند.
در این پارادایم راهنمایی تور، به عنوان یكی از كانال های توزیع در صنعت گردشگری از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین دلیل نگارنده در یكی از یادداشت های قبلی به «قصه گویی در سفر» پرداخت. در همین زمینه یكی دیگر از مهارت های ضروری برای راهنمایان تورهای خلاق، «بازی» است كه متأسفانه به آن اعتنایی نمی شود. راهنمایان سفرهای گروهی اگر به فلسفه بازی و اصول آن آشنا باشند و مهارت اجرای آن را داشته باشند و در زمان های مناسبی در سفر به آن بپردازند، بر جذابیت سفر و گردشگری خلاق از ابعاد مختلف افزوده می شود.
شكل ۱. بازی در سفر
بازی یك فعالیت جهانشمول است كه در عین این كه سرشتی غیر جدی دارد، منظم و قانونمند است. بازی مفهومی پویا و پیچیده است و اغلب در آن موقعیت هایی خلق می شود كه فرایند یادگیری را تسهیل می كند. فعالیت های نمادین، تخیل و رؤیا پردازی، درگیری فعال جسمانی و روانی، همكاری، هیجان، امیدواری و … از جمله ویژگی های اصلی و مهم «بازی» می باشند.
در بازی احساسات، عواطف و هیجانات به حد بالایی بروز پیدا كرده، انرژی اضافه بدن رهاسازی می شود و ابعاد عاطفی، ذهنی و اجتماعی آدمی پرورش پیدا می كند. معمولا عناصر پیش بینی، غافل گیری، لذت، فهم، قدرت و … در اغلب بازی ها وجود دارد.
حق انتخاب كردن، آزادی برای شركت در بازی و احساس لذت و شادی از اجزای جدایی ناپذیر بازی ها هستند و اساسا اگر غیر از این باشد نمی توان آن فعالیت را بازی نامگذاری كرد و اتفاقا همین میل و اختیار و انگیختگی درونی است كه تأثیر «یادگیری» در بازی را مضاعف می كند. بازی، همان زندگی است با همه ناكامی ها، ترس ها و چالش های آن؛ اما خوشایند و دلپذیر است.
در «بازی های گروهی» كه معمولا در سفر بیشتر مورد توجه و تأكید است، قدرت حل مسأله، تفكر نقاد و تفكر خلاق تقویت می شوند. بازی های اكتشافی، بازی های نمایشی، بازی های مشاركتی، بازی های شناختی و بازی های سازه ای، از جمله بازی‏هایی هستند كه در میان انواع گوناگون بازی‏ها در سفر، در هنگام بازدیدها و یا در زمان های آزاد، بسته به نوع سفر، سن، انگیزه و شرایط گردشگران و از همه مهمتر خلاقیت و ویژگی‏ های فردی و كاریزمای راهنمای تور، قابل انجام و اجرا هستند.
از نگاهی دیگر می توان بازی ها را ساختارمند یا بدون ساختار دانست. بازی های ساختارمند، راهنما محور است و توسط او هدایت شده و به پیش می رود. اما بازی های بدون ساختار، بازیگر محور (در اینجا گردشگر محور) است و توسط آنان جریان پیدا می كند. در سفر و به فراخور فضا و شرایط، می توان هریك از این دو نوع بازی را به پیش برد. مثلا در بازدید از سایت های فرهنگی و تاریخی، با طراحی و اجرای انواع بازی های ساختارمند، انتقال مفاهیم تسهیل می‏گردد.
امروزه اعتنا به نقش درمانی بازی و تأثیر آن در كاهش ترس و اضطراب و افزایش اعتماد به نفس و اعتماد به هم نوعان، نیز افزایش یافته؛ بازی، تمرین آزادی و رهایی است و آدمی می تواند دست به ویرانگری و ریخت و پاش بزند و یا در گل و لای غوطه بخورد. این نوع تمرین ها برای مواجهه با شرایط بسته و دشوار زندگی واقعی و جاری، راهگشا و مؤثر هستند.
بازی آرامش عاطفی در پی دارد؛ فرد را به كشف درون خود و توانایی هایش قادر می سازد و تسلط و مهارت او را در برخوردهای اجتماعی افزایش می دهد. در بازی های گروهی خود محوری كاهش پیدا كرده و احساس همدلی شدت می یابد.
آنچه در این مجال در خصوص بازی بیان شد، وقتی در مشاركت در بازی های خاص مردم بومی و محلی كه گردشگران به دیدارشان رفته اند، ضرب شود چنان تجربه خاص و منحصر به فردی در سفر خلق می شود كه بعید است كسی آن را آزموده باشد و غیر از این بگوید. شناخت بازی های بومی و محلی هر منطقه و فراتر از آن مشاركت در آن بازی ها خود وجهه دیگری از «گردشگری خلاق» است.
بازی های بومی بخشی از میراث ناملموس جوامع است كه با ویژگی های سرزمینی و آب و هوایی و خرده فرهنگی آن مردمان همخوانی دارد. بسیاری از این بازی ها به ثبت یونسكو هم رسیده اند. یادگیری و مشاركت در بازی های بومی علاوه بر مزایای بازی كه برشمردیم، نوعی فرهنگ شناسی و جامعه شناسی را هم با خود به همراه دارد و پل ارتباطی با جامعه میزبان است. به بیان دیگر شركت در بازی های محلی در سفر، توأمان كشف درون و انكشاف جامعه محلی است.