موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان استان سمنان با وسعتی برابر ۵۱۵۹۸ كیلومترمربع، ۵/۸ درصد مساحت كل كشور است. این استان از نظر مساحت، ششمین استان كشور است و وسعت آن به حدود چهار برابر استان تهران می‌رسد. استان سمنان بین مدارهای ۳۴ درجه و ۱۷ دقیقه تا ۳۷ درجهٔ عرض شمالی و ۵۱ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۵۷ درجه و ۵۸ دقیقهٔ طول شرقی قرار دارد. استان سمنان با مركزیت شهر سمنان، از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان اصفهان، از شرق به استان خراسان و از غرب به استان تهران محدود شده است. استان سمنان در حال حاضر دارای ۴ شهرستان، ۱۴ شهر، ۱۰ بخش و ۲۸ دهستان است. شهرستان‌های آن عبارت‌اند از : سمنان، شاهرود، دامغان و گرمسار. شهرهای تابعهٔ استان نیز چنین‌اند : سمنان، مهدی‌شهر، شهمیرزاد، سرخه، شاهرود، بسطام، تجن، كلاته، خیج، میامی، بیارجمند، دامغان، گرمسار، ایوانكی و آرادان. جغرافیای طبیعی و اقلیم استان استان سمنان در دامنه‌های جنوبی سلسله جبال البرز قرار گرفته است. ارتفاع آن از شمال به جنوب كاهش می‌یابد و به دشت كویر ختم می‌شود. رشته‌كوه‌های البرز، از كوه‌های طالش در غرب شروع و تا ارتفاعات خراسان در شرق كشیده شده است. این رشتهٔ ممتد، از نظر نحوهٔ استقرار در شرق و غرب تفاوت‌هایی پیدا كرده است. جهت كوه‌ها در غرب تا حبله‌رود از شمال غربی به سوی جنوب شرقی است، در حالی كه در شرق این رودخانه امتداد این كوه‌ها جهت معكوس دارد، یعنی از جنوب غربی به طرف شمال شرقی امتداد دارد. این دیوارهٔ بلند و طولانی، مانند قوسی بزرگ است كه به سمت شمالی گشوده شده و مناطق پست و مسطح اطراف دریای خزر را از فلات مرتفع مركزی ایران (از جمله استان سمنان) جدا كرده است. كوه‌های پراكنده جنوبی استان سمنان كه متشكل از تپه‌های اواخر دوران ترشیاری هستند، دشت‌هایی مانند گرمسار، ایوانكی، چاله دامغان، میامی و مخروط‌افكنهٔ شاهرود را به وجود آورده‌اند. در یك تقسیم‌بندی كلی میتوان استان سمنان را به دو بخش كوهستانی و دشت‌های پایكوهی تقسیم كرد: نواحی كوهستانی از مهم‌ترین و كارآمدترین ناحیه‌های دارای امكانات معدنی هستند كه برای گذران اوقات فراغت مردم نیز مناسب‌اند. در دشت‌های پایكوهی استان، بسیاری از شهرهای باستانی جای گرفته‌اند. خصوصیات جوّی استان سمنان نشانگر تنوع در اقلیم آن است. این تنوع اقلیمی، به دو شكل خود را نشان می‌دهد: – اقلیم نیمه بیابانی شدید كه اقلیم مختص دشت‌ها، كویر نمك و قسمت‌هایی از فلات شمالی و مركز ایران است و بخش‌هایی از استان سمنان از جمله گرمسار و بن كوه را در بر گرفته است. در این نقاط، میزان بارش و نزولات جوّی اندك است و معمولاً بارندگی آن در اوایل بهار و در بعضی از سال‌ها در تابستان نیز به وقوع می‌پیوندد. – اقلیم نیمه بیابانی خفیف كه علاوه بر بخش‌های مختلف ایران، قسمت‌هایی از خراسان، سمنان، شاهرود و دامغان را نیز در بر می‌گیرد. بارندگی در این نواحی، معمولاً در پائیز و بهار نیز صورت می‌گیرد، ولی بیشترین بارندگی در فصل زمستان روی می‌دهد. استان سمنان، تحت تأثیر جریان‌های هوایی گرم و خشك دشت كویر است ولی عواملی چون دوری از دریا، جهت و امتداد كوه‌ها، ارتفاع مكان و وزش بادها نیز در آب و هوای آن مؤثرند. در این استان، سه نوع آب و هوا را میتوان مشخص كرد: – قسمت شمالی شامل شاهرود، دامغان، مهدی‌شهر و شهمیرزاد، در زمستان هوایی خشك و مرطوب و در تابستان وضعیتی معتدل دارد. – قسمت جنوبی شامل گرمسار و جنوب شهرستان سمنان، در تابستان‌ها هوای بیابانی و نسبتاً گرم و خشك و در زمستان‌ها هوای سرد دارد. – قسمت شمال شرقی شامل میامی و حسین‌آباد كالپوش، در تابستان هوای معتدل و مرطوب و در زمستان هوای سرد دارد. میانگین حرارت سالانه شهر سمنان ۱۷/۸ درجه، شاهرود ۱۴/۱ و گرمسار ۱۷/۵ درجهٔ سانتی‌گراد است. با توجه به این ارقام، سردترین شهرها از میان چهار شهر استان، شاهرود و سپس دامغان و گرم‌ترین شهر، سمنان و سپس گرمسار است. میانگین حداكثر مطلق درجهٔ حرارت در ماه‌های تیر و مرداد كه گرم‌ترین ماه‌های سال در استان سمنان است به ۲۵ درجهٔ سانتی‌گراد و میانگین حداقل درجهٔ حرارت در ماه‌های دی و بهمن كه سردترین ماه‌های سال استان است به زیر ۱۱ درجهٔ سانتی‌گراد می‌رسد. همچنین اختلاف حداكثر مطلق درجهٔ حرارت بین گرم‌ترین و سردترین ماه‌های سال به ۳۱ درجهٔ سانتی‌گراد می‌رسد. در استان سمنان، نزولات جوی بسیار كم و غالباً به صورت ریزش باران است و میزان آن به طور متوسط به ۱۴۵ میلیمتر در سال می‌رسد. با توجه به اینكه میزان رطوبت نسبی با بارندگی نسبت مستقیم دارد، لذا میزان رطوبت از غرب به شرق استان و از جنوب به شمال افزایش می‌یابد. به طوری كه درصد رطوبت نسبی در شاهرود ۴۹ و در گرمسار ۴۰ درصد است. شاهرود در میان شهرستان‌های مهم استان با ۱۶۱/۱ میلیمتر بارش سالانه بیشترین و دامغان با ۱۲۰/۲ میلیمتر كم‌ترین میزان بارندگی را دارند. تنوع ناهمواری و مجاورت كویر و كوهستان در محدودهٔ استان سمنان (علاوه بر بادهای محلی) موجب پیدایش بادهای غربی و كویری هم شده است. بادهای مهم استان عبارت‌اند از: – بادهای غربی : این بادها معمولاً مرطوب‌اند و در ماه‌های سرد سال از غرب تا شمال غربی می‌وزند. – بادهای كویری : این بادها معمولاً از مناطق كویری و بیشتر در ماه‌های گرم سال می‌وزند و موجب افزایش درجهٔ حرارت و خشكی هوا می‌شوند. استان سمنان به علت تنوع جغرافیایی، دارای آب و هوایی متفاوت است. به این صورت كه در نواحی كوهستانی هوا سرد، در دامنه كوه‌ها معتدل و در كنار كویر گرم است. در دامغان به علت وزش بادهای شدید شمالی و بارندگی در نواحی گرگان و مازندران، زمستان‌ها سرد و تابستان‌ها معتدل، در سمنان تابستان‌ها گرم و زمستان‌ها معتدل، در شاهرود با توجه به پستی و بلندی‌های آن، در قسمت شمالی سرد، در قسمت مركزی معتدل و در قسمت جنوبی گرم است. در گرمسار نیز تغییرات فصل خیلی زیاد است. تابستان‌های این ناحیه بسیار گرم و خشك و زمستان‌های آن نسبتاً سرد و بارانی است. جغرافیای تاریخی استان استان سمنان در دوران باستان، بخشی از چهاردهمین ایالت تاریخی ورن (ورنه) از تقسیمات شانزده‌گانه اوستایی بود. برخی از دانشمندان این ایالت را گیلان فعلی می‌دانند، ولی قدر مسلم این كه ورن یا ورنه متشكل از صفحات جنوبی البرز و خوار شمال سمنان، دامغان، خوار، دماوند، فیروزكوه، شهمیرزاد، لاسگرد، ده نمك و آهوان، قوشه، ویمه و نقاط كوهستانی مازندران بوده است. در تمام دوره حكومت مادها و هخامنشیان، كومیسنه یا كومیشان (قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ پارت یا پرتو به شمار می‌رفت. در این دوره سمنان شهر سرحدی ایالت‌های پارت و ماد محسوب می‌شد. به همین علت برخی از مورخان، زمانی این شهر را جزو مادها و گاهی جزو پارت‌ها به حساب می‌آورند. این ایالت كه در زمان ساسانیان به پشتخوارگر تغییر نام داده شامل همان شهرهایی بود كه در ایالت ورن وجود داشتند. حد غربی این ایالت، خوار (گرمسار فعلی)، حد شرقی آن شاهرود و حد شمالی ایالت پشتخوارگر، كوهستان‌های جنوبی طبرستان بود. سمنان در دوره‌‌های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی قومس (كومش) به شمار می‌آمد. نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجاریه بر سر زبان‌ها بود، لیكن در دوران حكومت رضاخان، سمنان در شمار شهرهای استان دوم، یعنی مازندران در آمد. در آغاز سال ۱۳۴۰ هجری شمسی، طبق تصویب‌نامه هیأت وزیران ایالت كومش سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام، سنگسر (مهدی شهر فعلی) و شهمیرزاد و نقاط تابعهٔ آنها از نظر تقسیمات كشوری به نام فرمانداری كل سمنان نامگذاری شد و مركز حكومت آن نیز در شهر سمنان مستقر شد. در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی طبق تصمیم دولت وقت، با اضافه شدن دماوند، فیروزكوه، گرمسار و ورامین فرمانداری كل سمنان به استان تبدیل شد و مركز آن نیز كماكان شهر تاریخی سمنان باقی ماند. البته طبق تقسیمات كشوری سال‌های اخیر، سه شهر دماوند، فیروزكوه و ورامین از استان سمنان جدا شدند. وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان براساس آمارگیری جاری جمعیت سال ۱۳۷۰، جمعیت استان سمنان ۲۴۱۴۵۷ نفر بود كه از این تعداد ۰۰۰۲۸۲ نفر (۶۱/۷ درصد) در مناطق شهری و ۰۰۰۱۷۵ نفر دیگر (۳۸/۳ درصد) در مناطق روستایی سكونت داشتند. شهرستان شاهرود در چهار دوره سرشماری (۷۰-۶۶-۵۵-۱۳۴۵) بیشترین تعداد جمعیت را، نسبت به سه شهرستان دیگر، داشت. در این چهار دوره به ترتیب ۴۳/۴، ۴۴/۱ و ۴۴/۳۳ درصد از كل جمعیت استان سمنان در شهرستان شاهرود جای داشتند. در رتبه دوم از نظر تعداد جمعیت، شهرستان سمنان با ۲۴/۲، ۲۴/۴، ۲۵/۷، ۲۶/۲۶ درصد از كل جمعیت استان قرار داشت. شهرستان دامغان و گرمسار به ترتیب در رتبه سوم و چهارم از نظر تعداد جمعیت نسبت به كل جمعیت استان قرار داشتند. از نظر تراكم نسبی جمعیت، در سال ۱۳۷۰ در هر كیلومتر مربع در كل استان پنج نفر زندگی می‌كردند. كم‌ترین تراكم مربوط به شهرستان شاهرود با ۳/۹۴ نفر و بیشترین تراكم مربوط به شهرستان گرمسار برابر ۷/۰۳ نفر در هر كیلومترمربع بود. با توجه به آمارهای ارائه شده در خصوص تراكم نسبی جمعیت، مشخص می‌شود كه اولاً توزیع جمعیت و تراكم آن در این استان یكسان نیست و در ثانی، آهنگ افزایش آن با مقایسه تراكم نسبی سال‌های گذشته از میزان مساوی تبعیت نمی‌كند، بلكه توزیع آن در شهرستان‌های مختلف بیشتر تابع عوامل طبیعی، اقتصادی و متأثر از عوامل اجتماعی، اداری و سیاسی است. در سال ۱۳۷۰ نسبت جنسی جمعیت استان ۱۰۵/۴ بود. در این سال پائین‌ترین نسبت جنسی در گروه‌های عمده سنی در گروه ۲۹-۲۵ ساله و برابر ۹۸ بود و بالاترین نسبت جنسی در گروه‌های عمده سنی در گروه سنی ۶۵ ساله و بیشتر، برابر ۱۲۰ نفر بود. كم‌ترین تعداد زن در گروه سنی ۶۵ ساله به بالا نسبت به تعداد مردان بود. همچنین كم‌ترین مرد در گروه عمده سنی ۲۹-۲۵ ساله نسبت به تعداد زنان بود. استان سمنان از نظر اقتصادی جایگاهی در خور توجه را در اقتصاد كشور دارد. این استان به خاطر موقعیت جغرافیایی، اقلیم بیابانی و نیمه‌بیابانی و محدودیت‌های دیگر مانند آب و خاك، از موقعیت كشاورزی مطلوبی برخوردار نیست. از كل ۸۰۰۱۵۳۹ هكتار مساحت استان، اراضی مستعد كشاورزی معادل ۲۲۰ هزار هكتار است. اراضی زیر كشت معادل ۶۰۰۱۸۶ هكتار (۸۳/۲ درصد آبی و ۱۶/۸ درصد دیم) است كه این رقم تنها دو درصد مساحت استان است. از این مقدار در حدود ۵۹۶۱۷۲ هكتار زیر كشت محصولات سالانه است كه عمده‌‌ترین آنها به ترتیب گندم و جو، سیب‌زمینی، پنبه (وش) بومی و ورامینی، یونجه، اسپرس، شبدر و چغندرقند است. استان سمنان با ۵/۵ میلیون هكتار مرتع و ۲/۵ میلیون واحد دامی یكی از قطب‌های دامپروری كشور است. هر خانواده دامدار در استان طبق آمار سال ۱۳۶۷ به طور متوسط ۸۰ رأس گوسفند و بره یا بز و بزغاله داشت كه تقریباً دو برابر شاخص مذكور در سطح كشور (۳۸ رأس) بود. بخش صنعت استان به خاطر نزدیكی به استان تهران، دارا بودن شبكه ارتباطی پیشرفته و راه‌آهن با استان‌های تهران، خراسان، مازندران و جنوب كشور (به ویژه راه جدیدالاحداث استان سمنان به استان اصفهان) و كشف ذخایر معدنی مهم، طی سال‌های اخیر از اهمیتی ویژه برخوردار شده است. استان سمنان یكی از قطب‌های صنعتی كشور است. براساس اطلاعات موجود علاوه بر واحدهای صنعتی در حال تولید، نزدیك به ۱۳۹۰ واحد دیگر در دست احداث است. در حال حاضر ۵۰۵ واحد صنعتی با اشتغال ۷۲۸۱۳ نفر در سطح استان مشغول تولید هستند كه از این تعداد، ۲۸۵ واحد در شهرستان سمنان (۵۶ درصد)، ۸۶ واحد در شاهرود (۱۷ درصد)، ۶۸ واحد در گرمسار (۱۳ درصد) و ۶۷ واحد دیگر در دامغان (۱۳ درصد) مستقر است. از كل واحدهای در حال تولید، صنایع كانی غیرفلزی با ۱۸۲ واحد و ۴۱۸۵ نفر اشتغال در مقام اول و صنایع سلولزی با ۲۱ واحد و اشتغال ۲۰۱ نفر در مقام آخر قرار دارند. در ضمن بیشترین اشتغال مربوط به صنایع نساجی و چرم با تعداد ۴۶۱۲ نفر است. استان سمنان از نظر تنوع مواد معدنی یكی از مناطق غنی كشور به شمار می‌آید. این استان در سال ۱۳۶۸ دارای ۶۱ معدن بود كه از نظر تعداد بعد از خراسان و تهران و از نظر میزان استخراج (۲۴۴۳ هزار تن) در مقام پنجم كشور قرار داشت. براساس اطلاعات مربوط به سال ۱۳۷۰ تعداد معادن در حال بهره‌برداری استان به ۷۳ فقره با میزان استخراج ۲۶۷۵ هزار تن رسید. معادن فعال استان را زغال‌سنگ، كرومیت، گچ، نمك، سیلیس، سولفات دوسود، دولومیت، پتاس، خاك‌های صنعتی، مس، سرب، روی، بوكسیت، منگنز، گوگرد، فسفات و غیره تشكیل می‌دهند.