استان كردستان

موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
استان كردستان با وسعتی معادل ۲۰۳‚۲۸ كیلومترمربع در غرب ایران و در مجاورت بخش شرقی كشور عراق قرار دارد. این استان كه در دامنه‌ها و دشت‌های پراكندهٔ سلسله جبال زاگرس میانی قرار گرفته است، ‌ از شمال به استان‌های آذربایجان غربی و زنجان، ‌ از شرق به همدان و زنجان، از جنوب به استان كرمانشاه و از غرب به كشور عراق محدود است. استان كردستان بین ۳۴ درجه و ۴۴ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۳۱ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۱۶ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است.
استان كردستان براساس آخرین تقسیمات كشوری در سال ۱۳۷۵، دارای ۸ شهرستان، ۱۲ شهر، ۲۱ بخش، ۷۸ دهستان و ۱۷۶۵ آبادی دارای سكنه بوده است. شهرستان‌های این استان عبارتند از: بانه، بیجار، دیواندره، سقز، سنندج، قروه، كامیاران و مریوان. در حال حاضر استان كردستان با مجموعهٔ شهرها، روستاها و عشایری كه در اقصی نقاط آن پراكنده شده و استقرار یافته‌اند، به یكی از نواحی در حال توسعه غرب كشور تبدیل شده و از پتانسیل‌های توریستی و تفرجگاهی قابل‌توجهی برخوردار است.
جغرافیای طبیعی و اقلیم استان
استان كردستان منطقه‌ای كاملاً كوهستانی است كه از مریوان تا درهٔ قزل اوزن و كوه‌های زنجان جنوبی در مشرق گسترده شده است. ناهمواری‌های این استان كه تحت عنوان ناحیهٔ كوهستانی كردستان مركزی بررسی می‌شود، مشتمل بر دو بخش غربی و شرقی است. این دو قسمت از نظر شكل پستی و بلندی و جنس زمین متفاوتند.
قسمت وسیعی از سنندج، مریوان و سرزمین‌های اطراف آن‌ها تا جنوب كردستان بخش كوهستانی غربی را تشكیل می‌دهد. در این ناحیه، یكنواختی و سستی جنس زمین اَشكال مشابهی را به وجود آورده كه از ویژگی‌های آن كوه‌های گنبدی شكل با شیب یكنواخت و ملایم همراه با درّه‌های باز است. این یكنواختی را طبقات آهكی سخت و سنگ‌های درونی كه بین لایه‌های سست ظاهر می‌شوند، درهم ریخته و آن را به صورت صخر‌ه‌های عریان درآورده است. نوع مشخص این ناهمواری‌ها، ‌ ناحیه كوهستانی چهل چشمه در بین مریوان و سقز است كه دنبالهٔ پستی و ‌بلندی‌های این ناحیه را در جنوب و مشرق، تشكیل داده‌اند و دامنهٔ غربی آن تا داخل كشور عراق كشیده شده است. در این ناحیه شعبه‌های رود قزل اوزن در شرق و شمال شرقی و رود سیران در جنوب چهرهٔ زمین را به طور كامل تغییر داده‌اند.
بخش كوهستانی شرقی، قسمت‌های شرقی سنندج را در بر می‌گیرد و در حد فاصل ناحیهٔ غربی و شرق، یك رشته از ارتفاعات آتشفشانی شمالی ـ جنوبی را به وجود می‌آورد. در شرق این رشته كوه، شهرستان‌های قروه و بیجار قرار گرفته‌اند كه شكل زمین در آنها با پستی و بلندی‌های ناحیهٔ غربی به كلی متفاوت است. از ویژگی‌های این ناحیه، وجود یك حصار كوهستانی متشكل از سنگ‌های دگرگونی و رسوبی است كه دشت‌های مرتفع هموار و تپه ماهوری را احاطه كرده است. در این ناحیه به استثنای كوه‌های بیجار، دشت‌های نسبتاً وسیعی نیز وجود دارد. این دشت‌ها به وسیلهٔ شعبه‌های رود قزل‌اوزن قطع شده و به صورت تپه ماهور در آمده‌اند. مرتفع‌ترین دشت این ناحیه «هوه‌تو» خوانده می‌شود كه با ۲۲۰۰ متر ارتفاع در شمال سنندج واقع شده است. بلندترین كوه‌های این ناحیه، شاه‌نشین در شمال بیجار، شیدا در مركز و پنجه علی بین قروه و سقز است.
استان كردستان به طوركلی تحت تأثیر دو جریان عمدهٔ هوای گرم و سرد قرار دارد و اقلیم‌های گوناگونی را به وجود می‌آورد. بیش‌ترین میزان بارش جوی در ناحیه غربی استان (شهرهای بانه و مریوان) حدود ۸۰۰ میلی‌متر در سال و كم‌ترین میزان بارندگی آن در ناحیهٔ شرقی حدود ۴۰۰ میلی‌متر در سال است. میزان نزولات جوی در قسمت مركزی استان (شهرهای سقز و سنندج) نزدیك به ۵۰۰ میلی‌متر در سال است.
تمام قلمرو استان در بهار و تابستان آب و هوایی خنك و معتدل دارد. مقایسه ارقام میانگین‌ دمای ماه‌های مختلف سال در مركز استان نشان می‌دهد كه متوسط دمای روزانه در اردیبهشت ماه ۱۶/۱ و در مهرماه ۱۶/۹ درجه سانتی‌گراد است. میانگین دمای ماه‌های این دوره از ۲۲ تا ۲۸ درجه سانتی‌گراد متغیر است. این درجه، دمای مطلوبی برای صنعت گردشگری می‌باشد. از این‌رو ۶ ماه از سال در مركز استان كردستان برای جریان جهانگردی بهترین و مناسب‌ترین ایام به حساب می‌آید.
سردترین ماه سال در شهرستان سنندج، بهمن‌ماه است كه حداقل دمای آن به حدود یك درجه زیر صفر می‌رسد. تعداد روزهای یخبندان در سنندج ۹۲ روز در سال گزارش شده است.
در پهنهٔ استان كردستان پاره اقلیم‌های گوناگونی وجود دارد كه در زیر به انواع و نواحی مشخص آن اشاره می‌شود:
– درهٔ میرآوا (امیرآباد) كه زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد.
– مسیر سنندج به سمت سقز (دشت اوباتو) كه زمستان‌های فوق‌العاده سرد و تابستان‌های معتدل دارد.
– مسیر مریوان به بندر دزلی كه زمستان‌های سرد با یخبندان‌های طولانی دارد و در فصل تابستان روزهای آن گرم و شب‌های آن خنك است.
– ناحیه اورامانات كه آب و هوای آن مرطوب و معتدل است.
– مسیر سنندج به مریوان كه اقلیمی نیمه خشك و نیمه مرطوب دارد. نفوذ توده‌های مرطوب زمستانی و بهاری در مریوان و دریاچه زریوار تأثیر فراوانی در مرطوب و معتدل شدن هوای این ناحیه دارد. میزان رطوبت و بارش مناسب باعث ایجاد جنگل‌های انبوه بلوط و گونه‌های مختلف درختان جنگلی شده است. پوشش گیاهی این ناحیه مناظری شگفت‌انگیز و باشكوه دارند.
از آنجا كه تنوع اقلیمی همراه با سایر شرایط مناسب، از جاذبه‌های مهم در صنعت جهانگردی به شمار می‌رود و جهانگردان خواهان دمای مطلوب و مطبوعی (۲۵-۲۲ درجه سانتی‌گراد) هستند، استان كردستان به ویژه در فصول بهار و تابستان از این نظر بسیار مناسب و دارای قابلیت‌های جهانگردی ویژه است.
جغرافیای تاریخی استان
كردها مردمانی آریایی نژادند كه چندین هزار سال قبل از میلاد به این منطقه مهاجرت كرده‌اند. تاریخ اقوام كرد تا قبل از اسلام چندان روشن نیست. در اسناد سومری، بابلی، اكدی و آشوری نام اقوامی دیده می‌شود كه شباهت به كلمهٔ كرد دارد، ولی از همه نزدیك‌تر چه از لحاظ زبان‌شناسی و چه از نظر جغرافیایی و چه از نظر توصیفی، نام قومی است به نام «كردوخوی» كه در كتاب «سفر جنگی» گزنفون ذكر شده است.
این قوم در كوه‌ها و دره‌های میان عراق و ارمنستان و مخصوصاً در محلی كه امروزه «زخو» نامیده می‌شود و در ۶۰ كیلومتری شمال غربی موصل در عراق قرار دارد، ساكن بوده‌اند. گزنفون، آنان را به دلیری و چالاكی می‌ستاید. این قوم سپاه ده هزار نفری گزنفون را تا هنگامی كه به جلگه‌های شمال رسیدند، تعقیب كردند و صدماتی نیز بر آنها وارد آوردند.
«پولیبیوس» (۲۰۰-۱۲۰ ق.م) نیز از اقوامی كه در قسمت‌هائی از آذربایجان كنونی زندگی می‌كردند و به نام «كورتییوی» یا «كورتی‌ای» خوانده می‌‌شدند، یاد می‌كند. «استرابون» و «لیوی» می‌گویند كه این اقوام در فارس نیز ساكن بوده‌اند. چنانكه در زمان ساسانیان و اوایل اسلام چادرنشینان كوهستان‌های فارس را كرد می‌خواندند. اگر تاریخ اقوام كرد در پیش از اسلام تاریك و مبهم است، تاریخ آنان در پس از اسلام در پرتو تألیفات مورخان اسلامی تا اندازه‌ای روشن‌تر است، ولی در این دوره هم، چون از كرد به طور فرعی و ثانوی – ضمن اخبار ممالك اسلامی – سخن به میان آمده، دربارهٔ تاریخ این قوم به طور اساسی و مستمر مطلب كاملی نوشته نشده است و فقط در دورهٔ صفوی نخستین كتاب مهم دربارهٔ قوم كرد و به زبان فارسی تدوین شده كه همان «شرفنامه بدلیسی» است.
اعراب در تاریخ ۱۶ یا ۲۰ هـ.ق قلعه‌‌ها و استحكامات كردها را تصرف كردند. در ۲۳ هـ.ق كه سپاه عرب در ایالت فارس مشغول فتوحات بود، اكراد فارس در دفاع از فسا و دارابجرد شركت داشتند. فتح شهر «زور» و «داراباذ» كه از شهرهای كردنشین بودند، ‌ در سال ۲۲ هـ.ق صورت گرفت.
ابوموسی اشعری در سال ۲۵ هـ.ق كردان را سركوب كرد. در سال ۳۸ هـ.ق اكراد ناحیهٔ اهواز در قیام «خریت ابن راشد» بر ضد امیرالمومنین علی (ع) جانب خریت را گرفتند و پس از قتل خریت عده زیادی از ایشان كشته شدند.
در سال ۹۰ هـ.ق اكراد فارس سر به شورش برداشتند و این شورش بوسیله «حجاج ابن یوسف ثقفی» سركوب شد. در سال ۱۴۸ هـ.ق اكراد موصل قیام كردند و منصور خلیفه عباسی، «خالد برمكی» را برای سركوبی آنان به آنجا فرستاد و وی نیز شورش كردها را سركوب كرد.
در سال ۲۲۴ هـ.ق یكی از پیشوایان اكراد اطراف موصل به نام «جعفر ابن فهرجیس» بر ضد خلیفه معتصم سر به شورش گذاشت. خلیفه، سردار معروف خود «آیتاخ» را به جنگ او فرستاد. آیتاخ پس از جنگی سخت جعفر را كشت و بسیاری از اكراد را مقتول یا اسیر كرد و امیران و زنان و اموال ایشان را به تكریت برد.
در سال ۲۳۱ هـ.ق اكراد به اطراف اصفهان و فارس تاختند. یكی از سرداران ترك خلیفه به نام «وصیف»، پس از پیروزی، نزدیك به پانصد نفر از آنان را به اسیری به بغداد برد.
در سال ۲۸۱ هـ.ق چادرنشینان عرب با اكراد در نواحی موصل و ماردین متحد شده و تحت رهبری «حمدان ابن حمدون» جنگ علیه معتضد را شروع كردند كه به كشته شدن و اسارت گروهی از آنان منجر شد. در سال ۳۱۴ هـ.ق در زمان خلافت المقتدر بالله و امارات ناصرالدوله حمدانی، در ناحیه موصل یك بار دیگر كردها سر به شورش برداشتند.
در فاصلهٔ سال‌های ۳۲۷ و ۳۴۵ هـ.ق شخصی به نام «دیسم» كه از خوارج بود و پدری عرب و مادری كرد داشت، با گردآوری كردهای آذربایجان، با «آل مسافر» و دیگر حكمرانان آذربایجان به جنگ پرداخت و سرانجام گرفتار شد و در زندان درگذشت.
در قرن‌های چهارم، پنچم و ششم هجری، «شدادیان» كه كرد بودند حكومت‌های مستقلی را در نواحی كردنشین تشكیل دادند. خاندان شدادی از قبیلهٔ روادی بودند و دولت معروف ایوبی در مصر و شام از همین خاندان برخاستند.
در سال ۳۵۹ هـ.ق عضدالدوله دیلمی با كردهای موصل درگیر شد و پس از غلبه، قلاع آنها را ویران كرد و همهٔ سران كرد را به قتل رسانید.
در سال ۳۷۳ هـ.ق «محمد بن غانم» همراه كردان برزكانی در حوالی قم علیه فخرالدوله دیلمی سر به شورش برداشت، لیكن فخرالدوله به وسیلهٔ «بدربن حسنویه» با وی از در صلح و آشتی درآمد، اما دیری نپائید كه سپاهی را روانهٔ سركوبی وی كرد. محمدبن غانم در این پیكار شكست خورد و به اسارت سپاهیان فخرالدوله درآمد و در اسارت در گذشت.
یكی از رویدادهای مهم دوران زمامداری شرف‌الدوله دیلمی (۳۷۲-۳۷۹ هـ.ق) پیكار او در سال ۳۷۷ هـ.ق با بدربن حسنویه در كرمانشاه است كه به پیروزی بدر و شكست شرف‌الدوله منجر شد. در نتیجه بدربن حسنویه بر قسمت مهمی از عراق عجم مسلط شد. وی در سال ۴۰۵ هـ.ق به دست طایفه‌ای كرد كه «جورقان» نام داشت، كشته شد. شمس‌الدوله پسر فخرالدوله دیلمی بلافاصله متصرفات وی را ضمیمهٔ قلمرو خود كرد. شاپور خواست (خرم‌آباد)‌، دینور، بروجرد، نهاوند، ‌ اسدآباد و قسمتی از اهواز از جملهٔ متصرفات او بودند.
ظاهراً اصطلاح كردستان را سلاجقه برای تمیز نواحی كردنشین از ولایت جبال عراق وضع كردند و آن ایالتی بود مشتمل بر سرزمین‌های بین آذربایجان و لرستان و قسمتی از اراضی سلسله جبال زاگرس كه مركز آن نیز در ابتدا ناحیهٔ بهار در ۱۸ كیلومتری شمال غربی همدان و بعدها چمچال در نزدیك كرمانشاه امروزی بود.
شهرهای كردستان در زمان حملهٔ مغول از قتل و غارت مصون نماند. در زمان تیمور و تركمانان قره قویونلو و آق قویونلو، كردستان و دیاربكر میدان تاخت و تاز سپاهیان تیمور و تركمانان شد.
شاه اسماعیل اول – مؤسس سلسلهٔ صفویه – به علت این كه كردها پیرو مذهب تسنن بودند، چندان روابط حسنه‌ای با آنها نداشت، درمقابل، سلاطین عثمانی در تقویت هر چه بیشتر كردان می‌كوشیدند. در دورهٔ صوفیه دولت ایران به قسمت وسیعی از كردستان آن روز تسلط داشت كه دامنه‌های شرقی كوه‌های زاگرس را در بر می‌گرفت.
با تشكیل سلسلهٔ زندیه، برای نخستین بار در تاریخ ایران سلسله‌ای كرد نژاد به سلطنت رسید. در اواخر سلسلهٔ زندیه نیز طایفهٔ دنبلی كه یكی از طوایف بزرگ كرد بود، قسمتی از آذربایجان غربی را در تصرف داشتند و مركز حكومت و قدرت آنها شهر خوی بود.
در قرن نوزدهم میلادی بارها كردها در خاك عثمانی میل باطنی خود را برای رسیدن به استقلال و تشكیل دولتی كرد زبان ظاهر كردند. در سال ۱۸۷۸ میلادی شیخ عبیدالله نقشبندی به فكر تأسیس كردستان مستقل تحت حمایت دولت عثمانی افتاد. در سال ۱۸۸۰ میلادی طرفداران وی، اطراف ارومیه، ساوجبلاغ، مراغه و میاندوآب را به تصرف خود درآوردند و سپاهیان ایران به زحمت توانستند تجاوز آنان را دفع كنند.
در سال ۱۹۴۶ میلادی قاضی محمد همزمان با حضور قوای متفقین در ایران و حمایت دولت روسیه شوروی از او، جمهوری خلق كردستان را كه مركز آن مهاباد بود، ‌ تشكیل داد. پس از تخلیهٔ كامل ایران از قوای متفقین و اعزام ارتش دولت مركزی به نواحی آذربایجان و كردستان، این شورش و جمهوری ناشی از آن نیز از هم پاشید.
كردستان امروزی یكی از نواحی و استان‌های مهم و استراتژیك سرزمین ایران به شمار می‌رود و همچنان رو به توسعه و رشد است.
وضعیت اجتماعی و اقتصادی استان
طبق نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسكن سال ۱۳۷۵، جمعیت استان كردستان ۳۸۳‚۳۴۶‚۱ نفر بوده است كه از این تعداد ۵۲/۴۲ درصد در نقاط شهری و ۴۷/۵۸ درصد در نقاط روستایی سكونت داشته‌اند. از جمعیت فوق، ۱۶۵‚۶۸۵ نفر مرد و ۲۱۸‚۶۶۱ نفر زن بوده‌اند. در این استان در مقابل هر ۱۰۰ نفر زن، ۱۰۴ نفر مرد وجود داشته است. از جمعیت این استان ۴۲/۷۶ درصد در گروه سنی كمتر از ۱۵ ساله، ۵۳/۶ درصد در گروه سنی ۶۴-۱۵ ساله و ۴/۱۸ درصد در گروه سنی ۶۵ ساله و بیشتر قرار داشته‌اند و سن بقیه افراد نیز نامشخص بوده است.
در سال مذكور، از جمعیت استان ۹۹/۹۰ درصد را مسلمانان تشكیل می‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهری ۹۹/۸۶ درصد و در نقاط روستایی ۹۹/۹۴ درصد بوده است.
در فاصله سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵، ۹۰۹‚۲۴۳ نفر به استان وارد و یا در داخل آن استان جابجا شد‌ه‌اند. مقایسه محل اقامت قبلی مهاجران با محلی كه در آن سرشماری شده‌اند، نشان می‌دهد كه ۴۷/۰۹ درصد از مهاجران از روستا به شهر، ۲۵/۴۱ درصد از شهر به شهر، ۱۰/۹۳ درصد از روستا به روستا و ۱۲/۴۲ درصد از شهر به روستا در طی ۱۰ سال قبل از سرشماری آبان ۱۳۷۵ مهاجرت كرده‌اند. بیشترین تعداد مهاجران وارد شده و یا جابجا شده در نقاط شهری مربوط به ۸ سال قبل از سرشماری در حدود ۲۲/۶۰ درصد و برای نقاط روستایی مربوط به كمتر از یكسال قبل از سرشماری حدود ۲۰/۲۵ درصد بوده است.
در آبان ماه همان سال، از جمعیت ۶ ساله و بیشتر استان، بیش از ۶۸ درصد باسواد بوده‌اند. نسبت باسوادی در گروه سنی ۱۴-۶ ساله ۹۱/۵۹ درصد و در گروه سنی ۱۵ ساله و بیشتر ۵۶/۸۹ درصد بوده است. در بین افراد لازم‌التعلیم (۱۴-۶ ساله)، ‌ نسبت باسوادی در نقاط شهری ۹۵/۸۸ درصد و در نقاط روستایی ۸۷/۰۷ درصد بوده است. در این سال نسبت باسوادی استان در بین مردان ۷۸/۷۹ درصد و در بین زنان ۵۷/۴۱ درصد بوده است. این نسبت در نقاط شهری برای مردان و زنان به ترتیب ۸۵/۲۱ درصد و ۶۷/۸۱ درصد و در نقاط روستایی ۷۱/۱۸ درصد و ۴۵/۹۶ درصد بوده است. در همان سال از جمعیت استان، ۸۷/۷۶ درصد از كودكان، ۷۱/۴۷ درصد از نوجوانان و ۷۶/۲۶ درصد از جوانان به تحصیل اشتغال داشته‌اند.
در آبان‌ماه ۱۳۷۵، در این استان، ‌ افراد شاغل و افراد بیكار (جویای كار) در مجموع ۳۶/۹۵ درصد از جمعیت ده ساله و بیشتر را تشكیل می‌داده‌اند. این نسبت در نقاط شهری ۳۴/۳۲ درصد و در نقاط روستایی ۴۰/۰۴ درصد بوده است. از جمعیت فعال این استان، ۸۹/۲۵ درصد را مردان و ۱۰/۷۵ درصد را زنان تشكیل می‌داده‌اند. بیشترین میزان فعالیت، مربوط به گروه سنی ۴۴-۴۰ ساله با ۵۳/۸۲ درصد و كمترین میزان مربوط به گروه سنی ۱۴-۱۰ ساله با ۷/۳۸ درصد بوده است. بالاترین میزان فعالیت برای مردان مربوط به گروه سنی ۳۹-۳۵ ساله با ۹۷/۲۴ درصد و برای زنان مربوط به گروه سنی ۲۴-۲۰ ساله با ۱۲/۶۵ درصد است.
در سال مذكور، از شاغلان ده ساله و بیشتر استان، ۳۷ درصد در گروه عمدهٔ كشاورزی، ۲۸/۹۴ درصد در گروه عمدهٔ صنعت ۳۸/۰۲ درصد در گروه عمدهٔ خدمات و ۱/۰۴ درصد اظهار نشده گزارش شده‌اند. این نسبت‌ها در نقاط شهری به ترتیب ۴/۳۵ درصد، ۳۲/۰۳ درصد، ۶۲/۳۳ درصد و ۱/۲۸ درصد و در نقاط روستایی به ترتیب ۵۹/۲۱ درصد، ۲۵/۹۰ درصد، ۱۴/۱۰ درصد و ۰/۷۹ درصد گزارش شده است.
در تركیب اجتماعی استان كردستان جامعهٔ عشایری جایگاه ویژه‌ای دارد. عشایر این استان از طوایف قدیمی كرد ایران هستند كه با زبان كردی سخن می‌گویند و اكثریت آنان اسكان یافته‌اند و عمدتاً به دامپروری می‌پردازند.
عشایر كردستان بیشتر در مناطق بانه، ‌ سقز، مریوان، دیواندره، سنندج و اورامانات كه كوهستان‌های بلند و دره‌های عمیق دارد به سر می‌برند. كوچ این طوایف، كوتاه و محدود است و غالباً در كوهپایه‌های محل زندگی خود رمه‌گردانی می‌كنند. اكثریت عشایر كردستان به زندگی كشاورزی و دامداری اشتغال دارند و بخشی از آن‌ها نیمه كوچنده هستند و در داخل استان و حواشی نقاط مرزی جابه‌جا می‌شوند. مهم‌ترین ایلات كردستان عبارتند از: شیخ اسماعیلی، دراجی، سورسوری، لك، ‌ كوماسی، گلباغی، منمی و قال قالی.
استان كردستان از لحاظ اقتصاد كشاورزی از مناطق قابل توجه و از لحاظ دامپروری یكی از قطب‌های اساسی دامداری كشور است. تولیدات كشاورزی این استان را به ترتیب اهمیت، گندم، ‌ جو و حبوبات تشكیل می‌دهد و با توجه به شرایط طبیعی، فعالیت‌های كشاورزی آن به شكل دیمی و آبی صورت می‌پذیرد. از میان دام‌‌ها، ‌ گوسفند و بره بیش‌ترین اهمیت و تعداد را دارد. از دیگر فعالیت‌هایی كه در این استان انجام می‌گیرد، ‌ پرورش زنبور عسل است كه در كردستان از رونق بسزایی برخوردار است.
فعالیت‌های صنعتی استان كردستان در مقایسه با سایر استان‌‌های كشور بسیار محدود است و از مناطق توسعه نیافتهٔ صنعتی كشور به شمار می‌رود. صنایع استان كردستان به دو گروه ماشینی و دستی تقسیم می‌شوند:
– صنایع ماشینی: استان مشتمل بر گروه‌های صنایع كانی غیرفلزی، شیمیایی، سلولزی، نساجی و چرم، ‌ غذایی، برق و الكترونیك می‌باشند.
– صنایع دستی: استان بسیار متنوع‌اند و قدمتی دیرینه دارند. در حال حاضر در نقاط شهری و روستایی كردستان عده كثیری به تولید محصولات گوناگون دستی كه هم مصرف خانگی و هم ارزش تجاری دارند مشغول هستند. اهم این صنایع دستی عبارتند از : فرشبافی، گلیم‌‌بافی، نساجی، نازك‌كاری چوب، گیوه‌دوزی، خراطی، سوزن‌دوزی، قلاب‌دوزی، پولك‌دوزی، ‌ منجوق‌دوزی و ساخت زینت‌آلات محلی.