اشتهارد

شهرستان: اشتهارد

بخش: مركزی

سال شهرشدن: ۱۳۳۱

جمعیت: ۱۶٬۹۸۸ نفر (تا سال ۱۳۹۱)

زبان‌ گفتاری: تاتی،فارسی

مذهب: شیعه

جغرافیای طبیعی

ارتفاع از سطح دریا ۱۱۷۵ متر

اطلاعات شهری

پیش‌شماره تلفنی: ۰۲۶۳۷۷

اِشتِهارد یكی از شهرهای استان البرز در ایران است. این شهر مركز شهرستان اشتهارد است.

نام

به نظر برخی نام اشتهارد از دو بخش «اشته» و «ارد» تشكیل شده‌است. در زبان مردم اشتهارد، «اشتا» (Eshta) به معنای ایستادن می‌باشد و در نام اشتهارد به معنی ایستگاه یا سكونتگاه است و «ارد» همان ارت (arta) در زبان پهلوی به معنای مقدس می‌باشد بنابراین تركیب دو واژه «اشت» و «ارد» می‌شود سكونتگاه مقدس.

نظر دیگری بر این است كه اشتهارد در اصل «اشته ده» یعنی ده شما كه به مرور زمان و ابدال حروف، اشتهارد نامیده می‌شود.

همچنین گفته می‌شود كه نام اشتهارد در اصل «اشترده» بوده كه صورتی است از واژه «استرده» و «سترده» به معنی صاف و هموار و بی درخت.

مردم اشتهارد بیشتر نام شهرشان را «اشتارد» تلفظ می‌كنند كه معنی آن برای عموم مردم نا شناخته می‌باشد. نام اشتهارد یا درستش اشتارد باید مركب باشد از اشتار كه در پهلوی به معنی خنجر است و حرف «د» كه مخفف ده‌ است. یعنی روستایی كه محل خنجر سازی است.

ضمنا در زبان آلمانی وازه Echt hart به معنی “واقعا دشوار” می باشد.

موقعیت

اشتهارد از توابع استان البرز در /۲۲ و ۵۰ طول شرقی و /۴۳ و ۳۵ عرض شمالی قرار دارد. با شهر تهران ۱۰۰ كیلومتر و با شهر كرج ۶۳ كیلومتر فاصله دارد. این شهر در یك منطقه نسبتاً كویری با آب و هوای نیمه خشك واقع شده‌است. مساحت آن متجاوز از ۸۰۰ كیلومتر مربع و در مسیر جاده تهران به استان‌های غربی ایران واقع است. مطابق آخرین سرشماری، جمعیت آن ۲۵۰۰۰ نفر است. از طرف شمال به ارتفاعات «حلقه‌دره» و محدوده شهرستان نظرآباد و از طرف جنوب به ارتفاعات «قزل‌باش» و محدودهٔ شهر ملارد و از طرف شرق به رودخانه شور و محدوده شهر كرج و از طرف غرب به محدوده شهر بوئین زهرا محدود می‌شود.

در سال ۱۳۳۱ در اشتهارد شهرداری تأسیس شده‌است.

سوابق تاریخی

با توجه به اشیاء عتیقه‌ای كه از زیر خاكهای «دیده بان» با خط كوفی و غیره به دست آمده، به نظر می‌رسد كه قصبه اشتهارد حداقل در قرن‌های دوم و سوم وجود داشته‌است.

بعضی از مردم اشتهارد عقیده دارند كه در گذشته این سرزمین تبعیدگاه بوده‌است.

آثار تاریخی

اشتهارد دارای چندین اثر تاریخی ارزشمند است كه تعدادی از آنها در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده‌است كه چند نمونه از آن به شرح ذیل می‌باشند:

•«دیزبون»

كه در اصل «دیده‌بان» می‌باشد قلعه‌ای بسیار قدیمی و بلند بوده‌است. در اوایل سال ۱۳۴۴ هیاشی كاكی زاكی مدیر كل فنی ژاپونی در مركز تعلیماتی حرفه‌ای كرج از شهر اشتهارد دیدن كرد. وقتی در محل دیده‌بان حاضر شد با توجه به آثاری كه در آنجا از نظر علمی و خاك‌شناسی مشاهده و یافته قدمت محل فوق را به ۱۰۰۰ سال قبل تخمین زده‌است.

•امامزاده‌ام كبری و ام صغری:

در ضلع شمالی میدان امام خمینی اشتهارد بنای بارگاهی محكم و مجلل قراردارد كه به امامزاده‌ام كبری و ام صغری معروف است. مردم محلی و مسئولین اداره اوقاف آنها را دو بانو از منسوبین موسی كاظم می‌دانند. بنای امامزاده تشكیل شده‌است از یك ایوان ورودی رو به شمال، یك تالار مستطیل شكل به عنوان نمازخانه و محل دعا و اطاقی مربع شكل كه ضریح امامزادگان در آن قرار دارد. ساختمان بنا با آجر و كاشی تزئین شده و گنبد مدور آن كاملاً كاشیكاری است. از آنچه از كاشیهای گنبد باقی مانده‌است نشان می‌دهد كه در كمرگاه گنبد دور تا دور، سه ردیف كتیبه شده‌است كه در ردیف اول به خط كوفی نوشته شده «یا رسول‌الله» و در ردیف دوم در میان لوزی شكل به خط ثلث نوشته شده «الله محمد علی» و در ردیف سوم به خط كوفی به طرز بسیار جالب و ظریف نوشته شده «الله محمد». در خصوص زمان اولیه ساخت بارگاه تاریخ دقیقی در دست نیست ولی سنگ نوشته موجود حكایت از آن دارد كه در سال ۱۰۸۹ هجری قمری شخصی به نام «میرزا حسابی» بانی تعمیرات اساسی ساختمان بوده‌است. بر دیوار جنوبی تالار سنگ قبری نصب شده كه تاریخ چهادهم ذی‌الحجه ۹۹۱ بر آن حك شده‌است. وجود این سنگ قبر در دیوار قدمت بنا را حداقل تا آن دوره به عقب می‌برد. دكتر بیات نیز در كتاب خود آن را مربوط به دوره صفوی می‌داند. بنای امامزادگان با شماره ۷۵۳ در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده‌است. گلزار شهدای انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی در این مكان قرار دارد. در سالهای اخیر توسط اداره اوقاف و سازمان میراث فرهنگی تعمیرات اساسی در ساختمان امامزادگان صورت گرفته‌است و در زمینه زیباسازی محوطه آن نیز شهرداری اشتهارد با همكاری بنیاد شهید كرج اقداماتی انجام داده‌است و نیز آقای ایرج اشتهاردی نیكوكار مقیم اسپانیا بانی ساخت دیوار جنوبی آن به شكل سنتی هستند كه در حال حاضر توسط شهرداری اشتهارد در دست ساخت می‌باشد.

•حسینیه صیادیه:

ضلع غربی بارگاه‌ام كبری و ام صغری متصل به بنای باشكوهی بنام حسینیه صیادیه‌است. ورودی حسینیه بر خلاف ورودی امامزاده‌ام كبری و ام صغری رو به جنوب است و دارای سر دری آجری و دری چوبی است. برای ورود به حسینیه باید از یك هشتی گذشت و به حیاط آن راه یافت. اطراف حیاط حسینیه غرفه‌هایی در دو طبقه برای استقرار مردم ساخته شده كه بین فامیل‌های مختلف محل تقسیم شده و هر یك از ایشان در ایام عزاداری در آن مستقر می‌شوند. صحن حسینیه نیز محل تجمع هیأت‌های سینه‌زنی و عزاداری است. مصالح ساختمانی بكار رفته در قسمتهای قوسی حسینیه از آجر و گچ است. در زلزله سال ۱۳۴۱ شبستان اصلی آن آسیب دیده و بعد از آن طی دو مرحله بازسازی گردیده‌است. بنای حسینیه مربوط به اواخر دوره صفویه یا اوایل دوره قاجاریه می‌باشد.

•امامزاده سلیمان:

در فاصله شش كیلومتری شرق اشتهارد در زمینهای كوشك‌آباد (گوشآوا) بنای آرامگاهی مجلل برپاست كه به امامزاده سلیمان معروف است. امامزاده سلیمان تشكیل شده از یك حیاط بزرگ كه بنای آرامگاه در میان آن قرار دارد. در ضلع غربی حیاط آب قناتی جریان داشته كه محل شستشو و وضو گرفتن زوار امامزاده بوده‌است كه در حال حاضر به دلیل خشك شدن قنات وجود ندارد. ساختمان و بنای امامزاده مشتمل بر یك ایوان كه رو به شمال باز می‌شود و قسمت ورودی به امامزاده‌است و تالاری مستطیل شكل و ستون‌دار كه محل ادای نماز و دعاست و اطاقی مربع شكل كوچك كه ضریح فلزی امامزاده در میان آن واقع شده و زیارتگاه اصلی است. سقف اطاق اخیر گنبدی و سقف تالار مستطیل شكل به صورت ضربی پوشیده شده‌است. تاریخ بنای اولیه آن مشخص نیست اما در سال ۱۳۴۱ خان نایب تعمیرات اساسی در ساختمان آن انجام داده و در سالهای اخیر نیز عده‌ای از نیكوكاران و اداره موقوفات و سازمان میراث فرهنگی اقداماتی در تعمیر ساختمان آن انجام داده‌اند و شهرداری اشتهارد نیز تعمیرات اساسی در زمینه محوطه بنای امامزاده و همچنین احداث سرویس بهداشتی و غیره انجام داده‌است. اخیراً پیكر پنج شهید گمنام در صحن امامزاده دفن شده‌است.

در كتاب بحرالانساب آمده‌است كه سلیمان بن حضرت موسی كاظم را در كوشك‌آباد كشتند. به نظر می‌رسد این امامزاده از فرزندان یا نوادگان موسی كاظم است و صاحب كرامات بوده‌است. دكتر بیات در كتاب كلیات جغرافیای طبیعی و تاریخی ایران از بقعه شاهزاده سلیمان در اشتهارد نام برده و بنای آنرا متعلق به قرون هفتم تا نهم هجری قمری دانسته‌است. امامزاده سلیمان با شماره ۷۵۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.

•كوه گهور (گبری) یا بز قلعه:

در فاصله هشت كیلومتری شرق جاده اشتهارد-كرج و در پنج كیلومتری سمت جنوب روستای مختارآباد در میان ارتفاعات موجود، كوه نسبتاً مرتفعی وجود دارد كه به آن كوه گهور می‌گویند. بالای كوه نسبتاً مسطح است كه در آن بقایای آثاری از جمله ساختمان كاملاً مخروبه و سفال‌های شكسته به چشم می‌خورد. به آن بزقلعه هم می‌گویند. این احتمال نیز وجود دارد كه این آثار بقایای آتشكده‌ای بوده‌است كه شاید به همین دلیل به آن كوه گبری هم گفته می‌شود. احتمال دیگر اینكه آنجا محل اختفاء و زندگی راهزنان یا اینكه متعلق به فرقه اسماعیلیه بوده‌است.

•حمام محله صیادیه:

این حمام در غرب حسینیه صیادیه و در دو واحد مجزای مردانه و زنانه هر كدام شامل رختكن و گرمخانه احداث گردیده‌است. تاریخ بنای اولیه آن بطور دقیق مشخص نیست ولی شكل ساختمان حكایت از تعلق آن به دوره صفوی و یا كمی بعد از آن دارد. تا چندین دهه قبل این حمام بطور كاملاً سنتی با خزینه مورد استفاده قرار می‌گرفت. بعدها در آن لوله‌كشی انجام شده و خزینه آن مسدود گردیده‌است. هم اینك این حمام فعال است و كسانی از آن استفاده می‌كنند.

محلات شهر اشتهارد

شهر اشتهارد دارای هفت محله قدیمی به نامهای پایین محله (جیر محله)، محله صیادیه، محله قاضیان(قاضیون)، چال محله (چله مله)، فارچی آباد (پارچی آوا)، خیابان بزرگ (پیله خیاوون)، خیابان كوچك (خوردك خیاوون) و همچنین از محلات كوچكتر می‌توان از ام اصغر، رضه، چول و پشت قلعه را نام برد.

بعد از انقلاب شهرك‌هایی بنام‌های شهرك وحدت، شهرك طالقانی و شهرك الغدیر در اشتهارد احداث شده‌است. هر كدام از این محلات دارای مسجد، حمام و گورستان اختصاصی می‌باشند و سه محله دارای یك تكیه برای عزاداری حسین می‌باشد كه یكی از آنها ساختار قدیمی دارد و احتمالاً از دوره صفویه‌است.

مناطق و دهستانهای اطراف اشتهارد

در اطراف اشتهارد مناطق و دهستانهایی بنام‌های مرادتپه(دارای ۲ تپه باستانی به نامهای پیله تپه و خوردیكه تپه)، صحت آباد، جعفرآباد، قزل حصار، رحمانیه، مهدی آباد، فرد آباد، مختارآباد، عبدالله آباد، كوشك آوا، مروت آوا، اوپشته، گنگ، جارو، نكوجار، قرقرك (محل دفن فریدون فروغی) و بوجعفر، ایپك و… مجموعاً به تعداد ۲۲ روستا وجود دارد.

پیشینه و شخصیتهای علمی و مذهبی شهر اشتهارد

اشتهارد از قدیم به دارالمؤمنین معروف بوده‌است. وجود شخصیتهای مذهبی همچون ملا ابوالحسن اعلمی صاحب رساله «ریاض الاحكام» و ملا علی احمد مجتهد در دهه‌های گذشته و همچنین حجت الاسلام و مسلمین سید عبدالله برهانی و حاج شیخ یحیی تقوی در دهه‌های اخیر در رشد باورهای دینی و مذهبی مردم مؤثر بوده‌است. چنانچه در دوران جنگ ایران و عراق با داشتن جمعیتی حدود پنج هزار نفر بیش از ۱۲۰ شهید و ۱۲ آزاده و صدها جانباز نثار اسلام و انقلاب نموده كه به نسبت جمعیت شهر در شمار شهرهای تراز اول كشور در این زمینه قرار گرفته‌است. علمایی چون میرزا حبیب‌الله اشتهاردی از اساتید حوزه نجف و سامرا و حاج غلامرضا سلطانی نماینده شهید مردم شهر كرج و اشتهارد در مجلس شورای اسلامی و اولین امام جمعه اشتهارد را داشته‌است. و از علمای معاصر مجتهد و امام جماعت حرم حضرت معصومه آیت‌الله مرحوم شیخ علی پناه اصلانی اشتهاردی، حجت الاسلام مرحوم محمد محمدی اشتهاردی محقق و نویسنده ۲۵۰ جلد كتاب، حاج شیخ حسین گنجی خطیب كه صدا و سیما بارها در مناسبتهای مختلف از سخنرانیهای ایشان استفاده كرده‌است و مرحوم ولی الله خلج كه از شاعران معاصر فارسی و تاتی زبان است می‌توان اشاره كرد.

اشتهارد در لغت‌نامه دهخدا

دهخدا در لغت‌نامه خود در صفحه ۲۶۴ در جلد اول می‌نویسد: اشتهارد قصبه بزرگی است از بخش كرج شهرستان تهران، ۷۸۰۰۰ گزی باختر كرج، سر راه كرج به بوئین زهرا، جلگه معتدل، سكنه ۶۲۶۷، شیعه فارس و زبان مخصوص كه ریشهٔ آن فارسی است. آب آن از ۲۱ رشته قنات كه یكی شیرین و بقیه لب شور است. محصول عمده غلات (گندم و جو) بنشن (خواربار از قبیل نخود، لوبیا، ماش و عدس) چغندرقند، پنبه و جالیز. شغل مردم آن زراعت و كسب صنایع دستی كرباس و پارچه نخ بافی. دارای دبستان شش كلاسه و پاسگاه ژاندارمری و محضر رسمی می‌باشد. بنای امامزاده و مسجد و تكیه آن قدیمی است. كارخانه تصفیه پنبه و آسیاب موتوری دارد