تپه موسیان دهلران مربوط به اواخر دوره نوسنگی-عصر برنز قدیم است و در شمال غرب شهر موسیان واقع شده است. این مكان در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۹۷۹ به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تپه بزرگ موسیان با پیشینه تاریخی بیش از هفت هزار سال قبل از میلاد در سالهای ۱۹۰۲ و ۱۹۰۳ میلادی توسط هئیت های باستان شناسی كاوش شد و ثابت شد كه این منطقه ارتباط تنگاتنگی با تمدن های بین النهرین و شوش داشته است.
بر پهن دشت سبز رنگ موسیان، تپه باستانی باشكوه موسیان قد برافراشته كه بعنوان بزرگترین تپه باستانی استان ایلام، حلقه اتصال دو دوره تاریخی مهم عصر نوسنگی و عصر مفرغ محسوب می شود. به عقیده كارشناسان، تنها تپه فرهنگی و تاریخی مربوط به اواخر عصر نوسنگی و اوایل دوره مفرغ، كه با این گستردگی در منطقه موجود باشد، تپه باستانی موسیان است. در مورد ابعاد این اثر تاریخی و فرهنگی اختلاف نظر جزیی است، اما رقم قابل اطمینان برای آن، حدود ۱۵۰۰ متر طول، ۷۰۰ متر عرض و ارتفاع ۱۸ متر ذكر شده است.
قدمت تپه موسیان
این تپه تاریخی متعلق به هفت هزار سال قبل از میلاد مسیح (ع) است. همجواری با دشتهای حاصلخیز بین النهرین، مهران و شوش و قرار گرفتن بین رودخانه های میمه و دویرج باعث شده این منطقه مورد توجه انسان واقع شود و كانونهای اولیه زندگی در آن شكل بگیرد. در تراشه های حفاری شده این تپه آثار سفال منقوش و بقایای معماری كه حكایت از زندگی نخستین روستانشینان دارد مشاهده شده است. دشتهای دهلران و موسیان در چهار تا هشت هزار سال قبل از میلاد بدلیل وجود عوامل طبیعی و انسانی در زمینهای مرغوب، اقلیم مناسب و ساخت ساز ها، انتقال آب همچون قنات ها به عنوان یكی از كانونهای مهم كشاورزی در فلات پهناور ایران بوده است. این تپه همان شهرباستانی اوراها با پیشینه تاریخی بیش از هفت هزار سال پیش از میلاد و مركز پادشاهی ایالت آوان است كه در سالهای ۲۲۰۰-۲۷۰۰ پیش از میلاد بر كشور عیلام حكومت كرده است. بر مبنای كاوشها توالی قطعی طولانی مدت از مرحله پایانی روستانشینی قدیم (مرحله خزینه) تا پایان دوره عیلام میانی برای محوطه درنظر گرفته شده است.
در ۱۹۰۳ گوتیر و لامپر برای مدت سه ماه در این محل حفاری نموده اند و در سال ۱۹۶۳ فرانك هول و كنت فلانری نیز در موسیان گمانه زنی كردند. از آثار بدست آمده از این تپه ۸۴۹ قطعه سفال متعلق به فرهنگ مهمه بود. سفال نخودی با نقوش سیاه و سفال منقوش با نقوش ردیف بزها و انسانهای درحال رقص وجود داشت.
نحوه دسترسی
تپه موسیان در جنوبشرقی دهلران و سه كیلومتری شمال غربی موسیان و دهستان نهرعنبر از توابع شهرستان دهلران در یك كیلومتری غرب رودخانه دوایریچ و به فاصله ۲٫۵ كیلومتری شرق تپه علی كش واقع شده است.
