پیرانشهر

اطلاعات كلی
جمعیت: ۱۱۵٬۰۰۰ نفر (تا سال ۱۳۹۱)

زبان‌ گفتاری:كردی سورانی

مذهب:سنی شافعی

اطلاعات شهری

شهردار:مهندس سعیدی

پیش‌شماره تلفنی:۰۴۴۴

پیرانشهر یكی از شهرهای كردنشین استان آذربایجان غربی و مركز شهرستان پیرانشهر در شمالغربی ایران است.پیرانشهر ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻮﻗﻌﻴت فرﻫﻨگی و ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪی ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن، ﺟﺰء ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻜﺮﻳﺎن میﺑﺎﺷﺪ.

پیرانشهر به دلیل داشتن سنگهای گرانیت دارای شهرت جهانی است. ذخایر شناخته شده سنگ‌های گرانیت این شهر چهار میلیون تن برآورد می‌شود كه به لحاظ تنوع رنگ و طرح استحكام در ایران و جهان منحصر بفرد است. سینیتهای سبز پیرانشهر در نوع خود در دنیا منحصر به فرد هستند و یك توده كوچك مشابه آن در كشور ایتالیا وجود دارد به طوری‌ كه در موزه ایتالیا نگهداری می‌شود. شهرستان پیرانشهر پس از منطقه لرستان به عنوان دومین منطقه دارای معادن سنگ گرانیت كشور شناخته شده‌است.

شهر پیرانشهر به دلیل داشتن ‪ ۶۰۰میلی متر بارندگی در سال از زیباترین و سرسبزترین شهرهای كشور بشمار می‌رود.[۸]این شهر بدلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت جمهوری اسلامی با كشور عراق و دیگر كشورهای حوزه دریای مدیترانه، یكی از بزرگ‌ترین مراكز تجارت خارجی در جمهوری اسلامی ایران است.

شهر پیرانشهر هر چند فاقد نقطه صفر مرزی بوده ولی واقع شدن در نزدیك نوار مرزی، پیرانشهر را در وضعیتی ویژه قرارداده‌است كه همواره مورد توجه دولت‌های مختلف در طول تاریخ بوده‌است یعنی باتوجه به جایگاهی كه پیرانشهر در مرز ایران و عراق داشته، یك موقعیت سوق الجیشی و استراتژیك مهم تلقی می‌شده‌است و به همین دلیل از دیرباز نیز یكی از پایگاه‌های مهم در كشور ایران بوده‌است.[۱۰] پیرانشهر دارای یك فرودگاه نظامی نیز هست. این شهر در منطقه‌ای كوه پایه‌ای (كوههای زاگرس) قرار گرفته از شمال غربی با سیاه كوه (ارتفاع: ح ۴۵۰، ۳ متر) و از جنوب غربی با كوه شیخان (ارتفاع: ح ۰۵۱، ۳ متر) احاطه شده‌است.رود زیبای لاون (لاوین) در مشرق شهر جریان دارد.

آب و هوای پیرانشهر سرد با تابستانی معتدل می‌باشد.

پیرانشهر گواهینامه بین المللی شهر سالم را به عنوان پاكترین و سالمترین شهر ایران و یكی از هزار شهر پاك و سالم جهان دریافت كرده‌است.در حوزه شهرستان پیرانشهر تعداد ۱۱۳ تپه تاریخی تو سط كارشناسان نمایندگی میراث فرهنگی این شهرستان شناسایی و به ثبت سازمان رسیده‌است كه این امر حاكی از تاریخی بودن منطقه و شكل گیری و وجود تمدنهای نیرومند ودرخشان قبل از اسلام مانند تمدن ماننا، پارسوا، اورارتو، مادها، زاموا و تمدن اسلامی می‌باشد.در منطقه‌ی كاوش‌شده تپه‌ی لاوین كه در حاشیه‌ی رودخانه‌ی زاب‌ كوچك قرار دارد و حدود دو هكتار وسعت دارد آثار معماری با خشت و چنیه، داده‌های سفالی، استخوان حیوانی، ابزارهای سنگی، سردوك و اشیای تزیینی در آن به‌دست آمده‌است.پیرانشهر یك شهر بزرگ تجاری و اقتصادی است و دارای مجتمع‌های تجاری زیاده بوده كه دراین زمینه نیز گردشگران زیادی را به خود جذب كرده‌است. روزانه پنج هزار مسافر و گردشگر وارد پیرانشهر می شوند.

پیرانشهر قابلیت تبدیل شدن به منطقه آزاد تجاری را دارد

جنگلهای پردانان))

جمعیت شناسی

بر پایه سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعیت این شهر برابر با ۱۱۵ هزار نفر بوده‌است.زبان رایج در این شهر كردی است. مردم این شهر به زبان كردی, لهجه سورانی و زیرلهجه مكریانی تكلم می‌نمایند ولی در مدارس و دانشگاهها به زبان رسمی كشور ایران (فارسی) تحصیل می‌كنند. اما توضیح درس به زبان مادری است.نرخ رشد جمعیت پیرانشهر سالانه ۱٫۸ درصد است و بیشترین میانگین نرخ رشد جمعیت استان آذربایجان غربی مربوط به پیرانشهر است جمعیت شهر پیرانشهر بین فاصله سالهای ۱۳۷۵ و ۱۳۹۰ به بیشتر از حد مضاعف (دو برابر) رسیده‌است و این روند رشد جمعیت ادامه دارد.

شهر پیرانشهر یك شهر مهاجرپذیر میباشد.اكثر مهاجران از شهرهای دیگر استان به ویژه شهر نقده به این شهر مهاجرت كرده‌اند. به طوری كه ۲۵۰۰ نفر نقده‌ای در پیرانشهر توطن گزیده‌اند و رغبتی هم به بازگشت به شهر خودشان نشان نمی‌دهند.البته به نظر برخی تعداد آنها بیشتر از این می‌باشد. پیرانشهر كمترین نرخ بیكاری را در استان آذربایجان غربی دارد.

دین و مذهب

مردم پیرانشهر هم بعنوان بخشی از جامعه ایرانی پس از آنكه با شور تمام در برابر حملات سپاهیان اسلام مقاومت به خرج دادند با حفظ بسیاری از سنن به دین اسلام گرویدند. اكنون بیشتر مردم امروزی ساكن پیرانشهر حدود ۹۳/۹۹ درصد مسلمان و سنی مذهب شافعی می‌باشند. مسلمان شیعه مذهب و سایر ادیان به ندرت در آن یافت می‌شود.

یكی از هزار شهر پاك و سالم در جهان

در همایش بزرگ شهر سالم كه با حضور نماینده سازمان بهداشت جهانی در استان اصفهان برگزار شد ۲۰۹ شهر از كشورهای منطقه مدیترانه شرقی جهت انتخاب به عنوان هزار شهر سالم جهان نام نویسی كرده بودند و از كشور ایران هم سه شهر پیرانشهر، نور و طوس معرفی شده بودند كه شهر پیرانشهر توانست به عنوان یكی از هزار شهر سالم جهان از كشور ایران انتخاب شود.

پیشینهٔ تاریخی

آثار به جا مانده در این شهر، نشان دهنده وجود مدنیت و فرهنگ و جامعه پویا دراین منطقه بوده‌است و حداقل به طور وضوح شاهد حیات اجتماعی از ۶ هزار سال پیش به این سو در این منطقه بوده‌است.

آثار برجای مانده از دژهای صخره‌ای در دهستان منگور غربی از توابع شهرستان پیرانشهر، دیرینگی‌این منطقه را به هزارهٔ ۲ق‌م می‌رساند. بررسی بقایای دژ مسكونی (قلات شـاه) كه بـر فراز كـوه‌لندی شیخان, یكی‌از بلندیهـای شهرستان پیـرانشهر واقع شـده‌است، آشكار می‌سازد كه نخستین سنگ بنای این دژ عظیم و شگفت‌آور در اوایل هزارهٔ نخست ق‌م به‌وسیلهٔ اقوام محلی پایه‌گذاری شده، و سپس در دورهٔ مادها توسعه یافته‌است. [۳۴]در سدهٔ ۹ق‌م شهرستان پیرانشهر كنونی در قلمرو دولت ماننا قرار داشت. سرمین ماننا به سبب وضع نظامی خود و همسایگی با دولتهای بزرگ اورارتو و آشور بارها در كشمكشهای میان آن دو قدرت دست به دست گشت؛ چنان‌كه سارگن دوم در لشكركشی هشتم خود به ماننا و اورارتو از مناطقی كه امروزه پیرانشهر و پسوه خوانده می‌شوند، به دژ ماننایی «سینی هینو»، واقع بر سر راه پسوه ـ پیرانشهر، رسید.

برخی از محققان، نام پسوهٔ امروزی را برگرفته از «پارسوآ» كه در اقصای غربی خاك ماد قرار داشته‌است، می‌دانند. احتمالاً شهر بَسْوی كه یاقوت حموی در سدهٔ ۷ق آن را در نزدیكی خان خاصبك و در زمرهٔ شهرهای آذربایجان یاد كرده، و حمدالله مستوفی در سدهٔ ۸ق آن را یكی از ۴ شهرِ تومانِ مراغه برشمرده، همان پسوهٔ امروزی باشد. به گزارش همو بسوی شهری با حقوق دیوانی ۲۵ هزار دینار بوده، و در آن غله و انگور و اندك میوه‌ای به عمل می‌آمده‌است. ظاهراً خان خاصبكی كه یاقوت حموی همانجا بسوی را در نزدیكی آن یاد كرده‌است، همان پیرانشهر امروزی باشد.

كارخانه قند

این كارخانه درسال ۱۳۴۷ توسط شركت بلژیكی اوكماس و از طریق وزارت صنایع در ۵ كیلومتری جاده پیرانشهر-نقده واقع در استان آذربایجان غربی احداث شد، و طی سالهای فعالیت خود، با استفاده از توانمندی‌های موجود از ظرفیت ۱۰۰۰ تن به ۲۵۰۰ تن چغندر در روز توسعه یافته‌است. محصول تولیدی این واحد ۳۰٬۰۰۰ تن شكر سفید و ۳ میلیون لیتر الكل طبی و ۱۵٬۰۰۰ تن تفاله خشك در سال می‌باشد. كارخانه قند پیرانشهر با جذب ۳۶۵ هزار تن چغندرقند، مقام دوم بیشترین چغندر تحویلی را در كشور كسب كرده است.

(كوه مرتفع قندیل)

محله‌ها و معابر اصلی شهر پیرانشهر

پارك بزرگ شهر، خیابان خمینی، كهنه‌خانا، بازار سیگارفروشان، كمربندی، شهرك فرهنگیان ۱ و ۲ و ۳ و ۴، قدس، پاداش، كوی كاركنان دولتA، B، c، شهرك منگوری، كوی شهید عبدالهی، ایثارگران، باغ رمضان، زرگتن، محله مسجدجامع قدیم، كوی نور، كوی جیژنی، منطقه شریعتی، محله مسجد حاج شفیع، پشت آشیانه شهرداری، بالاشهر، قبرستان زرگتن و قیزقپان، حمدی میرزای، مام خلیل، منطقه پیران، منطقه منگور، شین آباد، انتظاری، آزادگان، هواشناسی، دلارآباد، نیروگاه، طه زاده، گراو، پشت فرمانداری، آزادگان، چهایارنبی، روبروی كارگاه سیدبرایم، كوی قپان، سیدقطب غربی، منطقه سیداباد، مام كریم، منطقه ۳۲ متری و كشاورز

مساجد شیعیان

پیرانشهر دارای دو مسجد مخصوص شیعیان به نام‌های مسجد امام حسین و مسجد صاحب الزمان است كه در مراسم‌های مذهبی مورد استفادهٔ شعیان ساكن در پیرانشهر مانند نیروهای نظامی و انتظامی و كارمندان غیر بومی شیعه مذهب آفرادی كه محل كارشان در پیرانشهر است قرار می‌گیرد. مسجد صاحب الزمان فقط در ایام محرم باز می‌شود.

دانشگاه‌ها

دانشگاه آزاد اسلامی مركز پیرانشهر

دانشگاه پیام نور

(كوهستان حاجی ابراهیم)

آب و هوا

آب و هوای شهر در ناحیه شمالی؛ آب و هوای نسبتاً سرد و در نواحی جنوبی معتدل كوهستانی است و دارای فلات‌های مرتفع و خشك و دشت‌های حاصلخیز؛ است. پیرانشهر تحت‌ دو عامل‌ بارز خشكی‌ تابستان‌ و سرمای‌ زمستان‌ كوهستان‌ها قرار دارد. بخش‌ وسیعی‌ از شهر در شرایط‌ آب‌ و هوای‌ كوهستانی‌ سرد و مدیترانه‌ای‌ با باران‌ بهاره‌ قرار دارد. آب‌ و هوای‌ پیرانشهر در تجزیه‌ خاك‌، رویش‌ گیاه‌، گسترش‌ علف‌زار، شرایط‌ مساعد توسعه‌ دیم‌زار، مناطق‌ و معیشت‌ شبانی‌ و گله‌داری‌ و گسترش‌ جنگل‌ و باغ‌داری‌ نقشی‌ تعیین‌ كننده‌ دارد. میزان‌ بارندگی‌ در پیرانشهر از غرب‌ به‌ شرق‌ كاهش‌ می‌یابد. دلیل‌ این‌ امر وجود دیواره‌ كوهستانی‌ ناحیه‌ است‌ كه‌ از نفوذ جریان‌هایی‌ كه‌ از غرب‌ به‌ فلات‌ وارد می‌شود جلوگیری‌ می‌كند.

وضعیت اقتصادی

بازارچه مرزی پیرانشهر با مسافت پنج كیلومتری از خاك عراق، دارای بازارچه رسمی مرزی به نام حاج عمران می‌باشد. صادرات و واردات بازرگانی از طریق این بازارچه به عنوان یكی از بزرگترین منبع درآمد استان و شهرستان می‌باشد.

بازارهای موجود در شهرستان اجناس شامل دام زنده ، فرآورده های دامی ، پوشاك ، فرش ، صنایع دستی ، لوازم خانگی ، خشكبار ، خواربار ، حبوبات ، غلات و كفش و ارزاق در این بازارها عرضه می شود قدمت این بازارها ۷۰ سال می باشد . پر رونق ترین فصل بازار ، فصل پائیز و كم رونق ترین فصل بازار فصل زمستان می باشد و بیشتر این بازارها در روز پنج شنبه برگزار می شود . مالكیت زمین بازار تحت اختیار بخش دولتی می باشد . حجم معاملات این بازار حدود چهارصد میلیون تومان در روز می باشد .

وقایع

از رویدادهای مهم این منطقه در دهه‌های اخیر، اشغال آن در جنگ جهانی اول، توسط نیروهای عثمانی است. عثمانیها با تحریك عشایر كرد منطقه بر ضد حكومت مركزی، به تثبیت وضع خود پرداختند، اما با شكست نیروهای متحدین در جنگ، عثمانیها به ناچار مناطق اشغالی ایران را تخلیه كردند.همچنین استقرار واحدهایی از لشكر ارومیه در این شهر پس از شهریور ۱۳۲۰ در جریان هجوم ارتش شوروی به ایران بود.

موقعیت جغرافیای

به دلیل موقعیت سوق الجیشی خاص منطقه (نزدیكی به مرز) پادگانهایی در پیرانشهر مانند پادگان جلدیان پادگان پیرانشهر و پادگان بزرگ پسوه احداث شده‌است.شهر دارای دو بافت معماری قدیم و جدید است. بافت قدیمی شهر كه در دامنه كوه جای دارد دارای ساختمانهایی از گل و خشت است و بافت جدید شهر كه در دشت واقع است ساختمانهایی امروزی دارد. دو محله كهنه خانه و زرگتن كه امروزه از محله‌های قدیمی شهر محسوب می‌شوند در گذشته دو آبادی بوده‌اند