باغ فتح آباد با ۳۰ هكتار مساحت، از جاهای دیدنی تبریزاست. این مجموعه امروزه با نام اردوگاه فرهنگی الغدیر شناخته می‌شود. همراه كجارو باشید تا بیشتر درباره این باغ بدانید.
باغ فتح آباد كجاست؟
باغ فتح آباد كه امروزه با نام اردوگاه فرهنگی الغدیر فعالیت دارد، ازجاذبه های گردشگری اذربایجان شرقی است و در پنج كیلومتری شهر تبریز، در مسیر جاده باسمنج و در نزدیكی فتح آباد قرار دارد.
تاریخچه باغ فتح آباد
درباره چگونگی ساخت این باغ و بانیان آن، اطلاعات كمی وجود دارد. تنها سندی كه در آن به این باغ اشاره شده، كتاب «باغ‌های ایران و كوشك‌های آن» تالیف دونالد ویلبر است. ویلبر در این كتاب باغ فتح‌آباد را این‌چنین وصف كرده است:
«در نزدیكی شاه گل باغی به نام فتح‌آباد واقع شده است. مركز باغ از درختان میوه پوشیده شده است. ولی محور طویل آب، تمام باغ را به‌طرز متداول در ایران، به هم متصل می‌سازد و به آن یك نوع هماهنگی می‌دهد. فقط بنای جدیدی كه به‌جای كوشك قدیم ساخته شده، هماهنگی آن را بر هم می‌زند. هر گاه از قسمت مرتفع، یعنی سمت جنوبی باغ وارد شویم، می‌بینیم كه این خیابان پست و بلند است و شكل حوض‌هائی كه در مسیر آن قرار گرفته‌اند نیز مختلف است. در یك قسمت حاشیه‌های سبزی در كنار نهرها به چشم می‌خورد كه آن‌ها نیز به نوبه خود با حاشیه‌ای از گل شمعدانی زینت یافته‌اند. سرانجام به برجسته‌ترین نقطه باغ، یعنی استخر عمیقش می‌رسیم كه اطراف آن را سنگ كار كرده‌اند. این استخر، بسیار عمیق است و اطراف آن را درختان كهن و تنومندی احاطه كرده است. قسمت شمال این استخر، قدری بلندتر از سطح زمین است. این همان چیزی است كه در استخر شاه گل نیز دیده می‌شود. هیچ‌یك از قسمت‌های این باغ به تنهائی زیبایی فوق‌العاده و چشمگیری ندارد، در حالی كه به‌طور كلی جذاب و آرام است.»
طبق گفته‌های ریش‌سفیدان منطقه، ساخت این باغ به ساعدالملك، یكی از معتمدان و بزرگان شهر تبریز نسبت داده شده است. خاندان عدل، این باغ را در حدود ۱۵۰ سال قبل خریداری می‌كنند. از مواردی كه طبق سند همراه با باغ معامله شده است، قنات، استخر، بخشی از اراضی روستای فتح‌آباد و ساختمان موجود فعلی باغ را می‌توان نام برد.
این باغ در زمان وراث عدل، به‌خصوص غلامرضا عدل توسعه پیدا می‌كند و وسعت آن به وسعت فعلی می‌رسد. مجموعه باغ و عمارت فتح‌آباد نیز در زمان این خاندان بازسازی می‌شود و ظاهراً این بازسازی را یكی از معماران محلی به نام حاج عباس علی ترفیعی، انجام داده است.
از میان مواردی كه در جریان این بازسازی‌ها انجام شده است، رطوبت‌زدائی عمارت باغ و الحاق یك طبقه به آن، جلوگیری از نشتی استخر و آب‌نما و ساخت یك‌‌سری حوضچه در امداد محور اصلی باغ (شمالی ـ جنوبی) بین عمارت و آب‌گیر انتهای باغ را می‌توان نام برد.
تغییر كاربری باغ فتح آباد
آموزش‌وپرورش استان آذربایجان شرقی، این باغ را در سال ۱۳۷۴ هجری شمسی از خاندان عدل خریداری كرد و در راستای اهداف آموزش‌وپرورش با تغییر كاربری به شكل «اردوگاه فرهنگی الغدیر» در‌آورد. برای تبدیل باغ به اردوگاه، بخشی از زمین‌های اطراف باغ جهت توسعه و ساخت ابنیه متناسب با اردوگاه در دستور كار آموزش‌وپرورش قرار گرفت.
باغ و عمارت فتح‌آباد در آذرماه سال ۱۳۷۸ هجری شمسی به شمارە ۲۵۱۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و هم‌سو با اهداف توسعه باغ، میراث فرهنگی تبریز، توسعه و تغییر كاربری باغ فتح‌آباد را جزو برنامه‌‌های مطالعاتی خود قرار داد تا توسعه باغ باعث از بین رفتن هویت واقعی آن نشود. در همین راستا آموزش‌وپرورش زیر نظر میراث فرهنگی تبریز در صدد احیاء باغ به شیوه پیشین (كاشت درختان از بین رفته، احیای دسترسی‌های تاریخی و جدید، بناهای تاریخی موجود و دیواركشی اطراف باغ) برآمد؛ به طوری كه تاكنون یكی از محورهای اصلی مسیر آب زیر نظر میراث فرهنگی تبریز مرمت شده و بخش عظیمی از صفه‌سازی محورهای آب، حوضچه‌ها و آب‌گیرها در برنامه زمان‌بندی مرمت باغ قرار گرفته است.
ساختار باغ فتح آباد
این باغ جزو نمونه باغ‌هایی است كه در زمینی تقریبا مسطح با شیب كم بنا شده است. محور اصلی باغ در امتداد شمالی ـ جنوبی متناسب با مسیر حركت آب قنات و در حد فاصل محور اصلی پیادە‌رو طراحی شده است. برای كنترل شیب معبر پیاده‌رو، هشت سكو با ۱۸ پله با اختلاف سطح كل مسیر ۳۰۵ سانتی‌متر در نظر گرفته شده است. در وسط محور اصلی باغ درست در امتداد جوی آب در وسط هر یك از سطوح (پله‌های طراحی شده) حوضچه‌هایی به‌شكل مستطیل و دایره ساخته شده است (چهار حوضچه به‌شكل دایره و یك حوضچه به‌شكل مستطیل در ابعاد متفاوت) كه در میان هر یك فواره‌ای موجود است.
باغ مذكور در گذشته دارای درختان بیشتری نسبت به وضع كنونی بوده است و با استناد به نقشه ترسیم شده ویلبر و ریش‌سفیدان منطقه، محل باغ، معدن درختان پیوندی نارون (قره آغاج) محسوب می‌شد. از این درختان به تعداد هشت اصله در اطراف حوضچه دایره‌ای، چهار اصله در اطراف آب‌نمای مربع شكل و دوازده اصله در اطراف آب‌گیر اصلی روبه‌روی عمارت باغ وجود داشت.
عمارت اصلی باغ در امتداد محور اصلی قرار دارد و بنا به نقل قول ویلبر، ساختمان جدید در محل كوشك قدیمی ساخته شده است. این عمارت به‌شكل كوشكی ساده و كوچك به‌صورت ساختمانی برون‌گرا به وسعت ۲۰۰ متر مربع در دو طبقه ساخته شده است. ساختمان طوری طراحی شده كه امكانات كمابیش كافی برای زندگی دائم یك خانوار در دو طبقه وجود داشته است. با استناد به نقشه ترسیم شده ویلبر، در گذشته بناهایی چون سرویس‌های بهداشتی و اصطبل در مجموعه وجود داشته‌اند كه به‌علت عدم مراقبت و نگه‌داری از بین رفته‌اند.
پرسش‌های متداول
باغ فتح آباد كجاست؟
باغ فتح آباد كه امروزه با نام اردوگاه فرهنگی الغدیر فعالیت دارد، در پنج كیلومتری شهر تبریز، در مسیر جاده باسمنج و در نزدیكی فتح آباد قرار گرفته است.
باغ فتح آباد توسط چه كسی ساخته شده است؟
طبق گفته‌های ریش‌سفیدان منطقه، ساخت این باغ به ساعدالملك، یكی از معتمدان و بزرگان شهر تبریز نسبت داده شده است.
آیا باغ فتح آباد دارای ارزش تاریخی است؟
بله. باغ و عمارت فتح‌آباد در آذرماه سال ۱۳۷۸ هجری شمسی به شمارە‌ی ۲۵۱۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
چه سالی باغ فتح آباد به اردوگاه الغدیر تغییر كاربری دارد؟
آموزش‌وپرورش استان آذربایجان شرقی، این باغ را در سال ۱۳۷۴ هجری شمسی از خاندان عدل خریداری كرد و در راستای اهداف آموزش‌وپرورش با تغییر كاربری به شكل «اردوگاه فرهنگی الغدیر» در‌آورد.
ایران، استان آذربایجان شرقی، تبریز، ۵ كیلومتری شهر تبریز، مسیر جاده باسمنج