جنگل حرا چابهار

جنگل‌های حرا در هشت منطقه حفاظت‌شده در سواحل جنوبی ایران در محدوده خیلج فارس و دریای عمان دیده می‌شوند كه از جمله آن‌ها می‌توان به كناره‌های شمالی و جنوبی جزیره قشم، جنگل نای‌بند استان بوشهر و بخش‌هایی از چابهار در استان سیستان و بلوچستان نیز اشاره كرد. این جنگل‌های شگفت‌انگیز زیستگاه پرندگان و جانوران دریایی متعددی هستند.

گونه حرا خود به‌تنهایی حیرت‌انگیز است و می‌تواند با آب شور به حیات خود ادامه دهد؛ اما جنگل‌های حرا شگفت‌انگیزتر هستند و در هنگام بالا آمدن آب دریا كاملا زیر آب می‌روند و در هنگام جزر، به‌صورت جزیره‌ای ظاهر می‌شود. این جنگل‌های از جاهای دیدنی چابهار محسوب می‌شوند. با ما همراه باشید تا با جنگل‌های حرا چابهار بیشتر آشنا شوید

جنگل حرا چابهار كجاست؟

• آدرس: سیستان و بلوچستان، چابهار، روستای تیس، جنگل حرا چابهار (مشاهده روی نقشه )
• آدرس: سیستان و بلوچستان، چابهار، بعد از بندر بریس، روستای گواتر، جنگل حرا گواتر (مشاهده روی نقشه)

بخش‌هایی از جنگل حرا چابهار در استان سیستان و بلوچستان و در فاصله ۱۵٫۶ كیلومتری (۲۲ دقیقه) شهر چابهار قرار گرفته است. این جنگل‌های زیبا كه در میان آب و در مجاورت خلیج چابهار روییده‌اند، در فاصله ۹٫۲ كیلومتری (۱۴ دقیقه) روستای تاریخی تیس قرار دارند و شما می‌توانید در كمتر از ۱۰ دقیقه با طی ۷٫۳ كیلومتر از قلعه مشهور پرتغالی‌ها خود را به جنگل‌های حرا تیس برسانید. 

علاوه بر این بخش، در نزدیكی خلیج گواتر نیز می‌توانید به تماشای جنگل‌های حرا بروید. این بخش از این جنگل‌ها در فاصله ۱۲۰ كیلومتری شهر چابهار و در مرز بین ایران و پاكستان قرار گرفته است؛ اما بی‌شك از طی این مسافت پشیمان نخواهید شد. خلیج گواتر در كنار جنگل‌های حرا به‌تنهایی شما را مهمان زیبایی‌های بسیار زیادی خواهد كرد. 

مسیر دسترسی

برای سفر به چابهار می‌توانید بلیط هواپیما رزرو كنید؛ هرچند كه خود چابهار فرودگاه ندارد و باید از فرودگاه كنارك استفاده كنید. كافی است خود را با پرواز به فرودگاه كنارك در شهری به همین نام برسانید. شما از فرودگاه كنارك در حدود ۴۹٫۹ كیلومتر ( ۴۹ دقیقه) تا چابهار فاصله دارید. البته اگر محل اقامت شما در چابهار نباشد، برای رفتن به جنگل حرا تیس باید مسافت كمتری در حدود ۳۴٫۵ كیلومتر ( ۲۹ دقیقه) را با ماشین طی كنید. برای بازدید از جنگل‌های حرا گواتر از فرودگاه كنارك در حدود ۱۴۴ كیلومتر مسافت (دو ساعت و ۱۰ دقیقه) در پیش روی شما خواهد بود. 

بندر چابهار ایستگاه راه‌آهن ندارد و اگر قصد دارید زمینی سفر كنید، باید از ماشین شخصی یا اتوبوس استفاده كنید. از اكثر شهرهای بزرگ ایران به‌سمت چابهار اتوبوس وجود دارد. اگر خواستید به‌سمت جنگل‌های حرای خلیج گواتر بروید بهتر است از سمت شرق به چابهار وارد شوید و مسیر خود را به‌سمت روستای گواتر و خلیج آن منحرف كنید؛ اما برای بازدید از جنگل‌های حرا تیس باید به‌سمت روستای تیس چابهار بروید.

علت شهرت جنگل حرا چیست؟

جنگل حرا از درختچه‌های كوتاه قدی شكل می‌گیرد كه می‌توانند در آب‌هایی شور و در نواحی گرمسیری به حیات خود ادامه بدهند. درختچه‌های حرا به‌شكل شگفت‌انگیزی می‌توانند آب را تصفیه كنند و تمام املاح و مواد غذایی مورد نیاز خود را از آن جذب و باقی را دفع كنند. سازش این درختچه‌‌ها كه به مانگرو نیز شهرت دارند، با آب شور از آن‌ها گیاهانی استثنایی ساخته است. این درختان قابلیت دفع نمك و شیرین كردن آب‌های شور را دارند و به این طریق آب، مواد و املاح مورد نیاز خود را دریافت می‌كنند. علاوه بر این، درختان جنگل‌های حرا به هنگام مد دریا همچون جنگلی غرق شده به زیر آب فرو می‌روند و تنها تاج این درختان مشخص است. 

جنگل حرا چگونه ایجاد می‌شود؟

در سراسر نوار ساحلی جنوبی، از بندرعباس تا چابهار در تمام خلیج‌های كوچكی كه در كناره آن‌ها رودخانه‌ای وجود دارد و سیلابی قابل‌توجه به دورن دریا می‌ریزد، جنگل‌های حرا شكل گرفته است. پس آنچه كه می‌توان درباره شكل‌گیری جنگل‌های حرا با قطعیت گفت این است كه وجود سیلاب‌ها، خلیج‌ها، شیب ساحل و عمق دریا در شكل گرفتن آن‌ها بسیار موثر است. 

جزر و مد در حیات درختان مانگرو بسیار تاثیرگذار است. جزر و مد امكان نفوذ مانگروها به عمق خاك را فراهم می‌كند و مواد غذایی مورد نیاز آن‌ها را از دریا به ساحل می‌آورد و آنچه كه مانگروها نیاز ندارند به دریا برمی‌گرداند. آنچه كه منجر به كاهش شوری خاك می‌شود، همین پدیده جزر و مد است. همین پدیده بذرها و نهال‌های مانگرو را به سایر نقاط منتقل می‌كند و منجر به گسترش و توسعه جنگل‌های حرا می‌شود. 

خاك مناسب برای رشد درختچه‌های حرا خاكی لجنی و حاوی رسوبات ناشی از فرسایشی است كه در طول سال‌ها با فرسایش سواحل به واسطه جزر و مد دریا شكل می‌گیرد. این درختان در فصل تابستان از اواخر تیر تا اواسط مرداد شكوفه و سپس میوه می‌دهند. درختچه‌های حرا دارای گل‌های زرد رنگ زیبا و میوه‌ای بادامی شكل هستند. یكی از ویژگی‌های مهم این گیاه شكل تكثیر آن است.

تخم درختچه‌های حرا باید بخشی از مراحل رشد خود را روی درخت مادر طی كند و پس از گذشت مدت زمانی كه می‌تواند یك تا سه سال نیز به درازا بكشد، از آن جدا می‌شود. این گیاه جوان كه حدود یك متر طول دارد می‌تواند برای مدتی (حتی یك سال) روی آب به حالت افقی و معلق باقی بماند و با رسیدن به فضایی تالابی حالتی عمودی به خود و در میان گل و لای ریشه بگیرد. 

پوشش گیاهی و جانوری جنگل حرا چابهار

اكوسیستم جنگل حرا، بسیار ارزشمند و استثنایی است؛ به‌طوری كه بخشی از این جنگل‌ها در ایران با عنوان ذخیرگاه‌های زیست كره شناخته می‌شوند. اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت ۲۲ كاربرد متفاوت را برای جنگل‌های حرا پیش‌بینی كرده است. این جنگل‌ها باعث پایداری رسوبات، ایجاد جزایر و توسعه سواحل می‌شوند و علاوه بر آن، تجمع رسوبات منجر به كاهش انرژی امواج می‌شود و تخریب و خوردگی سواحل و فرسایش خاك را كاهش می‌دهد. 

درختچه‌های حرا یا مانگرو منبع غذایی بسیار غنی گیاهی محسوب می‌شوند و به‌عنوان پناهگاه امنی برای حیوانات شناخته شده‌اند. حدود ٨٠ درصد آبزیان خلیج فارس دوران تخم‌ریزی خود را در این منطقه‌ها سپری می‌كنند. علاوه بر این درختچه‌های حرا به‌دلیل ارزش غذایی بالا به‌عنوان منبعی برای تامین علوفه دام مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ هرچند كه این موضوع حیات آن‌ها را در طول سال‌های گذشته به خطر انداخته است. این جنگل‌ها برای اهالی بومی منطقه به جهت تامین هیزم نیز اهمیت دارند. مانگروها منبع بسیار مهمی در داروسازی نیز محسوب می‌شوند. 

اكوسیستم جنگل‌های حرا به واسطه قرار گرفتن در نزدیكی دریا به‌لحاظ زیست محیطی جایگاه بسیار خوبی برای رشد ماهی‌ها است. برخی صدف‌ها به ریشه این گیاهان متصل می‌شوند و تنها قابلیت رشد در تالاب‌های این جنگل‌ها را دارند. علاوه بر صدف گونه‌های آبزی دیگر نیز همچون حلزون‌ها و میگوها نیز در دل جنگل‌های حرا زندگی می‌كنند؛ اما متاسفانه آلودگی‌های وسیعی كه اخیرا در این جنگل‌ها رخ داده بسیاری از گونه‌های آبزی و غیرآبزی را بی‌پناه كرده است.

درختچه‌های حرا به‌طور معمول قدی در حدود چهار متر دارند؛ هرچند كه با توجه به شرایط زیستی خود می‌توانند تا پنج یا ۱۰ متر نیز رشد كنند. این درختان در هنگام مد به تمامی به زیر آب فرو می‌روند یا فقط تاج آن‌ها مشخص است و وقتی پدیده جزر دریا اتفاق می‌افتد از زیر آب بیرون می‌آیند و در معرض دید قرار می‌گیرند. تقریبا هر ۶ ساعت یك بار وضعیت جزر و مد رخ می‌دهد. ریشه‌های این درختان نیز در همین زمان بخشی از اكسیژن مورد نیاز خود را تامین می‌كنند. برگ‌های این درختچه‌ها بیضی شكل و كشیده هستند.

جنگل‌های حرا اكوسیستم بسیار ارزشمندی برای گونه‌های مختلف حیوانات از جمله پرندگانی همچون فلامینگو، مرغ ماهی‌خوار، پلیكان، لك‌لك و عقاب و آبزیانی همچون خرچنگ، مار دریایی، شیلو، صدف كلینگ و انواع مختلف قورباغه هستند. لانه برخی از این پرندگان روی تاج این درختان است. جنگل‌های حرا پناهگاه امنی برای بسیاری از پرندگان مهاجر نیز محسوب می‌شود. حرا از خانواده گیاهان «شاه‌پسند» است. به این درختچه‌ها در بندرعباس حرا، در بلوچستان «تمر» و در بعضی نقاط دیگر «تول» و در عربی «شوری» نیز گفته می‌شود.

آیا امكان بازدید از جنگل حرا چابهار وجود دارد؟

 برای بازدید از جنگل حرا بهتر است كه نقشه و موقعیت دقیق مكانی را داشته باشید؛ هرچند كه بهترین راهنمای شما برای بازدید از این جنگل‌ها مردم محلی منطقه هستند. برای بازید از جنگل‌های حرا محدودیت زمانی نخواهید داشت؛ اما بهتر است طلوع و غروب را از دست ندهید؛ چراكه نور و جزر و مد شما را با چشم‌اندازی به‌غایت زیبا روبه‌رو خواهد كرد. 

اگر برنامه دارید كه در میان جنگل‌های حرا قایق‌سواری كنید حتما كلاه، كرم ضدآفتاب و كمی آب و خوراكی به‌همراه داشته باشید. جنگل‌های حرا گواتر در نقطه مرزی قرار دارند؛ به همین جهت دسترسی به امكانات و خوراكی در آنجا محدود است. 

تفریحات جنگل حرا چابهار

یكی از تفریحات جنگل‌های حرا قایق سواری از میان این درختان كوتاه قامت و تماشای گل‌های زیبای شاه‌پسند و میوه‌های بادامی این درختان است. در فصل تابستان و مرداد ماه بوی گل‌های این درختان تمام فضای تالابی را پر می‌كند.

در فصل بهار و تابستان به خاطر وجود همین گل‌های خوش بو و خیره‌كننده زنبورهای وحشی از میان این درختان عبور می‌كنند و در لابه‌لای شاخه‌های این درختان برای خود كندوهایی می‌سازند. علاوه بر این، جنگل‌های حرا پناهگاه امنی برای پرندگان است كه اگر سكوت حكمفرما باشد می‌توانید به تماشای زیبایی‌های آن‌ها بنشینید.

شما در جنگل‌های حرا با تصاویر خیره‌كننده‌ای روبه‌رو خواهید شد؛ پس دوربین خود را فراموش نكنید تا بتوانید عكس‌های زیبایی از جنگل و درختان، طلوع، غروب و پرندگان مهمان در آن به ثبت برسانید. از دیدن دلفین‌ها تعجب نكنید، چون به زادگاه آن‌ها آمده‌اید؛ دلفین‌ها همواره در میان دریای عمان و خلیج فارس شنا می‌كنند.

بهترین زمان بازدید از جنگل حرا چابهار

چابهار شهری است كه كمترین تغییرات آب و هوایی را در ایران دارد. همان طور كه از نام این شهر نیز مشخص است، چابهار (چهار بهار) در هر چهار فصل سال نشانه‌هایی از بهار را دارد. این شهر با قرار گرفتن در كنار دریا در معرض بادهای موسمی شبه قاره هند است؛ به همین جهت آب و هوایی معتدل با رطوبت نسبی دارد.

در اردیببهشت و خرداد رطوبت چابهار به اوج خود می‌رسد؛ اما به‌طور معمول متوسط دمای این شهر حدود ۲۶ درجه سانتی‌گراد است. چابهار در تابستان خنك‌ترین بندر جنوبی ایران و در زمستان گرم‌ترین نقطه ایران محسوب می‌شود. با این اوصاف شما می‌توانید در تمام طول سال به این شهر دوست‌داشتنی سفر كنید؛ اما بهترین زمان سفر به جنگل‌های حرا از اواخر پاییز تا اردیبهشت ماه است كه گرمایی مطلوب در دل زمستان و هوایی معتدل در دل بهار در انتظار شما خواهد بود. 

جاهای دیدنی اطراف جنگل حرا

قلعه پرتغالی ها

• آدرس: استان سیستان و بلوچستان، شهرستان چابهار، سه كیلومتری روستای تیس (مشاهده روی نقشه)

قلعه پرتغالی‌های چابهار كه از آن با نام قلعه تیس نیز یاد می‌كنند، یكی از مشهورترین قلعه‌های پرتغالی در سراسر ایران محسوب می‌شود. این قلعه روی تپه‌ای در كنار دریا ساخته شده است. ساخت این قلعه به دورانی برمی‌گردد كه پرتغالی‌ها به جهت استعمار به سواحلی جنوبی ایران آمده بودند. هدف از ساخت قلعه پرتغالی‌ها محافظت از نیرو‌های آن‌ها در برابر  حمله مردم محلی بوده است. این قلعه با چهار برج دیده‌بانی طراحی شده است. از این برج‌ها علاوه بر نگهبانی، در شرایط طوفانی دریا به‌عنوان فانوس دریایی نیز استفاده می‌كردند. 

سقف قلعه پرتغالی‌های چابهار كه امروز اثری‌ از آن دیده نمی‌شود از جنس چوب بوده است. در درون این قلعه آب انبارهایی از جنس سنگ و گچ وجود دارد و بیرون از آن نیز چاهی در نظر گرفته شده است. قلعه پرتغالی‌ها اتاق‌هایی در ابعاد ۱۲ متر و كوچك‌تر دارد. این قلعه به جهت معماری به كاروانسرای‌های دوره شاه عباسی و به جهت برخی تزیینات به آثار دوره سلجوقی شباهت دارد. قلعه پرتغالی‌ها در فاصله ۷٫۶ كیلومتر (۱۰ دقیقه) جنگل حرا تیس چابهار و ۱۱۰ كیلومتر (یك ساعت ۴۷ دقیقه) جنگل حرای گواتر قرار گرفته است. 

آرامگاه غلام رسول 

• آدرس: استان سیستان و بلوچستان، شهرستان چابهار، میدان شیلات، خیابان بعثت (مشاهده روی نقشه)

ارامگاهی با دیوارهای سفید در میان شهر چابهار وجود دارد كه معماری آن به سبك هندی است. این آرامگاه متعلق به سید غلام رسول است كه روایت‌های مختلفی در مورد این شخص در میان مردم بومی وجود دارد. برخی سید غلام رسول را فردی لوطی می‌دانستند كه بیشتر عمر خود را به شاد كردن مردم سپری كرد و برخی دیگر او را فردی صاحب نام و شیعه می‌دانستند كه نزد همه مردم محبوب و قابل احترام بود.

در هر حال آرامگاه سید غلام رسول همواره در میان طرفداران هر دو روایت و افرادی كه به او باور داشته‌اند، مورد احترام قرار می‌گیرد و در طول سال مردم با برپایی مراسم‌های مختلف برای او بزرگداشت برگزار می‌كنند. هر سال در سالروز مرگ سید غلام رسول، مردم به‌مدت ۱۰ روز به آوازخوانی، رقص و شادی می‌پردازند؛ چراكه باور دارند او خواسته است كه پس از مرگ این‌گونه به یاد آورده شود. این آرامگاه از جهت معماری نیز بسیار زیبا و دیدنی است و روی دیوارهای آن طاقچه‌ها و طاق‌نماهایی با تزیینات گچی طراحی شده است. 

آرامگاه سید غلام رسول در فاصله ۱۴٫۲ كیلومتر (۱۸ دقیقه) جنگل حرا تیس چابهار و ۱۰۵ كیلومتر (یك ساعت و پنچ دقیقه) جنگل حرای گواتر چابهار قرار گرفته است. 

گورستان جن تیس

• آدرس: استان سیستان و بلوچستان، شهرستان چابهار، روستای تیس (مشاهده روی نقشه)

برای كسانی كه به ماجراجویی و تاریخ علاقه‌مند باشند بازدید از روستای تیس با قدمت ۲۵۰۰ سال و گورستانی قدیمی كه به گورستان جن شهرت دارد، انتخاب مناسبی است؛ قبرستانی نسبتا خاموش كه در زبان محلی به آن «جن سنط» می‌گویند. در این گورستان سنگ قبرهای بسیار بزرگی وجود دارند. بسیاری از مردم محلی بر این باورند كه این سنگ قبرها نمی‌تواند به انسان تعلق داشته باشد. در باور برخی از مردم محلی قبرهای گورستان جن تیس به جن‌ها تعلق دارند و شب‌ها می‌توان صدای مویه‌ها و مرثیه‌های آن‌ها را شنید. بسیاری از مردم به خاطر ترس از نفرین جن‌ها در شب به این گورستان نمی‌روند و سعی می‌كنند از حوالی آن نیز عبور نكنند. گورستان جن تیس در ۸٫۹ كیلومتر (۱۴ دقیقه) جنگل حرا تیس چابهار و ۱۱۲ كیلومتر (یك ساعت و ۵۲ دقیقه) جنگل‌های حرا گواتر قرار گرفته است. 

باغ گیاه‌شناسی تیس

• آدرس: استان سیستان و بلوچستان، شهرستان چابهار، روستای تیس، جنب مسجد جامع تیس (مشاهده روی نقشه)

باغ گیاه‌شناسی تیس یكی از جاهای دیدنی سیستان و بلوچستان است كه در روستایی به همین نام در چابهار قرار دارد. این باغ با مساحتی برابر با ۶ هكتار میزبان بیش از چهار هزار گونه از گیاهان بومی و غیر بومی است. شما می‌توانید زمان زیادی را به‌همراه خانواده خود در  باغ گیاه‌شناسی تیس به گشت و گذار بگذرانید و بی‌شك از تنوع رنگارنگ گیاهان حیرت‌زده خواهید شد. 

باغ گیاه‌شناسی تیس در دهه ۵۰ افتتاح شد و هدف اصلی آن جلوگیری از نابودی گونه‌های گیاهی در معرض خطر است. در این باغ با همكاری دانشگاه علمی كاربردی و دانشگاه بین‌المللی چابهار روی گیاهان و فرآیند كاشت و نگهداری از آنان تحقیق می‌كنند. از دیگر اهداف آن‌ها آموزش باغبانی به مردم و آشناسازی آن‌ها با انواع گیاهان كمتر شناخته شده است. بازدید از باغ گیاه‌شناسی تیس برای عموم آزاد است. این باغ در فاصله ۸٫۵ كیلومتر (۱۴ دقیقه) جنگل حرا تیس چابهار و ۱۱۱ كیلومتر (یك ساعت و ۵۰ دقیقه) جنگل حرای گواتر قرار دارد. 

بندر گواتر 

• آدرس: استان سیستان و بلوچستان، شهرستان چابهار، روستای گواتر (مشاهده روی نقشه)

در جنوب شرق ایران، در مرزی‌ترین نقطه ایران با پاكستان در چابهار می‌توانید از یكی از زیباترین بنادر و خلیج‌های جنوب كشور دیدن كنید. خلیج یا بندر گواتر به واسطه سادگی، سكوت و طبیعت بكر و بی‌همتای خود از شهرت بالایی برخوردار است. جایی كه هر ساله در ابتدای پاییز به استقبال بیشتر از ۴۰ گونه متفاوت از پرندگان مهاجر می‌رود. ویژگی‌های طبیعی بندر گواتر همچون موج‌شكن‌ها و صخره‌های آن مثال‌زدنی است؛ موج‌شكن‌هایی طبیعی كه در طول سال‌ها بر اثر برخورد امواج با صخره‌ها شكل گرفته‌اند.

گاهی در اثر برخورد موج با این صخره‌های ساحلی زیبا بندر گواتر، فواره‌های به ارتفاع پنج متر شكل می‌گیرد كه از آن‌ها با عنوان «موج فشان» یاد می‌كنند. خلیج گواتر بدون واسطه‌‌ای به قطب جنوب متصل می‌شود و به واسطه موقعیت خود نسبت به آب‌های اقیانوس هند منظره‌ای بی‌نظیر دارد. شما می‌توانید با كرایه قایق‌های ۶ تا ۱۲ نفره در این خیلج زیبا به گشت و گذار بپردازید. بندر گواتر در مجاورت جنگل٬های حرا گواتر و در فاصله ۱۱۶ كیلومتری (یك ساعت و ۴۵ دقیقه) جنگل‌های حرای تیس قرار گرفته است.