دروازه قرآن شیراز

تنوع دیدنی های شیراز چنان گستره وسیعی را در برمی‌گیرد كه شیراز همواره از مقاصد محبوب گردشگری بوده است. از جمله دیدنی‌های متعدد این شهر، دروازه قرآن یكی از مشهورترین‌ها به شمار می‌رود و نامی آشنا برای هر گردشگر است. با كجارو همراه باشید تا بیشتر درباره این اثر تاریخی بدانید.

معرفی دروازه قرآن شیراز

دروازه قرآن یكی از دروازه‌های به‌جامانده از دوره‌های قدیم در شیراز است كه امروزه به‌عنوان یكی از جاذبه های گردشگریاستان فارس شناخته می‌شود. این بنا كه در طول زمان یا بر اثر بلایای طبیعی و حوادث گوناگون، بارها تخریب و مجددا بازسازی شده، همواره به گردشگران خوش‌آمدگویی كرده است. دروازه قرآن در تاریخ ۱۳۷۵/۹/۱۹ با شماره ۱۸۰۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

دروازه قرآن شیراز كجاست؟

دروازه قرآن در شمال شرقی شهر شیراز، در تنگه الله اكبر میان كوه چهل‌مقام و باباكوهی جای گرفته و در خروجی شیراز به‌سمت شهر مرودشت واقع شده‌ است. فلكه‌ طاووسیه نیز در نزدیكی آن قرار دارد

دروازه قرآن در فاصله‌ كمتر از ده متری مقبره‌ خواجوی كرمانی و همچنین فاصله‌ كمتر از پانصد متری باغ جهان نما و فاصله‌ كمتر از هزار متری مقبره شاعر نامدار پارسی زبان، حافظ شیرازی، قرار دارد.

تاریخچه دروازه قرآن شیراز

دروازه قرآن‌ یكی از نمادهای تأثیر قرآن بر زندگی مردم ایران و از بناهای ارزشمند اسلامی در ایران به شمار می‌آید و معمولا بنایی طاقی‌شكل است كه جایگاه ویژه‌ای بالای آن برای قرار دادن یك یا چند جلد قرآن كریم در نظر گرفته می‌شود.

مرحوم شهری درباره‌ دروازه‌های شهر تهران می‌گوید:

در هر طرف از جهات چهارگانه‌ شهر، سه دروازه وجود داشت.

هر یك از این دروازه‌ها به نامی شهرت داشت. پاره‌ای از این دروازه‌ها بر اساس راه اصلی شهر مقصد، نام‌گذاری می‌شدند. مثلا دروازه‌ای كه سر راه قزوین بود، دروازه قزوین نام گرفت و برخی دروازه‌ها مانند دروازه ری به نام همان محل نام‌گذاری شدند. تعداد دیگری از دروازه‌ها به‌دلیل خصوصیت ویژه‌ آن مانند دروازه قرآن، این‌گونه نام‌گذاری شدند.

در میان دروازه قرآن‌های ایران، دروازه قرآن شیراز، از نظر قدمت و همچنین از دیدگاه شهرت عمومی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. 

شیراز در گذشته دارای ۶ دروازه بود؛ دروازه قرآن، دروازه اصفهان، دروازه سعدی، دروازه قصابخانه، دروازه كازرون و دروازه شاه داعی تا اله. در حال حاضر، دروازه‌ای به‌جز دروازه قرآن وجود ندارد و مردم شیراز تنها می‌توانند محل دروازه‌های قدیمی را نشان دهند. این دروازه به دستور عضدالدوله دیلمی ساخته شد و علت نام‌گذاری آن، قرآنی است كه به دستور امیر در آن قرار گرفت تا مسافران متبرك شوند و به سلامت از آن عبور كنند.

دروازه قرآن در دوره‌ قاجاریه به‌علت وقوع چندین زلزله، دچار صدمات زیادی شد كه محمد زكی خان نوری آن را تعمیر كرد و در دو سوی آن اتاق‌هایی به ‌منزله‌ پاسگاه و راهداری ایجاد شد. آب‌انباری نیز در كنار آن ساختند كه از آب ركن‌آباد پر می‌شد تا برای مسافران از راه رسیده استفاده شود. این بنا در گذشته، طاق قرآن نیز نامیده می‌شد. روزهای اول هر ماه قمری، مردم از شهر خارج شده و از زیر این طاق عبور می‌كرده‌اند.

این طاق به مرور زمان رو به خرابی رفت تا اینكه در دوره‌ زندیه، كریم خان زند آن را بازسازی كرد، اتاقی به بالای آن افزود و دو جلد قرآن بزرگ نفیس، به خط سلطان ابراهیم بن شاهرخ تیموری، در اتاقك بالای آن جای داد. این قرآن‌ها كه به «قرآن هفده من» معروف‌ هستند، اكنون از دروازه قرآن به موزه پارس انتقال یافته‌اند.

این بنا تا سال ۱۳۱۵ خورشیدی همچنان برپا بود. در آن سال، به‌ منظور توسعه‌ راه، به دستور بلدیه ‌(شهرداری) شیراز، دروازه‌ قدیمی را به دشواری با دینامت ویران كردند. بعدها به‌علت نبود دروازه و نگرانی مردم شیراز از این موضوع، دروازه‌ كنونی به كوشش یكی از بازرگانان شیراز به نام حاج حسین ایگار، معروف به اعتماد‌التجار در سال ۱۳۲۷ خورشیدی كمی پایین‌تر از دروازه‌ پیشین ساخته شد.

دروازه‌ جدید در اندازه‌ بزرگ‌تر، شامل دهانه قوس تیزه‌دار و دو ورودی كوچك روی جرزهای دو طرف و اتاق مستطیل‌ شكلی بر فراز آن برای گذاشتن قرآن ساخته شد.

در این بنا، آیاتی از قرآن را به خط ثلث و نسخ دورتادور دروازه نگاشتند. در پیشانی شمالی طاق آیه ۹ سوره اسرا، بر پیشانی جنوبی و سمت شهر شیراز آیه ۸۸ سوره اسرا و در گوشه غربی طاق آیه ۹ سوره حجر نوشته شده ‌است

بنا به وصیت اعتماد‌التجار، اتاق كوچك سمت چپ دروازه را كه به دره‌ كنار مشرف بود، به آرامگاه او اختصاص دادند. این بنا در سال ۱۳۷۵ با شماره‌ ۱۸۰۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

قدیمی‌ترین عكس‌های برجا‌مانده از دروازه قرآن قدیم شیراز مربوط به عصر قاجار است. تصویر فوق یكی از معدود اسناد مصور به جامانده از بنای قدیمی این دروازه است كه از اثری از عكاس شرق‌شناس «هارولد وستون» است و با تكنیك ابتدایی رنگ كردن عكس در عصر قاجار رنگی شده است.

امروزه اطراف دروازه قرآن مجموعه‌ای تفریحی و گردشگاهی شهری محسوب می‌شود و قبر خواجوی كرمانی، شاعر ایرانی در آن واقع‌ شده است كه به همین دلیل به بوستان خواجوی كرمانی شهرت دارد. بالاتر از مقبره خواجوی كرمانی، سه غار وجود دارد كه یكی از آن‌ها محل خلوت عرفا و زاهدان به خدا بوده است. غار بعدی، دهانه‌ای بلند با طاق ضربی دارد و قبر خواجه عمادالدین محمود، وزیر معروف شاه شیخ ابواسحاق اینجو در آن قرار گرفته است.

دره‌ ضلع شرقی از بین رفته، كوه‌های اطراف تغییر شكل یافته و به‌ صورت گردشگاه درآمده است. در میدان ورودی شهر نیز با گیاهان و گل‌های رنگارنگ،‌ تندیسی از طاووس ساخته‌اند كه همیشه سبز است و گویی به هر مسافری خوش‌آمد می‌گوید. در گذشته دروازه قرآن بر سر راه ورودی به شیراز قرارداشت؛ ولی پس از مرمت‌های اخیر، جاده ورودی به شیراز را در كنار این اثر تاریخی قرار دادند تا آسیبی به آن وارد نشود.

قرآن دروازه قرآن شیراز

در بالای دروازه دو نسخه قرآن دست‌نویس به خط ثلث عالی منسوب به ابراهیم سلطان فرزند شاهرخ تیموری قرار داشت. این قرآن‌ها ظاهرا كتاب‌هایی بزرگ و سنگین بوده‌اند و به همین دلیل در گفتگوی مردم به نام «هفده من» مشهور شده‌اند. در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی، دو قرآن خطی موجود در آن به موزه‌ پارس انتقال یافتند كه همچنان در این موزه نگهداری می‌شوند. البته درباره‌ نویسندگان این قرآن‌های نفیس خطی كه در دو جلد، به خط ثلث نگاشته شده است اعتقادهایی وجود دارد و غالبا از آن به‌عنوان خط سلطان ابراهیم فرزند شاهرخ گوركانی یاد كرده‌اند.

مردم شیراز به رد شدن از زیر قرآن این دروازه، اعتقادی خاص داشتند. طی یك رسم قدیمی، مردم شیراز روز اول هر ماه قمری به كنار این دروازه می‌آمدند و از زیر این قرآن رد می‌شدند و بدین ترتیب خود را تا آخر ماه در پناه كتاب آسمانی در مقابل بلاها بیمه می‌كردند.

بهترین زمان بازدید از دروازه قرآن شیراز

دروازه قرآن شیراز از آن دسته بناهایی است كه چه روز و چه شب جذابیت خود را دارد. در روز جزییات بنا و تزیینات معماری آن دقیق‌تر قابل‌مشاهده هستند و مسلما عكس‌های بیشتری می‌توانید بگیرید. در شب نیز با نورپردازی، این بنا جلوه‌ای متفاوت به خود می‌گیرد.