روز جهانی صنایع دستی روز پاسداشت هنر دستان هنرمند

روز جهانی صنایع دستی روز پاسداشت هنر دستان هنرمند ، ۱۰ ژوئن مصادف با ۲۰ خرداد در تقویم می باشد. در این دنیای خشن و دیجیتالی امروزه كه تكنیك بر روح انسان مستولی پیدا كرده صنایع دستی یعنی دمیدن روح لطافت به این زندگی خشن و انسان تا هست لطافت را می خواهد و صنایع دستی این نیاز مبرم انسان را برآورده می كند. یكی از خصوصیات صنایع دستی این است كه این صنعت حاصل روح ملت ها و آئین فرهنگ ملی كشورهاست كه به سادگی با رجوع به آمار صنایع دستی كشورها به روحیه مردم آن كشورها می توان پی برد.

صنایع دستی چیست؟
به آثار و صنایعی كه تمام مراحل ساخت آنها توسط دست و ابزارهای دستی انجام می‌شود و برگرفته از فرهنگ و هنر و بینش و ذوق مردم هر منطقه است، صنایع دستی می‌گویند. در ساخت این صنایع از مواد اولیه بومی استفاده می‌شود و همه، آن را كالایی برای معرفی ویژگی‌های قومی و فرهنگی هر منطقه می‌دانند. مبادله این صنایع، موجب نوعی ارتباط فرهنگی میان جوامع گوناگون می شود و روابط میان آنها را بهبود می‌بخشد.

ویژگی­ های صنایع دستی
هر اثر یا صنعتی را به راحتی نمی توان در زمره صنایع دستی قرار داد. برای آنكه محصولی را جزو صنایع دستی قلمداد كنیم باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

۱- نقش فرهنگی و هویت بخشی به یك ملت (داشتن بار فرهنگی)

۲- عدم نیاز به سرمایه‌­گذاری كلان در مقایسه با سایر رشته­ های صنعتی

۳- قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف (شهر، روستا و حتی جوامع عشایری)

۴- سهولت در ایجاد مراكز تولید

۵- دارا بودن ارزش افزوده زیاد در مقایسه با صنایع دیگر

۶- خودكفا و متكی به مواد اولیه داخلی

۷- كمك به رشد و توسعه اقتصادی

۸- داشتن زمینه‌های مناسب جهت صادرات

صنایع دستی | راهی برای ورود به دنیای اقوام و ملت ها

آدمی مجالی برای بازدید و شناختن تمام فرهنگ‌ها و اقوام ندارد اما روح و ذهن كنجكاوش هر روز آرزوی دیدار و شناخت فرهنگی جدید را در سر می‌پروراند.

دیدن صنایع دستی و هنرهای كاربردی را می توان یكی از جذاب‌ترین راه‌ها برای شناخت اقوام دانست؛ چرا كه این آثار از اعماق فرهنگ و باورها خلق می‌شوند. هنرمند خلاق، با روحی قومی و ملی و با عشق به بافتِ فرهنگی خود، شروع به خلق اثرش می‌كند تا با مواد اولیه موجود، رنگ‌ها و تزیینات دوست‌داشتنی و جلوه‌های برخاسته از باورها و آرزوهای سرزمینش را به نمایش بگذارد.

شورای جهانی صنایع دستی
صنایع دستی، پس از جنگ جهانی دوم، با محتوای هنری و فرهنگی، مورد توجه كشورهای پیشرفته قرار گرفت. در دهم ژوئن/ بیستم خرداد سال ۱۹۶۴م.، نخستین همایش‌ جهانی با شركت مسئولان اجرائی، استادان دانشگاه، هنرمندان و صنعتگران بیش از ۴۰ كشور جهان، در نیویورك برگزارشد. در قطعنامه‌ی پایانی آن همایش، تأسیس« شورای جهانی صنایع دستی»، به عنوان نهاد وابسته به یونسكو تصویب‌ شد. سالروز تأسیس این همایش، به عنوان «روز جهانی صنایع دستی» نامگذاری شد.

با راه‌اندازی شورای جهانی صنایع دستی ، صنایع دستی و سنتی، به صورت بخشی از حیات فرهنگی- اقتصادی ملت‌ها، مورد توجه قرار گرفت. ایران، از سال ۱۳۴۷ش./ ۱۹۶۸م. از طریق سازمان صنایع دستی كشور، به عضویت این شورا درآمد و در مجمع آسیا و اقیانوسیه‌ی آن، مشغول فعالیت شد. این شورا، در ابتدا با شمار محدودی از اعضا كار خود را آغازكرد. اما هم‌اكنون، ۹۰ كشور جهان را تحت پوشش دارد و دبیرخانه‌ی آن، در شهر آمستردام هلند قرار دارد.

در پایان این همایش، تاسیس”شورای جهانی صنایع دستی”، به عنوان نهاد وابسته به یونسكو تصویب ‌شد و دبیرخانه آن را در شهر آمستردام كشور هلند تعیین كردند. قرار بر این بود كه این شورا اهداف زیر را دنبال كند:

تشویق، كمك و راهنمایی صنعتگران دستی و همچنین بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی و حرفه ای آنها با توجه به زمینه‌های متفاوت فرهنگی موجود در هر یك از كشورهای عضو
حفظ و تقویت صنایع دستی و تجلی آن به صورت ركن عمده‌ای از حیات فرهنگی ملت‌ها
ایجاد همبستگی میان صنعتگران دستی سراسر جهان
ایران نیز در سال ۱۳۴۷ خورشیدی برابر با ۱۹۶۸ میلادی به عضویت این شورا درآمد و در مجمع آسیا و اقیانوسیه‌ فعالیت خود را آغاز كرد.

در سال ۲۰۱۰ بود كه ایران پیشنهاد اختصاص روزی به صنایع دستی را داد و روز ۱۰ ژوئن یعنی تاریخ تاسیس شورا را برای آن در نظر گرفت. شورای جهانی صنایع دستی با این پیشنهاد موافقت كرد و این روز با عنوان روز جهانی صنایع دستی یا World Handicrafts Day و به اختصار WHD نامگذاری شد.

برنامه های روز صنایع دستی در ایران
در ایران روز صنایع دستی به عنوان آغاز هفته صنایع دستی در نظر گرفته می شود. در سال‌های گذشته به مدت یك هفته در برخی نقاط شهرهای مختلف، بازارچه های صنایع دستی برقرار بود و در برخی شهرها سمینارها و كنفرانس هایی نیز در این زمینه برگزار می‌شد و در پی بهبود شرایط هنرمندان این صنایع و گسترش بازار محصولات آنها بودند. اما این روزها با شیوع بیماری كووید ۱۹ این برنامه ها شكلی متفاوت دارند؛ سمینارها جای خود را به ویدیو كنفرانس‌ها داده و خریدهای آنلاین صنایع دستی جای بازارها را گرفته‌اند.اما با توجه به واكسیناسیون گسترده در ایران و كم شدن میزان ابتلا امید داریم امسال شاهد برنامه های خاص در این روز عزیز باشیم .

كشور ایران با پیشینه‌ای قوی در فرهنگ و تمدن، یادگارهای هنری از قرون گذشته دارد. امروزه كشور ما را در جهان به‌عنوان یكی از برجسته‌ترین مناطق صادر كننده آثار هنری و صنایع دستی می‌شناسند. صنایع دستی ایران از باارزش‌ترین آثار هنری كشور ما به شمار می‌روند و جلوه‌ای از فرهنگ اقوام ملی ایران هستند. كشف آثار هنری باستانی ساخته دست انسان، در بناهای تاریخی گوشه و كنار كشور ما از ارتباط تنگاتنگ هنر و صنایع دستی با تمدن این سرزمین خبر می‌دهد.

در آثار تاریخی ایران نشانه‌هایی از هنر دست معماران، نقاشان و مهندسان در مقبره‌ها، مساجد، كاخ‌ها و بناهای تاریخی به چشم می‌خورند. هركدام از این آثار با نشانه‌هایی برجسته از دوره‌های مختلف تاریخی، بخشی از هویت و فرهنگ مردم عصر و زمان خود را نشان می‌دهند.

در تعریف كلی تلفیق هنر دست و استفاده از ابزارهای بومی و سنتی در خلق یك اثر را صنایع دستی می‌نامند. ذوق هنری و خلاقیت صنعتگر در خلق اثر هنری و صنایع دستی تأثیر زیادی دارد. صنایع دستی هر منطقه از ایران منحصربه‌فرد هستند؛ گرچه صنایع مشتركی در بعضی شهرها وجود دارند، در تار و پود هر اثر می‌توان نشانه‌هایی از فرهنگ ریشه دار یك شهر یا روستا را مشاهده كرد. اساسی‌ترین عنصر در ساخت صنایع دستی هنر دست انسان است و این مطلب ارزش این آثار را دوچندان می‌كند.

صنایع دستی ایران به‌عنوان هنر بومی و سنتی مردمان سرزمین ما، نقشی مؤثر در تقویت اوضاع اقتصادی مناطق مختلف كشور دارد. در حال حاضر صنایع دستی ایران یكی از سه قطب برتر صنایع دستی جهان به شمار می‌روند و سرمایه‌گذاری مناسب به‌همراه برنامه‌ریزی دقیق در تولید و معرفی هرچه بیشتر این آثار در سطح جهانی می‌تواند درآمدزایی بالایی در سطح ملی به‌همراه داشته باشد.

در حالت كلی صنایع دستی را می‌توان به سه دسته صنایع دستی هنری، هنری-مصرفی و مصرفی تقسیم كرد. این صنایع به‌دلیل ظرافت‌های طراحی دستی نسبت به محصولات كارخانه‌ای متمایز هستند. از مهم‌ترین ویژگی‌های صنایع دستی می‌توان به استفاده از مواد اولیه ساخت داخل كشور اشاره كرد. ارزش افزوده این محصولات نیز با توجه به سرمایه‌گذاری اولیه بسیار بالا است و امكان گسترش این صنعت در نقاط محروم و روستایی وجود دارد. میزان آسیب این صنعت به محیط زیست نیز در مقایسه با آثار مخرب صنایع مدرن و ماشینی بسیار ناچیز است.

تنوع صنایع دستی ایران
صنایع دستی ایران در بخش‌های مختلف كشور تنوع بالایی دارند. هركدام از شهرها و روستاهای ایران به تناسب آب و هوا و امكانات هر منطقه صنایع دستی متفاوتی تولید می‌كنند. در طول سالیان دراز تنوع صنایع دستی ایران رو به فزونی رفته و از دسته‌بندی نخست آن فاصله گرفته است، اما بسیاری از آثار تولیدی دست هنرمندان ایرانی در زیر مجموعه‌های زیر قرار می‌گیرند.

صنایع دستی بافت و نساجی
بافت و نساجی سنتی از قدیمی‌ترین صنایع دستی ایران به شمار می‌روند. این صنعت در راستای رفع نیاز انسان به پوشش و برخی اقلام مورد نیاز روزمره شكل گرفت و به شاخه‌های مختلفی تقسیم شد. امروزه می‌توان صنعت بافت و نساجی سنتی را یكی از متنوع‌ترین صنایع دستی ایران دانست. در استان‌های مختلف كشور ما بافت انواع فرش و گلیم و گونه‌های مختلفی از نساجی سنتی رواج دارند كه از معروف‌ترین صنایع دستی این مناطق هستند. برخی از زیرشاخه‌های این صنعت عبارت‌اند از: گبه بافی، جاجیم بافی، ابریشم بافی، چادر شب بافی، مخمل بافی، پرده بافی، خوس بافی، نوار بافی، شمد بافی و چفیه بافی.

رودوزی های سنتی
هنر رودوزی به‌دلیل علاقه انسان به تزئین لباس و وسایل مختلف مانند رومیزی و انواع رواندازها شكل گرفت. هنر رودوزی نیز از صنایع دستی متداول در نقاط مختلف ایران است و در شهرهای مختلف با ابزار متنوعی انجام می‌شود. از معروف‌ترین شاخه‌های رودوزی می‌توان به سوزن دوزی، ملیله دوزی، پته دوزی و قلاب دوزی اشاره كرد.

صنایع دستی رودوزی، تكه‌دوزی‌های داخل پارچه را نیز شامل می‌شوند. سوزن دوزی را روی پارچه‌های ساده، ملیله دوزی را روی پارچه‌های سنتی مانند ترمه و برای تزئین جانماز، پته دوزی را بر پارچه‌های ضخیم و قلاب دوزی را اغلب روی پارچه‌های ماهوتی انجام می‌دهند. در گذشته استفاده از طلا و نقره در ملیله دوزی و نخ ابریشمی در پته دوزی متداول بود. از دیگر زیر مجموعه‌های صنایع دستی رودوزی می‌توان به خامه دوزی، چشمه دوزی، ستاره دوزی، گلابتون دوزی، سیاه دوزی و مخمل دوزی اشاره كرد. این هنر زیر شاخه‌های زیادی دارد كه هركدام از آن‌ها به شهرهای مختلفی مربوط هستند.

صنایع دستی فلزی
كشف فلز در روزگار باستان توجه انسان را به این ماده نخستین برای ساخت لوازم مورد نیاز زندگی جلب كرد و استفاده از آن برای تهیه انواع ظروف و ابزار روزمره، به‌دلیل استحكام بالای این ماده متداول شد. در میان آثار به جا مانده از دوران ایران باستان نمونه‌های زیادی از انواع وسایل فلزی به چشم می‌خورند. به همین دلیل می‌توان قدمت صنایع دستی فلزی را به دوران ایران باستان نسبت داد.

امروزه نیز صنایع دستی فلزی به‌خصوص انواع گران قیمت آن مانند نقره كاری و مس كوبی از پرطرفدارترین صنایع دستی ایران هستند. صنعتگران هنرمند با استفاده از ابزار خاص و ساعت‌ها صرف وقت برای حكاكی و شكل دادن به انواع فلز، آثاری منحصربه‌فرد خلق می‌كنند. از معروف‌ترین شاخه‌های صنایع دستی فلزی می‌توان هنرهای دواتگری، حكاكی، قلم زنی، زرگری، طلا كاری، نقره كوبی، مس كوبی، ریخته گری، زیور سازی، اسلحه سازی و علامت سازی را نام برد.

صنایع دستی مینا كاری

صنایع دستی مینا كاری از زیباترین ظروف و وسایل تزئینی هستند كه ساخت آن‌ها بسیار سخت است. آثار هنری مینا كاری از گران‌ترین صنایع دستی ایران به شمار می‌روند كه توسط ماهرترین اساتید صنعتگر ساخته می‌شوند. قدمت این هنر به بیش از ۵۰۰۰ سال می‌رسد. هنرمندان مینا كار با تلفیق رنگ‌های مات و كار با كاشی و فلز، آثاری زیبا خلق می‌كنند. زیر مجموعه‌های صنعت میناكاری شامل مرصع، مشبك، مینای نقاشی و مینای صبی می‌شوند و میناكاری مرصع سخت‌ترین رشته این هنر به حساب می‌آید.

صنایع دستی سفالگری

سفالگری از محبوب‌ترین صنایع دستی ایران در میان گردشگران است و قدمت بالایی دارد. در هر منطقه‌ای از ایران به‌دلیل دسترسی به عنصر خاك، ساخت ظروف سفالی از گذشته‌های دور رواج داشته است. در دوره‌های مختلف تاریخی انسان‌ها با تركیب آب و خاك و ساخت ظروف گلی، سفالگری می‌كردند و به مرور زمان خاك رس جایگزین خاك معمولی شد. برجسته‌ترین سفالینه‌های تاریخی كوزه‌ها و كاسه‌های یافت شده در بناهای باستانی هستند.

ظروف سفالی به دو دسته بدون لعاب و لعاب‌دار تقسیم می‌شوند. در شهرهای مختلف ایران موزه‌هایی با نام موزه سفال دایر هستند كه در این مكان‌ها می‌توانید انواع سفالینه‌های تاریخی را ببینید. سفالگری دستی، سفالگری چرخی و خرمهره سازی از زیر مجموعه‌های هنر سفالگری هستند.

صنایع دستی چوبی

صنایع دستی سنگی

تراش سنگ و حكاكی بر آن از نخستین هنرهای دستی ایرانیان به شمار می‌رود؛ البته اشیای سنگی باستانی در نقاط مختلف جهان نشان از قدمت این هنر در تمام جهان دارد. صنایع دستی سنگی به مرور زمان تغییر زیادی كرده‌اند و با كشف سنگ‌های زیبا و تزئینی در گوشه و كنار جهان، تراش و ساخت زیور آلات سنگی نیز رواج پیدا كرد. از زیرشاخه‌های اصلی این صنایع می‌توان به آثار معرق سنگ، فیروزه كوبی، حكاكی سنگ، مشبك سنگ و مرصع كاری سنگ اشاره كرد. آثار هنری سنگی از ماندگارترین صنایع دستی هستند.

صنایع دستی نگارگری

صنایع دستی نگارگری ایران در جهان شهرت زیادی دارند. این آثار در دسته هنرهای تجسمی قرار می‌گیرند و از زیباترین آثار و صنایع دستی كشور ما به حساب می‌آیند. تنوع این صنایع نیز بالا است و نمونه‌های مختلفی از نگارگری هنرمندان ایرانی در آثار تذهیب، تشهیر، گل و مرغ و نقاشی قهوه خانه‌ای به چشم می‌خورند. نگارگری پایه و پیش نیاز بسیاری دیگر از صنایع دستی نیز به شمار می‌رود. نمونه‌های برجسته‌ای از نگارگری ایرانی را می‌توانید در موزه رضا عباسی تهران مشاهده كنید.

صنایع دستی چاپ سنتی

در گذشته از دو نوع چاپ در روش سنتی استفاده می‌كردند. چاپ روی كاغذ و چاپ روی پارچه شاخه‌های مختلف چاپ سنتی بودند. ساخت این صنایع نخست به‌منظور تزئین پارچه و كاغذ انجام می‌شد، اما به مرور زمان جای خود را در معماری نمای مساجد و بناهای تاریخی نیز پیدا كرد. كاشی كاری‌های پر نقش و نگار در مساجد تاریخی ایران مانند مسجد شیخ لطف الله از زیباترین نمونه‌های چاپ سنتی هستند. انواع مختلف قلم كاری و كلاه دوزی نیز از زیر مجموعه‌های چاپ سنتی ایران به شمار می‌روند.

صنایع دستی نمدمالی

نمدمالی از اصیل‌ترین مشاغل ایرانی است و تولیدات آن نمونه‌ای از صنایع دستی ایران هستند. از محصولات نمدی برای تولید انواع فرش، زیرانداز، پتو و ابزار مصرفی دیگر استفاده می‌شود. نمد را از پشم گوسفند تهیه می‌كنند و با رنگ آمیزی و كوبیدن آن، آثار متنوعی می‌سازند. در این هنر با استفاده از آب داغ، نمد را ورز می‌دهند و برای استفاده در صنایع دستی نمدی آماده می‌كنند. هنرمندان نمدمال برای تولید انواع زیرانداز زحمت زیادی می‌كشند و نمدمالی از سخت‌ترین شاخه‌های ساخت صنایع دستی به شمار می‌رود.

صنایع دستی پوستین سازی

پوستین سازی از اصیل‌ترین هنرهای صنایع دستی مردمان عشایر و دامدار ایران به شمار می‌رود. آب و هوای سرد در مناطق زندگی دامپروران و عشایر سبب تولید این محصولات شده است. به مرور زمان پوستین‌های دست ساز توجه گردشگران را جلب كرد و ساخت آن بین مردم عشایر برای فروش به مسافران رواج گرفت. پوستین‌ها را از پوست بره و گوسفند می‌سازند و در زبان تركمنی به آن‌ها «اوچمك» می‌گویند.

صنایع دستی چرم

از پرطرفدارترین آثار صنایع دستی در ایران مصنوعات چرمی هستند. البته صنایع دستی چرمی در نقاط مختلف جهان تولید می‌شوند و می‌توان گفت از مهم‌ترین محصولات دستی صادراتی در تمام جهان هستند. صنعت چرم سازی از صنایع دستی وابسته به محصولات حیوانی است و آثار چرمی دست ساز از گران قیمت‌ترین صنایع دستی بازار به شمار می‌روند. تنوع آثار هنری چرمی بالا است و شامل انواع مختلف پوشاك، كیف، كفش و وسایل تزئینی می‌شود. از مهم‌ترین زیرمجموعه‌های صنایع دستی چرمی می‌توان به جلدسازی چرمی سنتی، سراجی سنتی، دوخت روی چرم، معرق چرم، نقاشی روی چرم، زین سازی و حكاكی روی چرم اشاره كرد.

صنایع دستی رنگ سازی و رنگرزی سنتی

هنر رنگ سازی و رنگرزی سنتی پس از گسترش صنایع بافت به وجود آمدند. دلیل شكل‌گیری این صنایع دستی تمایل انسان به تنوع رنگی بالا در تولید انواع بافتنی‌ها مانند فرش و پوشاك بود. در رنگ سازی سنتی با استفاده از رنگ دانه طبیعی گیاهان و تركیب آن‌ها با یكدیگر رنگ‌های طبیعی تولید می‌كردند. از مهم‌ترین گیاهان قابل استفاده در این شاخه می‌توان به روناس، انار، پیاز و روغن كوهی اشاره كرد. در روش رنگ سازی سنتی از لارو حشرات مختلف نیز استفاده می‌كردند.

به مرور زمان و با بیشتر شدن مهارت رنگ سازان در ساخت رنگ‌های متنوع، از این هنر در معماری، صنایع چوبی، انواع بافت و صنایع كاغذی بهره بردند. امروزه نیز از صنایع رنگرزی سنتی به‌دلیل طبیعی بودن آن استفاده زیادی می‌شود.

صنایع دستی پوشاك سنتی

از زمان‌های بسیار دور تاكنون بانوان ایرانی در گوشه و كنار سرزمین ایران سهم قابل توجهی در تولید انواع صنایع دستی داشته‌اند. بانوان روستایی، عشایر و محلی در نقاط مختلف ایران انواع پوشاك سنتی خود را با نشانه‌هایی از فرهنگ اقوام تولید كرده‌اند. این پوشاك در طول زمان به‌خوبی جای خود را در بازار و میان گردشگران پیدا كرده‌اند. گرچه این شاخه از صنایع دستی را می‌توان زیر مجموعه صنایعی مانند بافت و چرم دانست، اهمیت بالای محصولات پوشاك سنتی جایگاه این تولیدات را بالا می‌برد. پوشاك سنتی بازه گسترده‌ای از انواع لباس اقوام، بالاپوش‌ها، پاپوش‌های سنتی مانند چاروق، چموش، كلاش، گیوه و انواع بافت‌های دیگر را شامل می‌شوند.