سبزوار

درباره سبزوار:

سبزوار یكی از شهرهای بزرگ استان خراسان رضوی است كه در غرب خراسان، در شمال شرق ایران قرار دارد. تاریخ سبزوار با بیهق پیوند خورده‌است. پس از حمله مغول به سلطنت خوارزمشاه به دلیل دلاوری مدافعان فدایی موسوم به سربداران، برای مدتی به نام سربداران نیز شناخته می‌شد.

بعد از حكومت شیعی آل بویه حكومت شیعه بعدی در ایران به دست سربداران ایجاد گردید كه مدتها بر قسمتهایی از كشور حكومت نمودند و پایتخت این حكومت سبزوار بود. سبزوار از مهم‌ترین مراكز جمعیتی، دانشگاهی، فرهنگی، اسلامی و تاریخی شمال شرق ایران به‌شمار می‌آید و به عنوان یكی از نمادهای تاریخ و علم ایران مطرح شده‌است. مراكز علمی و دانشگاهی و همچنین حوزه‌های علمیه این شهر از قدمتی دیرینه برخوردارند. این شهر خاستگاه اندیشمندان بزرگی در ادوار مختلف تاریخی بوده‌است و شاعران بزرگی نیز به دنیای علم و ادب معرفی كرده‌است كه ابن یمین فریومدی و حمید سبزواری از جمله آنها هستند.

تاریخ‌نگار بزرگ ایران ابوالفضل بیهقی نیز در این شهر متولد گردید. دانشگاه علوم پزشكی سبزوار، دانشگاه حكیم سبزواری و دانشگاه آزاد اسلامی دانشگاه‌های مهم این شهر می‌باشند. هم اكنون ۱۴ دانشگاه و مؤسسهٔ آموزش عالی بزرگ در این شهر مشغول به كار می‌باشند. فرمانداری این شهرستان جزء فرمانداری‌های ویژه ایران می‌باشد.

 
محمود دولت‌آبادی، ملا هادی سبزواری، ملاحسین واعظ كاشفی، قاسم غنی، ابوالفضل بیهقی، سید عبدالاعلی افقهی سبزواری، دكتر علی شریعتی از بزرگ‌ترین مشاهیر سبزوارند. سبزوار به لحاظ موقعیت تجاری و بازرگانی دربین شهرهای استان خراسان رضوی از جایگاه ممتازی برخوردار است. همچنین از شهرهای ثروتمند ایران از نظر میزان موجودی در حساب‌های بانكی است و دارای تعداد زیادی بازرگان می‌باشد و به بندر كویر خراسان معروف است.

جمعیت سبزوار در سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۱۴,۵۸۲ بوده‌است.

مشخصات و امكانات:
این شهر در گذشته در مسیر راه ابریشم قرار داشت.

این شهر در مسیر راه آهن تهران-مشهد قرار ندارد و نزدیك‌ ترین فاصله این راه‌آهن با سبزوار بیش از ۳۰ كیلومتر است . ولی در سال‌های اخیر دومین فرودگاه سبزوار ساخته شد كه در خرداد ۱۳۸۵ این فرودگاه دارای پروازهای بین‌المللی شد.

بعضی از كوه‌های اطراف سبزوار و قلاع و همچنین دهات نام شاهنامه‌ای دارند مثل كوه دو یا دیو، قلعه دو یا دیو، بلاش آباد بنام بلاش پادشاه اشكانی.

شهر سبزوار از تهران تقریبا ۶۷۰ كیلومتر فاصله دارد.

مكان های گردشگری سبزوار

نام سبزوار:
نام قدیم سبزوار، بیهق است. بیهق را پیش از اسلام، «بیهه» یا بیهین یا بیهگ (یعنی جای نیكو یا بهترین ناحیه در این منطقه از مشرق ایران در عصر ساسانی) می‌گفته‌اند. «بیهه» كه میان نیشابور در مشرق و قومس در مغرب، واقع بوده‌است، بر سر راه ابریشم (از چین تا مدیترانه) قرار داشته و به عنوان یكی از مراكز تمدنی ایرانی پیش از اسلام مخصوصاً در عصر اشكانیان و ساسانیان آباد بوده‌است كه بعدها آن را سبزوار خواندند.
در تاریخ بیهق آمده‌است: و سبزوار شهری بزرگ شد با انواع درخت میوه‌دار و سایه‌بخش، پس مردمان آن را سابزوار نوشتند و گفتند سبزوار كجنات تجری من تحت الانهار.

بنای سبزوار:
چند روایت در باب بنای سبزوار ذكر شده‌است:
گویند بهمن بن اسفندیار بن گشتاسب (بهمن الملك) پادشاهی بزرگ بود كه بهمن‌آباد بیهق را او بنا كرده بود و در روزگار او بهمن‌آباد شهری بزرگ بود. پسرش ساسان و دخترش همای نام داشت. هنگامی كه وفات بهمن نزدیك شد وی تاج بر شكم همسرش نهاد و كودكی را به ولیعهدی برگزید. چون ساسان دید كه پدرش جنینی را بر وی ترجیح داده برخاست، گوسفندكی چند خرید و به ناحیه بیهق آمد و آنجا كه ساسان قاریز است نزول كرد و فرمود كه این كاریز بنا كردند كه در میان شهر است و قلعه بنا كرد. این محل كه قصبهٔ ساسان‌آباد است را امروز سبزوار نویسند.

گفته‌اند كه سبزوار را ساسویه بن شابورالملك بنا كرده‌است و شاپور آن بود كه نیشابور بنا كرد و ساسان قاریز، ساسو قاریز بوده‌است و سبزوار در اصل ساسویه‌آباد بوده‌است.

بنابراین بنیاد سبزوار را می‌توان در حدود سیصد میلادی مقارن با تشكیل سلسلهٔ ساسانی یا پیش از آن دانست.

موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی:
فاصله شهر سبزوار از طریق جاده ۴۴ با مشهد در شرق ۲۲۰ كیلومتر و با تهران در غرب ۶۷۰ كیلومتر است. شهرستان سبزوار واقع در غرب استان خراسان رضوی براساس آخرین تقسیمات كشوری دارای سه بخش به نام‌های مركزی و روداب و بخش ششتمد است.

كوه‌های جغتای عامل جدایی دشت جوین از جلگهٔ اصلی سبزوار بوده و در جنوب آن نیز كوه میش قرار دارد. به تعبیر دیگر سبزوار محصور در میان ارتفاعات شمالی و جنوبی است. چهره منطقی شرقی و شمالی این شهرستان كوهستانی و دارای اقلیم معتدل و در قسمت‌های جلگه‌ای با هوای گرم همراه است. تنها دو رشته رودخانهٔ فصلی به نام كال شور در این ناحیه وجود دارد كه سیلاب‌های دشت سبزوار را به نمكزارهای كویر هدایت می‌كند.

گویش و لهجه سبزواری:
زبان اكثریت مردم سبزوار فارسی است. گویش مردم سبزوار از مجموعه گویشهای اصیل خراسانی و با منشأ فارسی دری است. با این حال لهجه سبزواری به دلیل حفظ اصالت خود در طول تاریخ، تفاوت اساسی با سایر لهجه‌های خراسانی دارد. به دلایل تاریخی واژه‌های لهجه سبزواری هنوز اصالت فارسی خود را حفظ كرده‌است و كمتر از لغات دخیل درآن استفاده شده‌است. این واژه‌ها زنده بوده و قدمت آن گاهی به دوران ایران باستان و گویش‌های رایج درآن زمان می‌رسد و اكنون نیز بطور روزمره در محاوره بین مردم به كار می‌روند.

جمعیت سبزوار:
طبق قانون تقسیمات كشوری به سال ۱۳۱۶ در زمان رضا شاه پهلوی، سبزوار پس از مشهد پرجمعیت‌ترین شهر در استان نهم بود. همچنین در نخستین سرشماری رسمی ایران كه در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت و نیز در سال ۱۳۴۵ و ۱۳۵۵ سبزوار دومین شهر پرجمعیت استان خراسان بود.

در سرشماری‌های سالهای ۱۳۶۵، ۱۳۷۵ و ۱۳۸۵ نیز در همین جایگاه قرار داشت تا اینكه در سرشماری سال ۱۳۹۰ به رتبهٔ سوم استان خراسان رضوی تنزل كرد (پس از مشهد و نیشابور). بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسكن در سال ۱۳۹۵ شهر سبزوار با ۲۴۳٬۷۰۰ نفر جمعیت، سی و چهارمین شهر پرجمعیت ایران است.

مشاهیر سبزوار:
حاج ملا هادی سبزواری
ملاحسین واعظ سبزواری معروف به كاشفی
امیر شاهی سبزواری، مشهورترین شاعر سبزوار. – وفات ۸۵۷ هـ./ ۱۴۵۲ م.
دكتر علی شریعتی
محمود دولت آبادی
قاسم غنی
ابوالفضل بیهقی
فریدون فرهی
دكتر سیادتی
ابن یمین
خواجه نظام‌الملك طوسی وی از دهقان زادگان بیهق (سبزوار) بود.از آنجا كه دانش اندوزی اش در شهر توس(طوس) بود طوسی خوانده می‌شد.
ابوالحسن علی بن زید ابن محمد بیهقی معروف به «ابن فندق» و «فرید خراسان»
آیت الله العظمی سید عبدالاعلی سبزواری
چهره ماندگار حمید سبزواری

اسطوره‌ها و افسانه‌ها:
مردم سبزوار معتقدند جنگ ایرانیان و تورانیان در حوالی سبزوار اتفاق افتاده‌است.همین طور معتقدند گور سهراب در این شهر و در محل فعلی شهرداری سبزوار قرار داشته‌است و كلاه خود و زره مكشوفه در سال‌های گذشته به موزه آستان قدس رضوی تحویل شده و شهرداری سبزوار در حال حاضر بنای یادبودی بر آن نهاده‌ است. هر چند بسیاری داستان رستم و سهراب را اثری اساطیری می‌دانند. در تاریخ بیهقی (تاریخ مسعودی) مطالبی در این خصوص آمده‌است و در شرح مسافرت شاه طهماسب صفوی به خراسان و گذرش از شهر سبزوار به هنگام اجرای نمایش رستم و سهراب توسط كسانی كه برای خیر مقدم به پیشواز شاه آمده‌اند از اینكه مردم سبزوار این گونه با شاهنامه و مضامین آن آشنایند متعجب می‌شود.

آموزش عالی:
دانشگاه علوم پزشكی سبزوار
دانشگاه تربیت معلم سبزوار
دانشگاه آزاد اسلامی سبزوار
دانشگاه پیام نور
دانشكده فنی پسرانه امام خمینی
آموزشكده فنی دخترانه بقیه الله
مركز تربیت معلم علامه طباطبایی

جاذبه‌های تاریخی سبزوار:
سبزوار دارای بیش از یكصد و پنجاه اثر تاریخی ثبت شده در آثار ملی می‌باشد، كه در این میان مدرسهٔ فخریه با ۱۱۰۰ سال قدمت به عنوان قدیمی‌ترین مدرسهٔ ایران و مسجد پامنار با مناره جنبان، به عنوان قدیمی‌ترین مسجد خراسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. همچنین سبزوار دارای ۱۶ كاروانسرا شامل ۱۱ كاروانسرای برون‌شهری و ۵ كاروانسرای درون‌شهری است.

برخی از جاذبه‌های تاریخی سبزوار عبارتند از:
- چهارتاقی دیو
- مصلی تاریخی
- مناره خسروگرد
- مسجد پامنار
- مسجد جامع
- مدرسه فخریه
- مدرسه علمیه شریعتمدار
- آرامگاه اسرار
- آرامگاه كاشفی
- آرامگاه ابوالحسن علی بن زید بیهقی
- آرامگاه ابن یمین
- آرامگاه بقراط
- آرامگاه میرزا امین التجار مشهدی
- كاروانسرای فرامرز خان
- كاروانسرای زعفرانیه
- كاروانسرای مهر
- كاروانسرای مزینان
- كاروانسرای صالح آباد
- كاروانسرای ریوند
- حوض هشت پایه
- حمام قیصریه
- حمام پادرخت
- حمام زعفرانیه
- یخدان‌های سبزوار
- آب‌انبار حاج كریم
- آب‌انبار سرسنگ
- بازار سرپوش
- بازار حاج زمان
- امامزاده یحیی
- امامزاده شعیب بن موسی ابن جعفر
- خانه باغ اسكویی
- خانه عظیمیان
- حسینیه قنادها
- سرای حقیران
- سرای دودر
- سرای اولیاء

در سرشماری‌های سالهای ۱۳۶۵، ۱۳۷۵ و ۱۳۸۵ نیز در همین جایگاه قرار داشت تا اینكه در سرشماری سال ۱۳۹۰ به رتبهٔ سوم استان خراسان رضوی تنزل كرد (پس از مشهد و نیشابور). بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسكن در سال ۱۳۹۵ شهر سبزوار با ۲۴۳٬۷۰۰ نفر جمعیت، سی و چهارمین شهر پرجمعیت ایران است.

خانه‌های تاریخی سبزوار:
در سال ۱۳۸۰ توسط اداره میراث فرهنگی، ۲۲۰ خانه قدیمی در سبزوار شناسایی شد و از بین، تعداد ۲۵ خانه تاكنون در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند. خانهٔ تاریخی عظیمیان قدیمی‌ترین خانهٔ سبزوار است كه از دوران تیموری بر جای مانده‌است.

تپه‌های تاریخی سبزوار:
تپه‌های تاریخی بسیاری در سبزوار وجود دارد كه شاخص‌ترین آنها تپه عیدگاه است كه یكی از دو تپه معروف و منحصر به فرد دنیاست و مشابه این تپه تنها در عشق‌آباد تركمنستان با عنوان تپه نمازگاه وجود دارد. تاكنون بیش از ۵۰۰۰ قطعه شیء تاریخی در سبزوار كشف شده كه در مخزن موزه خراسان نگهداری می‌شوند.

دهكده‌های تاریخی سبزوار:
از جمله دهكده‌های تاریخی سبزوار می‌توان به مزینان، زعفرانیه، خسروگرد، باشتین و بسیاری دیگر اشاره كرد. سه اقامتگاه بوم‌گردی در سه روستای طبس، مزینان و زعفرانیه دایر است. روستای تاریخی زعفرانیه به تنهایی ۶ اثر ثبت شده دارد.

غذاهای محلی سبزوار:
غذاهای محلی رایج در سبزوار دارای تنوع و فراوانی بوده و هركدام از آن‌ها مربوط به یك مقطع زمانی خاص می‌باشد از مشهورترین این غذاها می‌توان به ساده‌ترین غذاها كه براحتی طبخ می‌شود آوجیج -كَمَه جوش- اِشْكِنِه- كُماج- مِسوه- دِنی- كاچی- آش جوش بِرِه- آش ماست- آش قوریتی- قِلیَه بادمجان، عِلِف ماست (شبیه بورانی اسفناج) اشاره نمود؛ ولی این غذاها طوری نیست كه مردم این دیار همیشه از آن استفاده نمایند و غذاهای رایج و معمول در كشورمان نیز در این شهر پهناور طبخ و مورد تناول قرار می‌گیرد. از غذاهایی كه می‌توان آن را منتسب به مردم روستاهای سبزوار و از جمله نوده ارباب دانست قورمه است، غذایی كه از گوشت پخته شده گوسفند طبخ می‌شود به این صورت كه گوشت گوسفند پرواری را در دنبه خودش سرخ می‌كنند و در پوست می‌ریزند و در ایام گوناگون برای طبخ غذاهای تركیبی از آن استفاده می‌كنند.

هنرهای سنتی سبزوار:
در شهرستان سبزوار هنرهای سنتی چه بسا به لحاظ تفنن و چه جهت رفع نیازهای روزمره در گذشته رواج كامل داشته و محصولات هنری در بازارهای پر رونق عرضه می‌شده‌است اما امروزه از آن خلاقیت‌ها و ابداعات و ابتكارات چندان خبری نیست و در معدود كارگاه‌ها، گیوه دوزی، نمد مالی، مسگری، سفالگری، خراطی و سبدبافی به گونه‌ای محدود رواج دارد صرفاً برای تأمین بخش بسیار ناچیزی از نیاز روستاییان می‌باشد و چندان هم با معیارها و مصداق هنرهای سنتی شهرستان تناسب ندارد. در این شهرستان ۴۵ رشته از هنرهای سنتی فعالیت دارند.

مكان های گردشگری سبزوار

گردشگاه‌ها و جاذبه‌های طبیعی سبزوار:
- طبیعت زیبای روستای طبس
- پناهگاه حیات وحش شیر احمد
- منطقه شكار ممنوع پروند
- چنار ۲۵۰۰ سالهٔ كیذقان
- باغ ملی: خیابان اسدآبادی (۵/۱ هكتار)
- پارك امام رضا: ۶/۵ هكتار
- پارك لاله (معروف به شهربازی): میدان دكتر شریعتی
- بوستان شهدای گمنام (بام سبزوار): ۷۰ هكتار
- پارك ارم: خیابان طالقانی (۷ هكتار)
- پارك خطی امید: حاشیه بلوار توحید شهر (۴ هكتار)
- پارك بهمن: كمربندی جنوب شهر (۵ هكتار)
- رودخانه ششتمد: شهر ششتمد
- رودخانه ریوند: ۳۵ كیلومتری سبزوار
- رودخانه دلبر: ۲۵ كیلومتری شمال غربی سبزوار
- مناظر طبیعی روستای طبس: كوهپایه‌های روستای روستای طبس
- طبیعت روستای بلاش‌آباد: شمال سبزوار
- طبیعت روستای استاج:بخش روداب ۵۰ كیلومتری جنوب سبزوار
- آبشارهای بفره: مرتفع‌ترین آبشار شرق كشور
- غار اژدر و آبشار بید
- آبشار نورآباد

صنایع دستی سبزوار:
رایج‌ترین و پر رونق‌ترین هنر سنتی شهرستان هنر قالیبافی است كه در شهر و روستا رواج دارد اما این هنر هم مثل دیگر هنرهای سنتی رو به زوال است. در حال حاضر قالی بافان سبزواری از طرح‌های مشهدی، تبریزی و كاشانی استفاده می‌كنند كه تعداد آن ۲۲ طرح است. در روستای جوین نیز طرح‌های بلوچی و كردی بیشتر توسط بانوان بافته می‌شود. طرح‌ها و نقشه‌های قالی سبزوار مثل دیگر شهرها و روستای خراسان شاد و اصیل و زیباست و در صورت توجه و عنایت بیشتر می‌توان علاوه بر پاسداری از فرهنگ اصیل و هنرهای سنتی، منبع اقتصادی مهمی نیز باشد.

سوغات و بازارهای سنتی سبزوار:
هنوز در گوشه و كنار سبزوار می‌توان با مراكز تولید صنایع دستی و مشاغل سنتی روبرو شد. بازارهایی كه همانند سالیان گذشته در آن استاد كاران به كار مشغولند. از جمله این مشاغل سنتی در شهرستان سبزوار می‌توان به آهنگری، خراطی، نمدمالی و نخ تابی اشاره نمود. مهمترین سوغات سبزوار كلوچه زنجفیلی سبزواری است كه در میان مردم محلی و گردشگران طرفداران بسیاری دارد. ادویه‌های سبزوار (زیره، زردچوبه و…) هم مرغوبیت خوبی دارند

موزه‌های سبزوار:
موزه شهر: این موزه به مدیریت شهرداری سبزوار در مساحتی حدود ۱۵۰۰ متر دارای چهار سالن شامل: سالن عكس، سالن نمایش اشیا، سالن شنیداری و سالن دیداری است و در درون میدان سی‌هزارمتری واقع شده‌است.
- موزه حیات وحش
- موزه شهدا
- موزه وقف
- موزه نفت: اولین موزه نفت ایران است كه در سال ۱۳۱۸ توسط انگلیسی‌ها در سبزوار ساخته شد. مركزیت سبزوار در امر ذخیره‌سازی و پخش فرآورده‌های نفتی در بخش‌های وسیعی از شمال شرق كشور، از دلایل راه اندازی این موزه بوده‌است. سبزوار از معدود شهرهای غیر مركز استان در ایران است كه از منطقه نفتی مستقل از مركز استان برخوردار می‌باشد.
- موزه مردم شناسی: این موزه داخل كاروانسرای مرحوم فرامرز خان ناوی بوده و بنای آن مربوط به دوره قاجاریه است.
- موزه شهید سردار فرومندی

آیین‌های سنتی سبزوار:
سبزوار را شهر آیین‌های نستوه گویند و آیین‌های سنتی فراوانی همچون آیین اسب چوبی، آیین ورشرنگ، آیین چادرپوشان حسینیه قنادها و… در این شهر برگزار می‌شود. آیین كهن اسب چوبی به دوران سربداران بازمی‌گردد و یكی از نمادهای فرهنگی سبزوار است كه در بعضی از شهرهای ایران و همچنین در تركمنستان و تاجیكستان نیز برگزار می‌شود.

آیین چادرپوشان حسینیه قنادها نیز بیش از ۸۰ سال است كه در سبزوار برگزار می‌شود كه چادر آن را در اصفهان ساخته و با شتر به سبزوار آورده‌اند. بر روی چادر نقوش شیروشمشیر متأثر از پرچم دوران صفوی دیده می‌شود و به اشعار كلیم كاشانی مزین شده‌است.