آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی
آرامگاه یا آستانهٔ شاه نعمت‌الله ولی بنایی مربوط به دوره صفوی است كه در شهر ماهان، استان كرمان جای گرفته‌است. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۳۲ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این بخش از بیتوته را دنبال كنید تا با تاریخچه و معماری آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی آشنا شوید.
آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی
یكی از بناهای عرفانی و منحصر به فرد ایران كه گردشگران ایرانی و خارجی بسیاری را به خود جذب می كند، مقبره شاه نعمت الله ولی در كرمان است. این بنای زیبا با رمز و رازهای معماری و صحن های زیبا و درختان سرو قامت برافراشته می تواند مكانی باشد كه ساعت ها شما را درگیر خود نماید.
شاه نعمت الله ولی كیست؟
شاه نعمت الله ولی با نام واقعی سید نورالدین شاه نعمت‌الله ولی ماهانی كرمانی، شاعر و عارف ایرانی قرن هشتم و نهم هجری است كه سلسله نعمت اللهی را در تصوف به وجود آورد. امروزه بنای آرامگاه او تبدیل به مكانی برای زیارت و البته بازدید گردشگران شده است. از این شاعر بزرگ كتاب و دیوان شعری به جای مانده است كه یك نسخه از دیوان در كتابخانه ملی و یك نسخه از آن در همین بنای آرامگاه شاه نعمت الله ولی در ماهان است.
تاریخچه آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی
بنای اولیه مربوط به آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی به دوره صفوی برمی‌گردد. بخش هایی از این مقبره مربوط به دوره تیموریان بوده و ساخت و ساز در آن ادامه داشته تا جایی كه آثار و نشانه های معماری قاجاریه هم در آن دیده می شود. بیشتری توسعه آرامگاه شاه نعمت الله ولی در ماهان كرمان مربوط به دوره قاجاریه است.
شاه نعمت‌الله ولی در سال ۸۳۲ و به قولی ۸۳۴ ه.ق در شهر كرمان درگذشت و در ماهان در میان باغی مدفون شد. هستهٔ اولیهٔ این بنا گنبدی منفرد بود كه در سال ۸۴۰ ه.ق و به دستور «احمدشاه دكنی» ساخته شد و به‌تدریج گسترش یافت. آخرین توسعه این بنا در سال ۱۳۳۲ هجری قمری بوده است. آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی اولین بنایی بوده است كه به شكل گنبدخانه ساخته شد.
تاریخچه مقبره شاه نعمت‌الله ولی
مرمت و بازسازی آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی
سازمان میراث فرهنگی مرمت های بسیاری بر روی گنبد و بخش های مختلف این بنا از سال ۱۳۶۰ انجام داده است. این بنا در زلزله بم خسارت دید و مرمت آن همچنان ادامه دارد.
معماری آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی
آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی با مساحت ۳۵٬۰۰۰ مترمربع، شامل مجموعه‌ای از ابنیه‌ی تاریخی است كه هر كدام با توجه به پیشینه‌ی تاریخی خود بخشی از سبك معماری ایرانی اسلامی را معرفی می‌كنند.
این بنا در آغاز به شكل یك تك بنا با گنبدی بلند بر فراز فضایی چهار گوش درون باغ بزرگی بوده كه در دوره‌های بعدی بناهای دیگری در كنار آن ساخته شده‌است. این عمارت آمیخته‌ای هنر معماری شش سده اخیر است.
تك بنای گنبدی شكل آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی در نمای بیرونی خود از تزئینات نماسازی و كاشیكاری بهره‌مند بوده‌است. هم اینك نیز بخشی از این نماسازی با كاشیكاری معرق و زیبا با نقش اسلیمی و رنگهای لاجوردی، فیروزه‌ای، سفید و زرین در سر در باختری مقبره دیده می‌شود. دو گلدسته بلند، رواق شاه عباسی و دارالحفاظ، سردر محمد شاهی، صحن وكیلی، صحن اتابكی و صحن میرداماد از دیگر بخش‌های آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی هستند.
معماری آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی
بخش های مختلف آرامگاه
بقعه:
بقعه شاه نعمت الله ولی اتاقی چهارگوش با سقفی گنبدی است كه با تزئینات گچی و نقاشی بر روی گچ پوشانده شده است. همچنین كاشی‌كاری‌های معرق به رنگ های لاجوردی و فیروزه‌ای در نمای داخلی بقعه و نقوش اسلیمی سفید و زرین در نمای بیرونی آن جلوه و زیبایی خاصی به این قسمت از بنا بخشیده است. سنگ قبری كه برای شاه نعمت الله ولی در این قسمت از بنا قرار داده اند، سنگی مرمرین است كه اطراف آن، نام دوازده امام (ع) و آیاتی از قرآن مجید با خطی زیبا حكاكی شده است.
چله‌خانه:
در سمت جنوب‌غربی بقعه، به ورودی كوچك و فضایی كوچك برخورد خواهید كرد كه به مكان چله نشینی شاه نعمت الله ولی معروف است. شاید بتوان این مكان را جذاب ترین و كنجكاو برانگیزترین مكان در این آرامگاه دانست. آذین‌های رنگارنگ درون آن، مربوط به دوران پس از تیموریان است در تمام بازسازی هی بنا حفظ شده است. درون آن شاهد نقاشی ها و عناصری جذاب بر روی دیوار خواهید بود. در حقیقت از همان ابتدای ساخت بقعه، مكان چله نشینی شاه نعمت الله ولی را سالم و باقی نگه داشته اند.
رواق شاه عباسی:
رواق شاه عباسی همانطور كه از نام آن مشخص است در دوره صفوی و شاه عباس ساخته شده و سردری زیبا دارد. جنس این سردر از جنس فولاد بوده و نام دوازده امام (ع) به صورت برجسته همانند سنگ قبر این مرحوم تراشیده شده است.
صحن میرداماد:
این بخش از آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان كرمان نیز در دوره‌ی صفویه ساخته شده است. در زمان ناصرالدین شاه، صحن میرداماد دوباره بازسازی و البته تكمیل شده است.
صحن اتابكی:
صحن اتابكی به همت علی‌اصغر خان اتابك، صدراعظم ناصرالدین شاه و با كمك هدایای داده شده به دربار ساخته شده است.
صحن وكیلی:
صحن وكیلی از دیگر صحن های زیبا و دیدنی این آرامگاه است كه یادگارهای محمد اسماعیل خان نوری وكیل‌الملك از رجال دوره‌ی قاجار و همچنین حاكم كرمان است.
صحن حسینیه:
دو گلدسته بلند و با وقار آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان كرمان در این صحن قرار گرفته است. این صحن دومین صحن پس از ورود به بنا بوده كه شما را در نهایت به درون بنا راهنمایی می كند. ارتفاع گلدسته های آن ۴۲ متر بوده كه در زمان محمدشاه قاجار ساخته شده است. امروزه در این صحن و حیاط می توانید مكان های خدماتی آرامگاه مانند سرویس های بهداشتی، فروشگاه آثار موسیقی، فروشگاه كتاب های باارزش و خرید سوغاتی را نیز بیابید.
درب آستانه ورودی این بنا، دری خاتم كاری شده و ساخته شده از عاج فیل با نقوشی هندسی است كه در هندوستان ساخته شده و در نهایت به ماهان كرمان آورده شده است. موزه شاه نعمت الله ولی نیز مكانی است كه بهتر است حتما به دیدن آن بروید. دلیل نامگذاری این صحن به صحن حسینیه برگزاری مراسم عاشورای حسینی در اینجاست كه بسیار دیدنی بوده و افراد بسیاری در آن شركت می كنند.
مقبره شاه نعمت‌الله ولی
دیگر مقبره‌ها:
بقعه و آرامگاه دیگری نیز در این بنا دیده می شود. بقعه‌ی امیرنظام گروسی، چهره‌ی نامدار دوره‌ی قاجاریه در سمت جنوب غربی دالان ورودی قرار دارد. این شخصیت سیاسی و البته هنرمندی خوشنویس، در اواخر عمرش والی كرمان و بلوچستان بوده و پس از مرگش در پنجم رمضان ۱۳۱۷ هجری قمری، بنا به وصیت نامه اش، بقعه‌ای در محوطه‌ی آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان كرمان برایش ساخته می شود.
مناره‌ها:
چهار مناره كاشی كاری شده در برگیرنده كتیبه‌های شیعی هستند. پیش از مرمت برای تزیین دور تا دور مناره هشت ضلعی از كلمه علی (ع) استفاده شده بود؛ اما كتیبه‌های امروزی كمی با گذشته تفاوت دارند. در بخش بالایی هر سمت از مناره كلمه «الله» دیده می‌شود و قسمت اول شهادتین «لا اله الا الله» در زیر آن تكرار شده‌است.
كلمه «علی» نیز چهار بار به صورت الگوی در هم پیچیده نوشته شده‌است. تكرار این شیوه در دور تا دور هشت ضلعی جلوه جالب توجهی دارد. در اینجا تلفیق ستایش الله و تحسین علی (ع) را شاهد هستیم و از چیدمان كتیبه این گونه برداشت می‌شود كه هر كس به علی ایمان بیاورد به عشق خدا می‌رسد.
كاروانسرا:
كاروانسرایی در كنار ضلع غربی آستانه قرار دارد كه مربوط به دوران قاجار بوده‌است. این كاروانسرا كه ورودی آن در جهت شمال است شاه نشین و صحن و حجره‌هایی را در خود دارد.
پس از زمین لرزه ۱۳۶۰ كرمان بخشی از قسمت بالایی گنبد آستانه فرو ریخت و شكاف‌هایی در آن پدیدار شد كه توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان كرمان بازسازی شد.
این مجموعه طی شش قرن بنا شده و تداوم معماری ایران را در شش قرن گذشته و به صورت زیبایی به تماشا گذارده‌است. عناصر تزئینی مجموعه شامل كاشیكاری، كاربندی، مقرنس، گچبری و نقاشی است.
موزه:
در بخش زیرین دالان ورودی موزه ای قرار دارد كه در آن اشیای ارزشمند و مرتبط با فرهنگ تصوف نگهداری می‌شوند. ساختمان موزه به عمارت یا سردر امیریه شهرت دارد و از گچ و آجر در ساخت آن استفاده شده‌است. بنا حدود ۱۳۰ سال قدمت دارد و آن را به سبك معماری قاجار در زمان ناصرالدین شاه ساخته‌اند. زمانی این عمارت محل تجمع صوفیان و درویشان بود و در سال ۱۳۵۷ پس از مرمت و بازسازی به موزه آستانه بدل شد.
در این موزه آثار متنوعی دیده می‌شوند كه نیكوكاران آنها را اهدا كرده‌اند. از جمله این اشیا و آثار می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
- كشكول‌های آراسته به خط و نقش: این آثار برجسته‌ترین نشانه دراویش محسوب می‌شوند. این كشكول‌ها ظروف كوچكی هستند كه دراویش و صوفیان آنها را در دست می‌گیرند و با زنجیری به شانه آویزان می‌كنند. كشكول بزرگی از آلیاژ برنج و ساخته دست هنرمندان اصفهانی مهم‌ترین كشكول این موزه است كه نماد كشكول شاه نعمت‌الله ولی و سایر درویشان به‌شمار می‌رود.
كشكول ساخته دست هنرمندان اصفهانی، نماد كشكول شاه نعمت‌الله ولی
- تبرزین‌های تراشیده شده: تبرهای كوچكی كه دراویش بر دوش حمل می‌كردند.
- پته شال‌های سوزن‌دوزی شده: یكی از زیباترین و باارزش‌ترین آنها پته‌ای است كه سال‌ها قبر شاه نعمت‌الله ولی را می‌پوشاند. این شال توسط ۹ تا ۱۲ زن در مدت سه سال برای پوشش قبر دوخته شد و و ابعاد آن ۴۰۵ در ۲۶۵ سانتیمتر است.
- صفحات قرآن: دو صفحه از یك قرآن كه به خط كوفی نوشته شده‌اند و سبك نگارش آن، قدمتش را بیش از هشتصد سال نشان می‌دهد.
- سایر اشیا: شمشیرهای مرصع (جواهرنشان) با جلد چرمی، سپرهایی از پوست كرگدن و فولاد، كتاب‌های خطی با چاپ‌های سنگی، دو عدد رحل قرآنی ساخت هند و چندین تمثال متعلق به حضرت محمد (ص) و ائمه اطهار (ع)، ظروف چینی و بلور و…
محوطه آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی
بنا و باغ آرامگاه از دو طرف به خیابان منتهی می‌شود. در جاده عمومی كه در گذشته از میان شهر عبور می‌كرده جلوخان وسیعی در سمت چپ دیده می‌شود. این جلوخان به شكل نیم دایره است و نزدیك به ۳ متر از كف جاده ارتفاع دارد. این جاده در واقع رودخانه قصبه و یاگذرگاه دو رودخانه است و برای جلوگیری از خطر رودخانه این جلوخان مرتفع را ساخته‌اند.
بر جلوخان دو مناره مرتفع دیده می‌شود كه در زمان محمد شاه قاجار و پس از او ساخته شده‌اند و از بلندترین مناره‌های مساجد ایران به‌شمار می‌روند. سه حیاط و ساختمان‌های اطراف شمای كلی آرامگاه را تشكیل می‌دهند. هر یك از حیاط‌ها یك حوض و تعدادی درخت دارد.
آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی، یكی از زیباترین بناهای تاریخی كرمان
نشانی آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی
شهر ماهان، میزبان آرامگاه شاه نعمت الله ولی، در ۳۵ كیلومتری جنوب شرقی شهر كرمان و در دامنه‌ی كوه‌های جوپار و پلوار قرار گرفته است.