جزیره‌ای كه قبل از مرگ باید دید

 خیلی‌ها انتظار دارند وقتی به یك جزیره سفر می‌كنند، به دیدن محل‌هایی بروند كه با آب سروكار دارد. بنابراین كمی عجیب است اگر خاك، كوه و پرتگاه‌های مرتفع، ترغیب‌كننده‌ی شما برای سفر به جزیره باشند.

كوه‌های رنگارنگ، صخره‌های شكل‌گرفته در طول‌ها میلیون‌ها سال فرسایش زمین، سنگ‌های باشكوه نمكی و زیباتر از همه، خاك سرخ؛ این‌ها جاذبه‌های تماشایی جزیره‌ی هرمزند.

خیلی مرسوم نیست كه گردشگران در سفر به جنوب كشور، جزیره‌ی هرمز را مقصد خود قرار دهند و این منطقه تا چند سال پیش، مورد بی‌توجهی كامل قرار گرفته بود؛ اما با تلاش گروه‌های حامی طبیعت، هنرمندان محیطی و البته همت خود مردم جزیره، حالا تورهایی برای دیدن این جزیره برگزار می‌شوند و سفرنامه‌هایی هم درباره‌ی هرمز نوشته شده‌اند.

كیش، گردشگر پذیرترین جزیره‌ی ایران است؛ اما كیش از نظر طبیعت‌دوستان اصلا قابل مقایسه با هرمز نیست. هرچند كیش از نظر آمار مراكز اقامتی و همچنین داشتن امكانات رفاهی، فاصله‌ی چشمگیری با هرمز دارد، اما اگر به‌دنبال گشتن در پاساژهای لوكس و خرید كردن از برندهای معروف نیستید، در هرمز می‌توانید لذت خود را از دیدن مناظر بكر طبیعی به حد اعلا برسانید.

الهه نمك
هرمز را بیشتر با «خاك سرخ» آن می‌شناسند، اما در كنار این خاك دلربا، رنگی كه در هر گوشه به‌چشم می‌آید، سفید است؛ سفیدی نمك.

اگر دست خود را در آب‌های جمع‌شده در جای‌جای جزیره یا آب‌های جاری فرو كنید، به سرعت یك لایه نمك روی پوست‌تان می‌نشیند كه نشان‌دهنده‌ی میزان اشباع آب با نمك است. در واقع، این نگین زمین‌شناسی خلیج فارس روی یك گنبد نمكی استقرار یافته و سنگ نمك متبلورشده در این منطقه به‌وفور یافت می‌شود. در بخش جنوبی جزیره نیز بلورهای عظیم نمك وجود دارد.

 دره مجسمه‌ها
با چندصد متر پیاده‌روی به سمت ساحل، در راهی كه ماسه‌های نقره‌یی در آن جلب توجه می‌كند، می‌توان سنگ‌هایی به اشكال مختلف را دید كه هریك با قدرت تخیل بینندگان به حیوانی تشبیه می‌شوند؛ یكی سر گوسفند، دیگری مرغ و خروس و تا دل‌تان بخواهد سنگ‌هایی شبیه اژدها در حالت‌های مختلف.

شكل سنگ‌ها نشان می‌دهد، در طول هزاران سال كه جزیره‌ی هرمز به‌تدریج از آب بیرون آمده، روند فرسایش روی آن‌ها نقش‌ونگار زده است. براساس پژوهش‌های انجام‌شده، عمر زمین‌شناسی جزیره‌ی هرمز به 600میلیون سال قبل و عمر بیرون آمدن آن از آب به حدود 50هزار سال پیش می‌رسد.

 در پایان مسیری كه از میان سنگ‌های بزرگ و زیبا می‌گذرد، با تحمل كمی سختی، به پرتگاه بسیار عمیقی می‌رسید كه آنجا می‌توانید در سكوت مطلق، ساحلی رویایی را به تماشا بنشینید. این منطقه كه هنوز مانند بسیاری از مناطق گردشگری با مشكل هجوم انبوه گردشگران مواجه نشده، دست‌نخوردگی و پاكیزگی خود را تاحد زیادی حفظ كرده است.

قلعه پرتغالی‌ها
یكی از آثار تاریخی باقی‌مانده در جزیره‌ی هرمز، قلعه‌ای ساخته‌شده توسط پرتغالی در زمان اشغال مناطق جنوبی ایران است. این قلعه به‌مراتب سالم‌تر و بزرگ‌تر از قلعه‌ی پرتغالی‌های جزیره‌ی قشم است، هرچند به اندازه‌ی آن قلعه، بازدیدكننده ندارد.

قلعه‌ی پرتغالی‌های هرمز پس كشتار وحشیانه‌ای كه پرتغالی‌ها در سال 913 در این منطقه داشتند، ساخته شد. هرمز پس از شورش‌های مردمی، سرانجام در سال 1031 توسط امام‌قلی‌خان كه یكی از امرای شاه‌عباس صفوی بود، آزاد شد.

وضعیت كنونی این قلعه نسبتا مناسب است و بخش‌های مختلف آن مانند زندان و سیاهچال‌های آن، كلیسا، سربازخانه، آب‌انبار و ... برای بازدید عمومی آماده شده‌اند و مثلا سیاهچال‌های زندان قلعه به‌شكلی با نورپردازی و قرار دادن اسكلت‌هایی مصنوعی به بازدیدكننده معرفی می‌شود كه رعب و وحشت هزاران نفری كه در آنجا زندانی بوده‌اند و تا زمان مرگ نیز همان‌جا نگه داشته می‌شدند، در عمق وجود هر كسی نفوذ می‌كند.

در بخش‌های مختلف این قلعه، دریچه‌هایی روبه خلیج فارس تعبیه شده كه به‌دلیل موقعیت استراتژیك جزیره و قلعه، دیده‌بانی در آن‌ها از جمله وظایف سربازهای پرتغالی بوده است. به علاوه، توپ‌های معروف پرتغالی‌ها در گوشه‌ای به‌شكل نمادین چیده شده‌اند.

همچنین در بخشی از قلعه‌ی پرتغالی‌ها، با استفاده از سنگ‌های مرجانی، آب‌انباری بنا شده كه وقتی آب باران از میان سنگ‌ها می‌گذشته، تاحدی تصفیه و به‌دلیل فضای آب‌انبار، خنك می‌شده است.

خاك سرخ
مهم‌ترین جذابیت جزیره‌ی هرمز كه در هر گوشه‌ای كه چشم بچرخانید، می‌توانید از آن لذت ببرید، خاك دلربایش است. براساس مطالعات انجام‌شده، در هرمز حدود 85 طیف رنگی را می‌توان تفكیك كرد؛ قرمز، زرد، آبی، سبز، قهوه‌یی، سفید، خاكستری، نقره‌یی، نارنجی، صورتی، طلایی و ... كه شامل موادی مانند اكسید آهن، نمك، تركیبات آتشفشانی هستند. مردم بومی از خاك سرخ به‌عنوان ادویه نیز برای پختن یك نوع ماهی استفاده می‌كنند؛ اما مردم غیربومی آن را به كشورهای دیگر صادر می‌كنند!

سابقه‌ی خارج كردن خاك سرخ از جزیره‌ی هرمز و انتقال آن به كشورهای دیگر، به دوران پیش از انقلاب اسلامی برمی‌گردد؛ زمانی كه انگلیسی‌ها و پرتغالی‌ها كه در این منطقه حاكم بودند، خاك هرمز را در كشتی‌ها بار می‌زدند و به كشورهای خود و دیگر مناطق می‌بردند.

درباره‌ی استخراج خاك سرخ از معدنی در هرمز، محمدمهدی خزعلی به‌عنوان رییس هیئت مدیره‌ی كارخانه پودر خاك سرخ هرمز در سال 1390، گفته بود: ذخیره‌ی خاك سرخ جزیره هرمز هم‌اكنون بیش از 200هزار تن برآورد شده كه تا 20 سال آینده قابل برداشت است.

او همان زمان توضیح داده بود: بر اساس توافق شركت پودر خاك سرخ هرمز با شركت پاكستانی و هندوستانی، 25 تن پودر خاك سرخ و 50 تن كلوخه خاك سرخ این كارخانه به‌عنوان نمونه به این كشورها صادر شده است. این محموله ها برای مقایسه و رقابت با نمونه‌های خاك سرخ مصنوعی چین فرستاده می‌شود و در صورت پذیرفته شدن، ماهانه 100 تا 150 تن پودر خاك سرخ هرمز به پاكستان و هند صادر می شود. ارزش هر تن پودر خاك سرخ نیز براساس كیفیت و دانه‌بندی در بازار جهانی، 400 تا 800 دلار و در داخل كشور 500 تا 600 هزار تومان است.

 البته پیش از آن، یعنی در سال 1387 دفتر آیت‌الله خزعلی،‌ اطلاعات ارائه‌شده در رسانه‌های مختلف و روزنامه‌ها را درباره‌ی ارتباط ایشان با اموالی در منطقه معدن خاك سرخ را تكذیب كرده بود؛ اما همچنان مردم بومی این جزیره می‌گویند كه معدن خاك سرخ هرمز و كارخانه‌ی مربوط به آن به «آقازاده‌ها» تعلق دارد.

خاك سرخ هرمز ارزش اقتصادی زیادی دارد و از آن در رنگ‌سازی، تولید شیشه و سرامیك، بتون و سیمان‌سازی و لوازم آرایشی استفاده می‌شود. این ماده‌ی ارزشمند تنها سرمایه‌ی طبیعی در اختیار ساكنان جزیره‌ی هرمز است، اما مردم این جزیره كم‌ترین بهره را از آن می‌برند. برخی از آن‌ها در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، ضمن اعلام نارضایتی‌شان از فعالیت افراد غیربومی در كارخانه‌ی خاك سرخ كه باعث بی‌كار شدن مردم بومی شده، تأكید كردند كه با ادامه‌ی این روند، تا چند سال دیگر، چیزی از ارزشمندترین سرمایه‌ی جزیره باقی نخواهد ماند و مردم اینجا دست خالی می‌مانند.

در این موضوع، دوست‌داران محیط زیست نیز نسبت به برداشت بی‌رویه از خاك سرخ جزیره بارها هشدار داده‌اند. چندماه پیش نیز مدیركل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان تأكید كرد، برداشت‌هایی كه از خاك‌های رنگی جزیره می‌شود، به تأمل و نظارت نیاز دارد.

امید است كه مسوولان دقت نظر كافی به این مسأله داشته باشند تا خاك سرخ هرمز نه فقط تا 20 سال دیگر، بلكه برای نسل‌های آینده باقی بماند.

تنگه هرمز
در بخش جنوبی جزیره‌ی هرمز، پرتگاه قوسی‌شكلی قرار دارد كه نزدیك‌ترین نقطه به خشكی آن‌سوی خلیج فارس است. در بلندای این نقطه، به‌دلیل جلو آمدن زمین نسبت به دریا، ساحل دیده نمی‌شود و تا جایی كه چشم توان دیدن دارد، آب است و چون زمین‌های اطراف عقب‌تر هستند، در دو طرف نیز فقط آب دیده می‌شود.

تنگه‌ی هرمز، یكی از مهم‌ترین آب‌راه‌های دنیاست. براساس آمارها، دست كم 88 درصد نفت عربستان، 90 درصد نفت ایران، 98 درصد نفت عراق، 99 درصد نفت امارات و همچنین 100 درصد نفت كشورهای كویت و قطر برای صادر شدن، از تنگه‌ی هرمز عبور می‌كند. بر مبنای همین آمار، در كل 90 درصد صادرات نفت تولیدكنندگان منطقه‌ی خلیج فارس توسط تانكرهای نفتی از این مسیر عبور می‌كند.

در این نقطه از جزیره‌ی هرمز می‌توان عظیم‌ترین و باشكوه‌ترین جاذبه‌ی طبیعی جزیره را كه همان خلیج فارس است در بهترین قاب تماشا كرد. عظمتی كه میلیون‌ها مترمكعب آب پیش رو دارد، هر تازه‌واردی را شوكه می‌كند.

روی سنگ‌های این نقطه‌ی دیدنی، احمد نادعلیان – هنرمند محیطی – حكاكی كرده و نقش یك زن و مرد یا به‌عبارت دیگر «آدم و حوا» را زده است.

خانه - موزه نادعلیان
موزه و نگارخانه‌ی دائمی احمد نادعلیان در جزیره‌ی هرمز، محلی است كه آثار این هنرمند محیطی شناخته‌شده در عرصه‌های بین‌المللی در آنجا به‌نمایش درآمده‌اند. این مكان در محله‌ی قدیمی شهر هرمز و در نزدیكی قلعه‌ی پرتغالی‌ها قرار دارد.

 پیش از تبدیل شدن این خانه به «هنرمندسرا» در نوروز 1388، افرادی كه مواد مخدر و مشروبات الكلی مصرف می‌كردند در آنجا جمع می‌شدند؛ اما حالا این موزه، محلی است كه نادعلیان در آنجا به زنان جزیره آموزش می‌دهد تا با خاك‌های رنگی نقاشی كنند. آن‌ها پس طی كردن دوره‌ی آموزشی، آثار خود را در جزیره به گردشگران می‌فروشند یا به تهران می‌آورند و با شركت در نمایشگاه‌هایی، آثار را به هنردوستان عرضه می‌كنند.

پس از راه‌اندازی این موزه، بسیاری از مردم بومی علاقه‌مند شده‌اند تا خانه‌های خود را به گردشگران اجاره دهند، بخصوص در شرایطی كه هرمز مركز اقامتی مناسبی برای گردشگران ندارد.

 همچنین رستوران و استراحتگاه مناسبی برای گردشگران در این جزیره پیدا نمی‌شود و تنها راه برای چشیدن طعم دلپذیر غذاهای محلی، مراجعه به خانه‌ی مردم بومی و آن‌هایی است كه غذا را برای فروش می‌پزند، البته برای آن‌كه داغ خوردن غذاهای لذیذ جنوبی بر دل‌تان نماند، توصیه می‌شود، در ساعت‌های معمول برای صرف ناهار و شام، به‌سراغ غذا بروید، چون در هرمز رستورانی نیست كه غذای خانگی داشته باشد و این نوع غذاها را مردم محلی می‌پزند و می‌فروشند.

دیدنی‌های هرمز كم نیست
هرچند می‌توان در طول یك روز، تمام قسمت‌های این جزیره را دید، اما اگر قرار باشد از هركدام از جاذبه‌های طبیعی آن كمال استفاده را ببرید، به روزها زمان نیاز دارید.

از جمله‌ی دیگر مناطق دیدنی در جزیره‌ی هرمز به ساحل رنگین‌كمان، قدمگاه حضرت خضر، بقایای بنایی تاریخی به نام قصر «بی‌بی‌گل» و «بی‌بی‌صورت»، دشت آهوان و جنگل‌های مانگرو می‌توان اشاره كرد.م

 برای گردش در جزیره‌ی هرمز معمولا از موتور سه‌چرخ استفاده می‌شود كه فضای كوچكی برای نشستن مسافران در پشت یك موتور تعبیه شده است. البته برخی راهنماهای محلی با وانت گردشگران به دیدن این جزیره‌ی شگفت‌انگیز می‌برند.

نادیا كریمی - راهنمای بومی - یكی از كسانی كه همراه همسرش مدتی است به كار لیدری در هرمز می‌پردازد.

او كه همیشه در همین جزیره ساكن بوده و فقط چند سفر به دیگر شهرها مانند مشهد داشته است، درباره‌ی كارش به خبرنگار ایسنا توضیح داد: درباره‌ی جاذبه‌های هرمز چند كتاب خواندم و دكتر نادعلیان هم من را راهنمایی كرد.

كریمی ادامه داد: جزیره‌ی هرمز حدود 20 مكان دیدنی دارد كه ما در برنامه‌ی گردش خود، 20 دقیقه برای هر مكان در نظر می‌گیریم و در مدت یك روز كل جزیره را به گردشگران نشان می‌دهیم.

وی درباره‌ی هزینه‌ای كه گردشگران برای تور یك‌روزه‌ی هرمزگردی باید بپردازند نیز گفت: موتورها ساعتی 15 تومان می‌گیرند و ماشین‌ها ساعتی 20 تا 25 تومان، البته این نرخ به پیش از گران شدن بنزین مربوط است.

او همچنین اظهار كرد: چند نفر از زنان بومی هرمز در حال آموزش هستند تا تورلیدر شوند. در حال حاضر حدود پنج نفر از زنان جزیره همراه راننده، گردشگران با هرمز آشنا می‌كنند.

  اگر این مطالب مورد توجه شما قرار گرفت، درباره‌ی جزیره‌ی هرمز و دیدنی‌های آن بیشتر بخوانید و این‌بار اگر گذرتان به جنوب و خلیج فارس افتاد، به‌جای سفر چندباره به كیش و قشم، هرمز را برای دیدن انتخاب كنید. اگر تحمل كمی سختی كشیدن را داشته باشید، قطعا پشیمان نخواهید شد.