گشت پاییزی در زادگاه كریم خان زند

«تپه پری» محوطه ای باستانی در روستای پیروز (پری) است

«تپه پری» محوطه ای باستانی در روستای پیروز (پری) است كه علی رغم گنجینه ای كه دردل خود دارد، امروزه فراموش شده و از آن استفاده ای به منظور گردشگری و باستان شناسی نمی شود. این روستا و «قلعه پری» (قلعه بلنده) آن زادگاه كریم خان زند بوده است.

متاسفانه این تپه علی رغم قدمت تاریخی و ارزش فوق العاده آثار باستانی به دست آمده از آن، هنوز ثبت ملی نشده است. با وجود این، نحوه تدفین اجسادی كه در گورستان های مكشوفه آن یافت شده، اطلاعات گران قیمتی راجع به اعتقادات اقوام كهن در اختیار ما قرار می دهد.

موقعیت روستا وقلعه كریم خان

روستای پیروز (پری) در جاده اراك-ملایر و در فاصله 27 كیلومتری جنوب شرقی ملایر، از توابع بخش زند دهستان كمازان این شهرستان  قرار دارد.ارتفاع تپه پری 15 متر است و در 200 متری جاده آسفالته اراك-ملایر واقع شده است.

قلعه باستانی و تاریخی «پری» (بلنده) در مركز روستا واقع شده است. بنای اولیه آن به قرن چهارم پیش از میلاد نسبت داده می‏شود. بر فراز خرابه‏های این قلعه، قلعة منسوب به كریم‏خان زند قرار دارد كه محل تجمع و سازماندهی لشكریانش بوده است. البته به غیر از قلعه بلنده ، 5 قلعه دیگر هم در این روستا وجود دارد.

قلعه باستانی و تاریخی «پری» (بلنده) در مركز روستا واقع شده است

 
وجه تسمیه
«پری» به معنای گرداگرد و پیرامون و همچنین نام دختر كریم خان زند بوده است.

كاوش های انجام شده و كشفیات
در كاوش هایی كه برای اولین بار توسط مهندس حكیمی در سال 1349 در این محل به عمل آمد، قدمت این قلعه را مربوط به دور های زندیه، ساسانی و مادها دانسته اند و قبوری متعلق به هزاره اول میلادی نیز در آن كشف شده است.اما با كاوش های مجدد در سال 1384 به سرپرستی جواد باباپیری قدمت قلعه و روستا را به دوره قبل از عصر مفرغ و آهن دانسته اند. به طور كلی در تپه پری 150 قبر شناسایی و مورد مطالعه قرار گرفته است. اكثر سنگ قبرها از جنس سنگ آذرین و مستطیل شكل هستند. بر روی قبور زنان سلسله زندیه معمولا نقش مُهر و تسبیح، شانه دوطرفه، آئینه و جانماز حكّاكی شده و بر روی قبور مردان نیز تصویر مُهر و تسبیح، قلیان، خنجر، تفنگ برنو و گاهی نیزاسب دیده می شود. بالای قبر خان‌ها و بزرگان ایل نیز یك سنگ ایستاده قرار گرفته است. روی این سنگ معمولا صحنه‌های آوردن قلیان و چای برای خان یا بزرگ ایل به تصویر كشیده‌ شده ‌است.

قبر مادر كریم خان نیز در بررسی های باستان شناسان در همین تپه یافت شده است. سنگ قبر مادر كریم خان پس از كشف توسط اهالی روستا به حمام انتقال داده شده و با توجه به حساسیتی كه اهالی به كریم خان داشتند ، محافظت از آن را خود به عهده گرفته و معمولا سنگ قبر را به هركسی نشان نمی دادند.

در مورد قبور قدیمی تر طرز قرار گرفتن اسكلت ها درون قبور بر روی بازوی راست یا چپ است كه بسته به موقعیت خورشید در آسمان متفاوت بوده است و سعی شده است صورت مردگان رو به خورشید قرار بگیرد. زانوها نیز خم و دست ها روی سینه قرار گرفته است.ظروف و تزئیناتی از قبیل گردنبند، انگشتر و دست بند كه در زمان حیات مورد استفاده متوفی بوده را نیزهمراه وی دفن كرده اند.

بنای اولیه قلعه باستانی و تاریخی «پری» به قرن چهارم پیش از میلاد نسبت داده می‏شود

 
سیستم آبرسانی قلعه زندیه نیز شباهت بسیار زیادی با حمام فین كاشان دارد. در این سیستم لوله های سفالی مارپیچ از رودخانه به سمت قلعه كشیده شده اند ، تا بتوانند آب را با فشار به داخل قلعه مذكور برسانند. كشف دو قطعه لوله سفالی (تن پوشه) با حدود 45 سانتی متر طول و 15 سانتی متر قطر كه اطراف آن با ساروج و نخاله های خشت پخته پوشانده شده است ، باستان شناسان را متوجه سیستم آبرسانی تپه پری كرد كه مقصد آبرسانی آن قلعه زندیه بوده است.

در اطراف و داخل رودخانه تعداد شش تپة باستانی وجود دارد كه در آن‏ها سفالینه و سكه‏های قدیمی پیدا شده است. قدمت این تپه‏ها به دوران ماد می‏رسد.خرابه‏های حمام قدیمی و امامزاده دو خواهران از دیگر آثار این روستاست.

حمام پری معروف یه حمام كریمخانی ، از جمله بناهای دوره زندیه است كه توسط كریم خان زند در این روستا بنا شده است. تمام مصالح مصرف شده در این حمام با ملات ساده كار شده است. این حمام زیر زمین احداث شده است و سطح آن هم كف با سطح زمین است روشنایی های این حمام دارای 5 نور گیر قدیمی است . بازسازی این حمام قدیمی در 130 سال قبل انجام شده و سنگ قدیمی آن در میراث فرهگی شهرستان ملایر نگهداری می شود.

طبیعت روستای «پری»
باغ‌های انبوه، سواحل رودخانه خروشان، قنات‌های قدیمی‌، طبیعت جذاب و گیاهان دارویی و آثار تاریخی ارزشمند ،فضای گردشگری مناسبی برای گردشگران فراهم آورده است.منطقۀ حفاظت شدۀ «لشكردر» نیز با وسعتی معادل 1600 هكتار زیستگاه حیات وحش این روستاست.

سیستم آبرسانی قلعه زندیه نیز شباهت بسیار زیادی با حمام فین كاشان دارد.

 
سوغات و غذاهای محلی
انواع قالی و گلیم مهم‏ترین صنایع دستی و كشمش، شیره انگور، گردو و بادام سوغات این روستا است.ترخینه، كاچی، آش جو با سیرابی، آش رشته ترش، آش خیار و اشكنه نیز غذاهای رایج روستای پری هستند.