موزه ایران باستان، اولین موزهٔ ایران، در ابتدای خیابان ۳۰ تیر، در بخش غربی میدان مشق تهران در خیابان سی تیر جای دارد. ساخت این موزه در ۲۱ اردیبهشت سال ۱۳۱۳ ه. ش. به دستور رضا شاه توسط معمار فرانسوی، آندره گدار، شروع شد. ساختمان موزه در سال ۱۳۱۶ به اتمام رسید و موزه برای بازدید عموم افتتاح شد.زمین اختصاص یافته به این موزه ۵۵۰۰ متر مربع بود كه ۲۷۴۴ متر مربع زیربنای آن است.از آنجایی كه طرح و نقشه یك موزه باید با موضوع و اشیای داخل آن ارتباط و هماهنگی داشته و با تاریخ و هنر آن سرزمین مرتبط و پیوسته باشد از این نظر نما و سردر ورودی موزه به سبك نمای ایوان كسری ساخته شد. (ایوان كسری نام كاخ شناخته شده شهر تیسفون پایتخت دولت ساسانی است كه ایوان آن ۳۵ متر بلندی و ۵۰ متر پهنا و ۲۵ متر ژرفا دارد). رنگ آجرها نیز به همین منظور به رنگ سرخ تیره تعیین شده تا نمایانگر معماری عصر ساسانی باشد. بنای موزه حدود ۱۱۰۰۰ متر مربع است كه ساختمان اصلی آن در سه طبقه ایجاد شده‌است.
معمار این ساختمان آندره گدار معمار فرانسوی بوده است كه در طراحی آن كاخ كسری در شهر تیسفون در دوران ساسانی را در ذهن داشته است. آغاز ساخت آن سال ۱۳۱۴ خورشیدی است كه در مدت دو سال عملیات ساختمانی آن بوسیله حاج عباسعلی معمار و استاد مراد تبریزی تكمیل و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی رسماً گشایش یافت.
در آغاز طبقه اول موزه به بخش ایران پیش از اسلام و طبقه دوم موزه به بخش پس از اسلام اختصاص یافت. گسترش كاوش‌های باستان شناختی و ازدیاد روز افزون آثار در موزه ایران باستان، موجب شد كه این موزه طی چند مرحله، گسترش كمی و كیفی یا درحد فاصل سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۰، علاوه بر تعویض ویترین‌های موزه، نوسازی سیستم گرمایشی و سیستم برقی موزه، واحدهایی تحت عنوان انبار و گنجینه در زیر موزه موزه، ساخته و اضافه شد.
در سال ۱۳۷۵، آثار دوران اسلامی، رسماً از موزه ایران باستان منفك و به ساختمان مجاور موزه كه ساختمان كه از سال ۱۳۳۷ ساخته شده بود، منتقل شد.
این ساختمان كه در سال ۱۳۳۷ ساخته شده بود، در ابتدا با هدف احداث موزه مردم‌شناسی مدنظر بود، كه پس از انقلاب، با ایجاد سازمان میراث فرهنگی و تمركز اشیاء باستانی در موزه ایران باستان، طرح تغییر نام كلی موزه، به موزه ملی ایران و اضافه شدن موزه‌ای تحت عنوان موزه اسلامی مطرح و اجرا شد كه در نهایت در سال ۱۳۷۵ با گشایش رسمی موزه دوران اسلامی، مجموعه موزه ایران باستان و موزه دوران اسلامی، تحت عنوان موزه ملی ایران رسمیت یافت.
قدیمی‌ترین دست ساخته بخش پارینه سنگی سالن كه از سنگ كوارتز ساخته شده‌اند، مربوط به حوزه رودخانهٔ كشف رود در شرق مشهد هستند، كه بیش از یك میلیون سال قدمت دارند. از دیگر مجموعه‌های قدیمی این بخش دربند و گنج پر مربوط به استان گیلان و شیوه تو در نزدیكی مهاباد است كه حدود هفتصد تا دویست هزار سال قدمت دارند. از دوره‌های پارینه سنگی میانی و جدید نیز آثار جالب توجه‌ای در سالن موزه به چشم می‌خورد كه بین دویست هزار تا حدود دوازده هزار سال قدمت دارند. از دوره پارینه سنگی میانه كه همزمان با حضور انسان نئاندرتال در ایران است ابزارهای ساخته شده از سنگ آتش زنه و بقایای سنگواره جانوران مربوط به غارهای منطقه زاگرس و فلات مركزی ایران از جمله غارهای بیستون و خرم آباد به نمایش در آمده است. در دوره پارینه سنگی جدید كه مصادف با گسترش انسان هوشمند امروزین در ایران است، ساخت تیغه ابزار رواج یافت. قدیمی‌ترین بقایای انسان كشف شده در ایران در این بخش دیده می‌شود كه به دندان وزمه مشهور است. این دندان كهن‌ترین بقایای سنگواره انسان در ایران است كه بطور مستقیم تاریخ گذاری شده و در غاری بنام وزمه در نزدیكی كرمانشاه كشف شده است. این دندان آسیای كوچك كه مربوط به كودكی نُه ساله است، به روش طیف سنجی گاما سال‌یابی شده كه تاریخی بین ۲۰ تا ۲۵ هزار سال پیش را نشان می دهد. در دوره پارینه سنگی جدید ساخت ابزار های استخوانی و استفاده از تزیینات شخصی مانند آویز صدفی، دندان حیوانات و گل اُخرا نیز در این دوره در ایران متداول شد. از مكانهای مهم این دوره غار «یافته» (لرستان) است كه نمونه‌هایی از اشیا آن در سالن موزه به نمایش درآمده است.از دوره بعدی (فراپارینه سنگی) كه ویژگی‌های آن ابداع ابزارهای تركیبی، كاربرد سنگ‌ساب و نگهداری مواد خوراكی است، نمونه‌هایی از غار «علی‌تَپه» (مازندران)، غار «شَلَم» (ایلام) و چند مكان دیگر به نمایش درآمده است.
از دوره نوسنگی و روستانشینی آثاری چون قدیمی‌ترین خشت ایران از تپه گنج‌دره، قدیمی‌ترین پیكرك‌های گلی انسان و حیوان از تپه سراب و ابزارهای سنگی در سالن به نمایش در آمده است. شوش(خوزستان)، اسماعیل‌آباد و چشمه‌علی(تهران)، تل‌باكون(فارس) از محوطه‌های بسیار مهم در هزاره‌های پنجم و چهارم پ.م.(دوره مس و سنگ) در ایران هستند كه نمونه‌هایی از سفالینه‌های منقوش آنها در سالن دیده می‌شود. از نقش‌های مورد توجه در این دوره می‌توان به نقش ساده شده بز كوهی اشاره كرد كه در سطح ظروف سفالین اسماعیل‌آباد و چشمه‌علی دیده می‌شوند.
ظروف سنگی جیرفت و شهداد با نقوش متنوع مانند نبرد انسان با جانوران اساطیری و نقش مایه‌های هندسی، جانوری و گیاهی از نمونه‌های شاخص این ظروف منقوش‌اند كه در ویترین‌ها به نمایش درآمده‌اند. از دیگر آثار مهم این دوره در سالن موزه پیكر گلی از شهداد است كه نشان‌دهنده نیم‌تنه مردی برهنه با دستان جمع شده بر روی سینه، احتمالاً در حالت نیایش نشان داده شده است.
ظروف، ادوات جنگی، اشیا تزئینی، پیكرك های انسانی و جانوری از جمله اشیای فلزی اواخر عصر مفرغ و آغاز عصر آهن هستند كه در سالن به‌نمایش درآمده‌اند. همچنین سفال خاكستری با سطح صیقلی و داغ‌دار و همچنین ظروف با لوله‌های ناودانی، ظروف با فرم‌های جانوری و انسانی و ریتون‌ها (ظروف جانورسان) و اشیای آهنی نیز از دیگر اشیا به نمایش درآمده است.
تعدادی از اشیای به نمایش درآمده در بخش پیش از تاریخ سالن متعلق به تمدن ایلام است. از تمام دوره‌های ایلامی آثار هنری فراوانی برجای مانده، اما دوره ایلام میانه یكی از پرشكوه‌ترین ادوار سه‌گانه ایلامی‌ها است. معبد چغازنبیل یكی از مهم‌ترین بقایای معماری این دوره است كه آثار قابل توجهی مانند پیكره گاو با كتیبه، لوله‌های شیشه‌ای، آجرنوشته‌ها و كلون در از آن به دست آمده كه در سالن به نمایش درآمده است. لوله‌های شیشه‌ای چغازنبیل از جمله قدیمی‌ترین نمونه‌های شیشه در ایران است. پیكره‌سازی، ساخت ظروف تزئینی از قیر طبیعی، نقوش برجسته، مهرهای استوانه‌ای، پیكرك‌ها به صورت نقش برجسته قالبی، آجرهای لعاب‌دار، اشیای بدل چینی، اشیای مفرغی و سردیس‌های تدفینی از دیگر جنبه‌های هنر ایلامی‌ها در ادوار گوناگون است كه در سالن ایران باستان نمونه‌هایی از آنها دیده می شود.
آثار قابل انتساب به دوره ماد در سالن موزه از مكانهای باستانی نوشیجان، حسنلو، گودین و باباجان به دست آمده‌اند. در این دوره ساخت اشیا آهنی گسترش یافت كه از نمونه‌های بارز آن در سالن می‌توان به اشیا حسنلو اشاره كرد. در این دوره سفالینه‌های لعاب‌داری زیبایی ساخته می‌شد كه یك نمونه جالب توجه آن تنگ لعاب‌دار زیویه است نقش دو بز را در دو سوی یك گل لوتوس به نمایش گذاشته است.
آدرس :خیابان امام خمینی، مجموعه تاریخی باغ ملی، خیابان پروفسور رولن
تاریخچه ساخت موزه ایران باستان:
ساخت این موزه در ۲۱ اردیبهشت سال ۱۳۰۸ خورشیدی به دستور رضا شاه ساخته شد. این بنا را آندره گدار، معمار فرانسوی با الهام از طاق كسرا طراحی كرد و دو معمار ایرانی یعنی عباسعلی معمار و استاد مراد تبریزی اجرای آن را بر عهده گرفتند. ساختمان موزه در سال ۱۳۱۶ به اتمام رسید و موزه برای بازدید عموم افتتاح شد.
«موزه ایران باستان» شامل دو بخش «پیش‌ازتاریخ ایران» با آثاری از دوران پارینه‌سنگی قدیم تا اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد (یعنی از كهن‌ترین دوران تا پیش از ابداع نگارش) و «دوران تاریخی» با آثاری از اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد (یعنی آغاز به‌كارگیری نگارش) تا پایان دوره ساسانی است.
آثار موزه ایران باستان
ساختمان موزه ایران باستان:
از آنجایی كه طرح و نقشهٔ یك موزه باید با موضوع و اشیای درون آن ارتباط و هماهنگی داشته و با تاریخ و هنر آن سرزمین مرتبط و پیوسته باشد از این جهت، نما و سردر ورودی موزه ایران باستان به سبك نمای ایوان كسری ساخته شد. رنگ آجرها هم به همین منظور به رنگ سرخ تیره تعیین شده تا نمایانگر معماری عصر ساسانی باشد. بنای موزه ایران باستان حدود ۱۱٬۰۰۰ متر مربع است كه ساختمان اصلی آن در سه طبقه ایجاد شده است.
معماری موزه در واقع مكعب مستطیلی است كه از سه قسمت تشكیل شده، ورودی آن از یك آرگ بزرگ ساسانی كه فضای ورودی را مشخص می‌كند.
قدیمی ترین اثری كه نشانگر حضور انسان در فلات ایران است، مربوط به ششصد هزار سال پیش است كه در این موزه نگهداری می شود. اشیای مختلفی كه در طی سالیان گذشته به صورت علمی و غیر علمی كشف شده اند در قسمت زیرزمین موزه ی ایران باستان قراردارند كه پس از كارشناسی و تحقیقات علمی به تالارهای اصلی نمایش آثار منتقل می شوند.
در حال حاضر موزه ملی ایران با دو موزه ایران باستان و دوران اسلامی با زیربنای بیش از بیست هزار مترمربع در زمینی به مساحت ۱۸۰۰۰ متر مربع و با آثاری حدود ۳۰۰,۰۰۰ شی مهم‌ترین موزه كشور محسوب شده و در رابطه با فرهنگ و هنر ایران بهترین موزه جهان به حساب می‌آید.
موزه ملی ایران
آثار موزه ایران باستان:
در موزه ایران باستان اشیای تاریخی به ترتیبت قدمتشان قرار گرفته اند. در واقع مسیری كه برای بازدید در نظر گرفته شده است، از قدیمی ترین دوران به جدید ترین دوران می رسد. قدیمی ترین اشیاء، مربوط است به دوران های مختلف پارینه سنگی. اشیاء سنگی این بخش، بین ۸۰۰ هزار تا یك میلیون سال قدمت دارند كه نشانگر حضور انسان های اولیه در فلات ایران هستند. هرچه جلوتر بروید از قدمت اشیاء كمتر می شود. به عنوان مثال ابزارهای سنگی مربوط به ۱۰ هزار سال قبل هم در این بخش قرار دارند.
موزه ایران باستان تهران
آثار اقوام آریایی در فلات پهناور ایران به ویژه هنر برنز لرستان، نقوش نمادین مهرها، تدفین به صورت جنینی در تابوت های سفالی قیر اندود شده و كشف شده از تپه حسنلوی آذربایجان، قانون حمورابی، كتیبه ها و حجاری های دوران باشكوه هخامنشی به ویژه آثار اكتشافی از تخت جمشید، آثار یونانی، آثار دوران اشكانی، آثار ساسانیان و … مجموعه ای بسیار غنی از تاریخ و تمدن كشور را دور هم فراهم كرده اند. در میان این آثار، آثار بسیار ارزشمند دیگری مانند مرد نمكی (یكی از مردان نمكی كشف شده از معدن نمك چهرآباد زنجان) هم دیده می شود.