این رود در آذربایجان شرقی قرار گرفته و به دلیل موقعیت جغرافیایی خوب آن از اهمیت بالایی برخوردار است و در سال 1813 در عهدنامه گلستان به عنوان مرز ایران و روسیه انتخاب شد كه مناطق شمالی رود ارس به دست روس ها افتاد.
این رود از دو شاخه مجزا سرچشمه گرفته است. یكی از ارتفاعات تركیه موسوم به مین گول داغ یا بین گل داغ(هزار بركه) با ارتفاع 3152 متر در جنوب ارزروم نزدیك سرچشمه فرات كه ابتدا به طرف شمال غربی و بعد به طرف شمال شرقی به راه می افتد و از جنوب و مشرق و شمال شرق كوهی به نام پالان دوكن با ارتفاع 3135 متر كه در جنوب ارزروم واقع است، میگذرد و پس از گذشتن از مشرق حسن قلعه به طرف مشرق به جریان می افتد و از جنوب ارتفاعات قارص و شمال كوه های آرارات بزرگ با جذب شاخه های متعدد جریان خود را ادامه و وارد جلگه ایروان در خاك ارمنستان شوروری میگردد.
شاخه دیگر آن از ارمنستان شوروی سرچشمه میگیرد و در نهایت این دو شاخه در محل معروف زنگنه در شمال غربی ایران كه مرز مشترك ایران و شوروی و تركیه است به هم می پیوندند.
آب این رودخانه به غیر از فصل پائیز همیشه گل آلود و قرمز رنگ و نام قدیم این رودخانه آراسك میباشد. جالب اینجاست كه نام این رود به زبان اذربایجانی "آراز چای" یا "آراس چای" و در منابع یونانی و اروپایی به آراكس، آراكسس یا اركسس شناخته میشود.
از داخل ایران نیز رودخانه های متعددی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به ارس میپوندند كه بعضی از این روخانه ها، دائمی و بعضی دیگر فصلی هستند.
نام این رودها عبارت است از :
• رود ماكو یا زنگمار
• آق چای
• دوزال چای
• رود اشتبین
• كلیبر
• قره سو یا دره رود
با این تفاسیر رود ارس را میتوان به عنوان پرآب ترین و خطرناك ترین رودهای آذربایجان معرفی كرد.
سدها و پل های رود ارس را باهم بشناسیم
حالا میخواهم درباره پل های این رود با شما صحبت كنم. این رود بخاطر اهمیت تجاری كه داشت در طول تاریخ مورد استفاده قوای مهاجم و لشگریان متخاصم به طور متوالی از اینسوی رودخانه به آنسوی روخانه و بالعكس بود. به همین خاطر جز پل خداآفرین از دیگر پلها آثاری نیست و پلهای دیگر تازه سازند.
چنانكه مرآت بلدان در اینباره مینویسد:
"من خود در شعبان 1270 كه به ماموریت پاریس میرفتم از روی رود ارس جلفا گذشتم و چون اوایل زمستان بود، آب رودخانه قسمتی منجمد بود كه از روی یخ عبور كردم و در مراجعت در شعبان 1273 كه اواخر پاییز بود و آب یخ نكرده بود با كرجی عبور كردم."
بعدهابا همكاری ایران و شوروی در ناحیه ای به نام پلدشت سد ارس برای مدیریت و استفاده بهینه از حجم رود ارس در مصارف شهری و ... بنا شد.
علاوه بر سد، پلهای بسیاری روی رود ارس ساخته شده كه معروف‌ترین آنها عبات اند از : پل بیله سوار مغان، پل چوبی، پل مور دوز، پل راه آهن جلفا، پل اصلاندوز و پل مواصلاتی پلدشت.
آشنایی بیشتر با برخی از پل ها:
خب مسافران اجازه دهید تا اینجا یك نظرسنجی از شما داشته باشم كه آیا بحث رو ادامه دهم یا نه؟ اگر همه موافق به ادامه موضوع هستید، یك تشویق بفرمایید.
به به، به این همه انرژی؛ پس من هم ادامه بحثم را با توضیحاتی درباره برخی پل ها ادامه میدهم.
• پل خدا آفرین
پلهای خداآفرین یا پلهای حسرت یكی از ابتدایی ترین و مهم‌ترین پل‌هایی است كه در شهرستان خداآفرین بنا شد . این دو پل كه یكی از آنها شكسته و دیگری سالم است، در نقطه صفر مرزی ایران و جمهوری آذربایجان و به فاصله صد متر از یكدیگر واقع شده‌اند. این پلها را به عنوان قدیمی ترین پلهای رود ارس میدانند به طوریكه حمدالله مستوفی در نزهة القلوب بنای آن را به بكربن عبدالله یكی از صحابه های حضرت رسول اكرم نسبت میدهد كه به سال 15 هجری برمیگردد.
• پل های جلفا
در جلفا بر روی این رود دوپل وجود دارد كه یكی پل آهنی معلق است كه خط آهن آذربایجان به قفقاز از روی این پل میگذرد و در مشرق شهر جلفا قرار دارد. پل دیگر در جلفا، پلی است كه مسافران و اتومبیلهای باری و سواری هنگام رفت و آمد از آن میگذرند.
• پل پلدشت
این پل در مرز ایران و نخجوان ساخته شده و پل نسبتا عظیمی است كه دروازه های آن همیشه بسته و فقط در مواقع ضروری مانند تردد مامورین یا مهمانان دولت ها با اجازه قبلی بازوبسته میشود. جالب است بدانید كه قسمتی از آن هنگام طغیان رود ارس در سال 1331 خراب شد كه بعدا مرمت گردید.
جاذبه های دیدنی رودخانه ارس:
از دیگر جاذبه های رودخانه ارس میتوان به بناهای تاریخی در جوار آن و همچنین كلیساهای ارامنه كه در مجاورت رود مرزی ارس ساخته شده، اشاره كرد.
اقلیم مناسب این رود، به زیستگاهی برای گونه های نادر حیوانات، گیاهان و پرندگان نیز تبدیل شده تا به زیبایی خود بیفزاید.
یكی دیگر از جاذبه های این رودخانه، دریاچه مصنوعی ارس در منطقه جلفاست كه در پشت سد ارس ایجاد شده و بین دو كشور ایران و آذربایجان قرار دارد. آب این دریاچه شیرین و براساس تحقیقات علمی بر بیولوژی و اكوسیستم، محیط آن سرشار از بیوژن است و این یعنی، زنجیره‌های غذایی مختلفی از پلانگتون‌ها گرفته تا انواع ماهی‌ها و آبزیان دیگر در این دریاچه دیده میشود.
جاذبه ها به اینجا ختم نمیشود؛ در فصل‌های خاصی از سال رود ارس به مكانی برای ماهیگیری گردشگران و افراد بومی تبدیل میشود. ماهی‌های این رود بیش از 10 گونه مختلف هستند كه از این میان 6 گونه نسبت به انواع دیگر بزرگ‌تر هستند. از جمله گونه‌های آبزیان غالب این دریاچه میتوان به كپور، سیاه ماهی، آمور، صوف، بیكت، زودپر، ماش و فیتوفاگ اشاره كرد.
كلام آخر:
این رود در بستر خود 805 جزیره مختلف دارد كه خالی از سكنه می باشند. از این تعداد بر اساس قرارداد مرزی كه امضا شد، 427 جزیره متعلق به ایران و 382 جزیره دیگر به خاك شوروی یا آذربایجان كنونی تعلق دارد. از جزایر رود ارس میتوان به پیرواتلر، بویدوز، خرامه، كثیری و قره باغ اشاره كرد كه دارای مراتع مناسب وزیبا برای حیوانات است. اما بهترین زمان بازدید از این رود فصل بهار و تابستان است. پس خوشحال باشید كه بهترین فصل را برای سفر انتخاب كرده اید.