آشنایی با خیابان چهارباغ عباسی اصفهان مكانی برای پیاده روی در اوقات فراغت

چهارباغ اصفهان، نگین نصف جهان 

چهارباغ عباسی

خیابان چهار باغ در اصفهان یكی از جاهای دیدنی این شهر تاریخی بوده كه تنها یك خیابان نیست. این خیابان از چند بخش تشكیل شده است؛ خیابان چهارباغ بالا، خیابان چهارباغ عباسی و خیابان چهارباغ پایین. خیابان دیگری نیز در نزدیكی این خیابان ها وجود دارد كه البته در امتداد این مجموعه نبوده و خیابان چهارباغ خواجو نام دارد. این خیابان ها از زمان احداث تاكنون از خیابان های اصلی و به عنوان شاه رگ این شهر محسوب می شده اند.

وجه تسمیه چهارباغ ها

ممكن است با شنیدن چهارباغ در ابتدا تصور كنید كه مكان مورد نظر از چهار عدد باغ تشكیل شده است. اما موضوع چیز دیگری است. در ایران باستان عدد چهار برای مردم از اهمیت و قداست ویژه ای برخوردار بوده است. این عدد بیانگر چهار عنصر اصلی دنیا یعنی آب، باد، خاك و آتش بوده است.

از همین رو در معماری های قدیمی برای طراحی بناها از این عدد تأثیر گذار بسیار بهره گرفته شده است. به گونه ای كه بهترین پلان های معماری نیز از این عدد پیروی كرده و باعث تقسیم این بناها به چهار قسمت اصلی شده است. این سابقه از قبل از اسلام و تا دوره های بعد نیز رواج داشته است.

از جمله این نمونه ها می توان به باغ های تاریخی اشاره كرد كه آنها را به چهار قسمت تقسیم كرده اند. باغ هایی كه توسط گذرگاه ها به چهار بخش تقسیم شده اند چشمگیر تر هستند و از جمله آنها می توان به چهارباغ عباسی اشاره كرد. این خیابان در واقع به سبك قدیم باغ ها طراحی شده است و طول این خیابان توسط چهارراه ها به چهار بخش تقسیم شده است. این شیوه ساخت یكی از روش های ساخت چهارباغ ها می باشد.

تاریخچه چهارباغ عباسی

خیابان های چهارباغ عباسی و چهارباغ بالا در سال 1000 هجری قمری و در زمان شاه عباس اول صفوی و پس از انتخاب شهر اصفهان به عنوان پایتخت احداث شد. البته شكل امروزی این خیابان در نتیجه تغییرات و بازسازی های بسیاری در طول این دوران بوده است. در زمان های گذشته این خیابان از شكل امروزی خود بسیار زیباتر بوده است. در آن زمان از وسط این باغ جوی آبی جریان داشت كه این آب وارد حوضی می شد كه به زیبایی این خیابان می افزود. این خیابان در ایام قدیم برای عبور افراد با اسب ها و درشكه ها طراحی شده بود اما به علت كم بودن وسایل نقلیه محلی برای عبور و مرور عابران پیاده نیز بود.

در دو طرف خیابان درختان چنار كاشته بودند كه بسیار جلوه زیبایی به این گذرگاه می داد. اما در زمان سلطان مسعود میرزا یكی از پسران ناصرالدین شاه كه لقب ظل السلطان نیز داشت و در آن زمان حاكم اصفهان بود، دستور داد تا چهار باغ را تخریب كنند و به این ترتیب عمله های او شروع به قطع درختان چنار كردند. اما با شنیدن این خبر توسط علمای با نفوذ آن زمان از تخریب بیشتر این مكان جلوگیری شد.

در زمان صفویه سرتاسر خیابان چهارباغ تا ساحل رودخانه پوشیده از باغ های مجلل و بزرگی بود كه متعلق به حاكمان و امیران آن زمان داشت. اما مردم عادی هم اجازه تفریح و گردش در این باغ ها را داشتند. از جمله این باغ ها باغ تخت، هشت بهشت، تاكستان، باغ بلبل و توت و درویشان بوده است. ما امروزه تنها باغ هشت بهشت باقی مانده است و مابقی آن باغ ها از بین رفته اند.

در زمان های بعد یعنی در دوران پهلوی در زمان رضا شاه، خیابان چهارباغ دیگری به این خیابان اضافه شد و چهارراه تختی را به دروازه دولت متصل می كرد و در امتداد همین خیابان ها بود.

این خیابان در زمان های قدیم و در دوران صفوی كاخ ها و باغ های شاهی اعیان میان دروازه دولت و سی و سه پل در دل باغ های اطراف ساخته شد. این مكان بنا به گفته جهانگرد معروف فرانسوی در آن زمان یعنی سیمون شاردن، گردشگاه مشجر عمومی اصفهان بوده است. از این گفته استنباط می شود كه این مكان نه تنها یك خیابانی برای اتصال بلكه یك مكان تفریحی با درختان انبوه و سایه های خنك مكانی برای گذرندان اوقات فراغت و استراحت بوده است و علاوه بر اعیان و اشراف این شهر مردم عادی نیز می توانستند از این مكان استفاده كنند.

چهارباغ عباسی امروزه

امروزه نیز چهارباغ عباسی تقریبا دارای همان كاربری زمان قدیم می باشد. یعنی هم مكانی برای عبور و مرور اتومبیل ها كه جاهای مختلف را به هم وصل می كند و هم محلی برای تفریح و گردش و استراحت.

این خیابان به واسطه درختان انبوه و سایه افكن در اطراف و در وسط آن و وجود كافه ها و رستوران های متعدد، مكان بسیار جذابی برای گذراندن اوقات فراغت و قدم زدن می باشد.

ردپای چهارباغ عباسی در كتب تاریخی

نام خیابان چهارباغ عباسی به كرار در كتابهای مورخان نام برده شده است. از جمله در كتاب تاریخ عالم آرای عباسی نوشته اسكندر بیگ منشی و تاریخ عباسی نوشته ملا جلال منجم یزدی و روضه الصفویه نوشته جنابندی می توان اشاره كرد.

خیابان چهارباغ عباسی یك خیابان قدیمی و مهم اصفهان در زمان های گذشته بوده است و به همین علت میزبان جهانگردان زیادی بوده است. از این رو نام این خیابان در كتابهای تاریخی نوشته شده توسط نویسندگان جهانگرد نیز به چشم می خورد. از جمله این جهانگردان می توان به پیتیرو دلاواله اشاره كرد كه یك جهانگرد ایتالیایی بوده است و همچنین سانسور از بزرگترین جهانگردان فرانسوی نیز در كتاب خود از این مكان یاد كرده است.

از دیگر جهانگردان فرانسوی شاردن می باشد كه در زمان صفوی به جاهای مختلف و از جمله به ایران سفر كرد. او در زمان های شاه عباس دوم و شاه سلیمان صفوی چندین بار به ایران سفر كرد.

شاردن در مورد خیابان چهارباغ در كتاب خود این گونه می نویسد: "این خیابان زیباترین خیابان و معبری است كه من تاكنون دیده و شنیده ام." همین جمله به تنهایی دلالت بر جذابیت و زیبایی بی نظیر این خیابان دارد و سبب می شود تا افراد زیادی هوس دیدن از این مكان به سرشان بزند.

مكان های دیدنی چهارباغ عباسی

خیابان چهارباغ عباسی همان طور كه اشاره شد به عنوان اصلی ترین گذرگاه این شهر بوده كه در زمان صفوی از مركز این شهر عبور می كرده و به همین علت این خیابان اماكن دیدنی و مهمی را در خود جای داده است.

كاخ هشت بهشت

یكی از جاذبه های دیدنی چهارباغ عباسی كاخ و باغ معروف هشت بهشت می باشد. این كاخ در ابتدای خیابان چهارباغ عباسی و در نزدیكی دروازه دولت می باشد. این كاخ بر روی یك سكوی هشت ضلعی بنا شده است و مزین به كاشی كاری های زیبا و نقاشی ها و گچبری ها و مقرنس كاری توسط هنرمندان با سلیقه زمان های مختلف می باشد.

مدرسه چهارباغ

در نزدیكی كاخ هشت بهشت مدرسه معروف چهار باغ واقع شده است. مدرسه چهارباغ در نبش خیابان آمادگاه و چهارباغ قرار دارد. این اثر از آثار با ارزش مربوط به اواخر دوران صفوی است كه یك نمونه از شاهكاری معماری و كاشیكاری و نگارینه های تاریخی به حساب می آید. 

كاخ چهل ستون

در فاصله نه چندان دوری از  این مدرسه تاریخی و در ابتدای خیابان سپه عمارت زیبا و دیدنی چهلستون را خواهید دید.

این كاخ در دوران شاه عباس اول بنا شد و در زمان های بعدی تكمیل شد. این كاخ در میان یك آبنمای زیبا قرار گرفته است و جلوه ای شگفت انگیز را ایجاد كرده است. چهل ستون در اصل بیست ستون دارد و از انعكاس این بیست ستون در آبنما، چهل ستون پدیدار می شود. در این بنا از عدد چهل به عنوان یك عدد مقدس در مذهب شیعه كه دین رسمی فرمانروایان صفوی بوده است بهره گرفته شده است.

هتل پنج ستاره مجلل عباسی كه یكی از كهن ترین هتل های جهان و از بزرگترین هتل های ایرانی است. این هتل با قدمتی بیش از 300 سال در خیابان چهارباغ عباسی قرار دارد. تاریخ احداث این هتل به سال 1106 هجری قمری بر می گردد كه به دستور شاه سلطان حسین صفوی با معماری با شكوه ایرانی طراحی و بنا شده است.

هتل عباسی در زمان پهلوی به شكل مدرن و امروزی و با امكانات رفاهی كم نظیر و مطابق با استاندارد های جهانی بازسازی شده است. هتل عباسی به عنوان یكی از زیباترین هتل های جهان می باشد. این هتل تنها هتل پنج ستاره اصفهان است.

نمای استثنائی و زیبای باغ و گنبد فیروزه ای مدرسه چهارباغ منظره ای زیبا را برای ساكنین هتل ایجاد می كند. 

هتل جهان

هتل جهان یا آمریك هتل اولین هتل به شكل امروزی است كه در چهار باغ اصفهان ساخته شد. این هتل در سال 1307 توسط شخصی به نام هوانسیان كه مردم او را به نام های تونی خان و موسیو تونی می شناختند ساخته شد. 

تونی سر فقیری بود كه برای یك تاجر آلمانی كار می كرد. او به تونی یك دوربین عكاسی می دهد و بنابر این تونی اولین عكاس خانه را در اصفهان تأسیس می كند. او برای عكاسی از درباریان و خاندان حاكم توسط ظل السلطان دعوت می شود و بعد از سالها اولین هتل را به شكل امروزی در اصفهان بنا می كند. این هتل در ابتدا آمریك نام داشت و سپس به هتل فردوسی و جهان تغییر نام داد. تونی همچنین اولین دوچرخه را به اصفهان وارد می كند. از دیگر كارهای او می توان اولین درشكه خانه و كارخانه لیموناد سازی در جلفای اصفهان را نام برد.

این هتل امروزه هنوز هم در خیابان چهارباغ عباسی با معماری خاصش جلوه گری می كند. معماری منحصر به فرد این هتل شامل ایوان سر تا سری با سر ستون های مزین به گچكاری دوره پهلوی و سقف چوبی و سنتوری و آرك به خصوص لبه بام می باشد. 

در این هتل زمانی انجمن تئاتر اصفهان دایر بود و همیشه نمایش های مهمی در سالن تئاتر آن اجرا می شد. این هتل محل رفت و آمد آدم های سرشناس بود كه از آن به عنوان محل اقامت خود در شب ها استفاده می كردند. از جمله این افراد سرشناس می توان صادق هدایت، عارف قزوینی و پروفسور آرتور اپهام پوپ را نام برد.

صادق هدایت در كتاب خود به نام اصفهان نصف جهان از این هتل نیز یاد كرده است.

علاوه بر مواردی كه ذكر شد مكان های دیدنی مهم دیگری كه در این خیابان و یا در نزدیكی های آن وجود دارد شامل موارد زیر است:

• مجموعه بزرگ نقش جهان با بناهای تاریخی بی نظیرش مانند عمارت عالی قاپو، بازار قیصریه، مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام.

• پل تاریخی الاوردی خان یا سی و سه پل كه عده زیادی آن را به اشتباه الله وردی خان می نامند.

• سینماهای حافظ، فلسطین، چهارباغ، سوره و غیره.

• رستوران شهرزاد در ابتدای عباس آباد

• مراكز خرید چهارباغ، ملت، عالی قاپو و...

پیاده روی در چهارباغ عباسی

چهارباغ عباسی فقط یك خیابان برای عبور اتومبیل ها نیست بلكه بیشتر مكان مناسبی برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح و پیاده روی با آرامش در فضای باصفای آن با درختان بلند و با شكوه چنار می باشد. قدم زدن و پیاده روی در این مكان مخصوصا در شب ها بسیار آرام بخش بوده و خستگی را از تن انسان های خسته از مشغله های روزمره بیرون می كند. هنگام سفر به این شهر حتما از این فرصت استفاده كنید و با قدم زدن در فضای دلنشین و تاریخی و باصفای چهارباغ عباسی سفرتان را خاطره انگیز تر كنید. 

چهارباغ از دید مورخان و جهان‌گردان

توصیف چهارباغ عباسی در بسیاری از متون تاریخی عصر صفوی وجود دارد كه از آن میان می‌توان به تاریخ عالم‌آرای عباسی نوشته‌ اسكندربیگ منشی، تاریخ عباسی (روزنامه‌ ملا جلال) نوشته‌ ملا جلال منجم یزدی و روضه‌الصفویه نوشته‌ جنابدی اشاره كرد. همچنین جهانگردان بسیاری در دوره‌های صفویه و قاجار بعد از مشاهده‌ چهارباغ به توصیف آن در سفرنامه‌هایشان پرداختند. از پی تیرو دلا واله، جهانگرد ایتالیایی گرفته تا سانسون فرانسوی و... .

شوالیه شاردن، جهانگرد معروف فرانسوی در دوره‌ سلطنت شاه عباس دوم و شاه سلیمان صفوی كه مدت زیادی را در ایران حضور داشت، چهارباغ را گردشگاه مشجر عمومی اصفهان می‌نامد و ضمن توصیف چهارباغ می‌گوید:

این خیابان زیباترین معبری است كه من تاكنون دیده و شنیده‌ام.

چهارباغ در دوره قاجار

بیشتر ابنیه‌ تاریخی اصفهان در دوره‌ قاجار با بی‌مهری مواجه شدند و از عظمت و شكوه آن‌ها كاسته شد. چهارباغ نیز از این قاعده مستثنی نبود و اگر توجه و محافظت مردم مانع نمی‌شد، در همان زمان به‌كلی از بین می‌رفت.

سلطان مسعود میرزا معروف به ظل‌السلطان، بزرگ‌ترین پسر ناصرالدین شاه كه از سوی پدر، حاكم اصفهان شده بود، دستور تخریب چهارباغ را صادر كرد و عمال وی برای تخریب باغ شروع به قطع درختان كردند. خبر این ماجرا به حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی از علمای برجسته‌ آن زمان اصفهان رسید. ایشان به طلاب مدارس دینی دستور دادند تا مانع تخریب چهارباغ شوند. طلاب فورا به چهارباغ رفتند و بعد از درگیری مفصلی كه با عمال ظل‌السلطان داشتند، موفق شدند آن‌ها را بیرون كنند و مانع قطع مابقی درختان شوند.

البته امروز نیز باید مسئولان امر هشیار باشند و به بهانه‌ پیشرفت و توسعه‌ شهر اصفهان، مجوز قطع این درختان كهنسال را صادر نكنند تا مانند چندی پیش طرح‌هایی نظیر گسترش شبكه‌ی ریلی قطار شهری، منجر به قطع تعدادی از این درختان نشود.

معماری چهارباغ عباسی

عدد چهار در هنر و معماری ایران باستان بسیار تاثیرگذار بوده است. وجود چهار عنصر اصلی تشكیل‌دهنده حیات بر پایه‌ حكمت ایرانیان پاك شمرده شده و برای ایرانیان جنبه‌ تقدس و نمادین داشته است. از این‌رو بهترین فرم پدید آمده در پلان‌های معماری نیز از چهار تبعیت می‌كنند و باعث چهار قسمتی شدن حیاط یا صحن تمامی بناهای ایران، چه قبل از اسلام و چه پس از اسلام، می‌شوند. از بناهای تاریخی كه از این عدد تاثیر پذیرفته‌اند، باغ‌های ایرانی را می‌توان نام برد. در میان باغ‌های ایرانی، آن دسته از باغ‌هایی را كه توسط معابر و گذرگاه‌ها به چهار قسمت تقسیم می‌شدند، چهارباغ می‌نامیدند.

طبق یافته‌های باستان‌شناسی، اولین باغ ایرانی با فرم چهارباغ، باغ پاسارگاد بوده كه به دستور كوروش كبیر بنا شده است. طرح چهارباغ به دو شیوه در باغ‌های ایران اجرا می‌شد.

شیوه‌ اول

در این شیوه باغ را در قالب یك خیابان اصلی می‌ساختند كه از طول با گذرگاه‌های فرعی به چهار قسمت تقسیم می‌شد، مانند چهارباغ عباسی در اصفهان.

شیوه دوم

در این شیوه كه نسبت به شیوه‌ اول كامل‌تر و دقیق‌تر است، تمامی مساحت باغ را با دو معبر متقاطع به چهار مربع یا مستطیل برابر تقسیم می‌كردند و در محل تقاطع، یك حوض به‌عنوان عنصر مركزی می‌ساختند. هركدام از چهار مربع را نیز با معابر متقاطع به چهار قسمت دیگر تقسیم می‌كردند. این تقسیم‌بندی با توجه به مساحت باغ تا حد ممكن ادامه داشته است، مانند باغ گلشن در طبس.

دیدنی‌های چهارباغ عباسی

بسیاری از دیدنی‌های تاریخی اصفهان در پیرامون خیابان چهارباغ عباسی جای گرفته‌اند. همچنین این خیابان جاذبه‌های دیگری چه برای اهالی شهر و چه گردشگران دارد. برخی از جذایبت‌های تاریخی و تفریحی چهارباغ عباسی شامل موارد زیر می‌شود:

• كاخ هشت بهشت (از خیابان باغ گلدسته)
• مدرسه چهارباغ (حاشیه خیابان چهارباغ عباسی)
• مجموعه نقش جهان با مسجد شیخ لطف‌ الله، مسجد امام، عالی قاپو و بازار قیصریه (با فاصله خیابان سپه از میدان امام حسین)
• چهلستون (از میدان امام حسین)
• سی و سه پل (در میدان انقلاب)
• سینماهای حافظ، فلسطین، چهارباغ، سوره و...
• رستوران شهرزاد (ابتدای عباس آباد)
• بریانی شاد (ابتدای خیابان طالقانی)
• مراكز خرید چهارباغ، ملت، عالی قاپو و...

بازدید از چهارباغ اصفهان

هر گردشگری به‌طور قطع در سفر خود به اصفهان از خیابان چهارباغ عباسی عبور می‌كند؛ اما بازدید از آن به‌طور جداگانه نیازمند چند ساعت زمان است. شاید بهترین كار اختصاص یك روز زمان باشد؛ به‌طوری كه علاوه بر بازدید از ابنیه تاریخی، بتوانید در بازارهای چهارباغ عباسی بگردید، در رستوران‌های مشهور آن غذا نوش جان كنید و شاید در انتها با تماشای فیلم، روز خود را به پایان برسانید.