آیین نخل‌گردانی به همراه پنج رسم عاشورایی از استان مركزی در ششمین اجلاس سراسری شورای‌عالی سیاست‌گذاری ثبت كشور (آذرماه سال ۹۱ ) در فهرست میراث معنوی ثبت ملی شد.نخل گردانی شهر نراق یكی از مراسم‌های سنتی شهر نراق و تفرش است كه هرساله در ۴ روز عاشورا، ۲۸ صفر، ۲۱ رمضان و سالروز شهادت حضرت زهرا (س) انجام می‌گیرد.
نراق دارای دو نخل بزرگ و كوچك هست كه در روز مراسم جوانان با حضور در كنار نخل‌های شهر با پوشش پارچه‌های مختلف لباس عزا را برتن نخل‌ها می‌پوشانند و با ذكر یا علی یا زهرا، نخل را از محل و جایگاه خود حركت داده و آن را در میدان اصلی شهر می‌آورند.
این مراسم از دیرباز برای مردم نراق از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. سال هاست در شهر نراق در ایام شهادت پنچ تن آل عبا آیین سنتی نخل گردانی برگزار می‌گردد.
مستندات شفاهی بیانگر آن است كه آیین نخل‌گردانی در نراق و خمین ۴۰۰ سال قدمت دارد و سند حك شده بر روی نخل نیز متعلق به بیش از ۳۵۰ سال پیش است و این آیین كهن با مناسك خاص هرسال باشكوه‌تر از قبل اجرا می شود.نخل‌گردانی تداعی نمایشی از جسم تابوت‌واره است كه به یاد مصائب عاشورا و صحنه های پرشور حماسه كربلا در خمین انجام می‌شود و استقبال از این آیین كهن در حدی است كه شمار قابل ملاحظه‌ای اهالی خمین از جای جای این دیار خود را به نخل می‌رسانند.
بنا بر روایت‌های مختلف نخل در این آیین به معنا و مفهوم خیمه‌گاه حسینی و یا درخت خرما است و در اصطلاح عامیانه به هر درخت و درختچه تزیینی هم نخل می‌گویند اما، در آیین عزاداری حسینی این مصنوع چوبی به عنوان تابوت‌واره بر دوش عاشقان حسینی حمل می‌شود.
نخل اتاقكی چوبی و حجیم و به شكل مكعب مستطیل است كه از چوب‌بست با یك كف‌بندی تشكیل شده و الواری كه در كف آن به‌كار رفته یك متر بالاتر از پایه ستون‌ها قرار دارد و دو سر هر یك از تیرها حدود یك متر از چهار طرف كف دیواره نخل بیرون آمده و در واقع دستگیره نخل را تشكیل می‌دهد.آیین نخل‌گردانی در خمین شورای ویژه پنج نفره‌ای دارد كه در دهه اول محرم مناسك تزیین و آماده‌سازی نخل را انجام می‌دهند.مراسم نخل‌بندی خمین در نخستین روز ماه محرم توسط بانیان انجام می‌شود كه اسامی برخی از آنان نیز بر چوب زیرین نخل حك شده است.
حاجتمندان از مناطق مختلف استان مركزی و شهرهای همجوار از همان روز اول محرم در امامزاده ابوطالب(ع) نخل را زیارت می‌كنند.عصر سومین روز از دهه محرم به نخل پارچه نو پوشانده می‌شود و روز چهارم از این دهه نیز پیكره نخل طناب‌پیچ می شود تا استحكام بیشتری یابد.پارچه سبز نخل به نام «طره» در شب هفتم ماه محرم به قسمت پایین نخل بسته می‌شود و در شب هشتم نیز كتیبه‌های سوزن‌دوزی كه اسامی اهل بیت(ع) و یاران با وفای سیدالشهدا(ع) داخل آن درج شده روی نخل قرار می‌گیرد.
آیین نخل‌گردانی خمین از صبح روز عاشورا و با انجام طناب‌كشی داخلی و بستن چوب‌های عمودی و پنجه‌های بالای نخل شروع می‌شود.حاملان نخل كه شماری از دوستداران اهل بیت(ع) و امام سوم شیعیان هستند، نخل را ازجایگاه بیرون آورده و آن را به طرف میدان ۱۵ خردادحركت می‌دهند و در كنار امامزاده محمد(ع) در میدان پانزده خرداد بر روی یك چهار پایه آهنی به ارتفاع یك متر و۶۰سانتیمتر قرار می‌دهند تا مردم بتوانند از زیر آن به راحتی عبور كنند.
عزاداران حسینی بر این باورند كه با عبور از زیر این نخل و دعا كردن شفاعت می‌یابند.پس از آن نخل با حضور دسته‌های سینه‌زن از میدان ۱۵ خرداد به سمت میدان عاشورا در خمین حركت داده می‌شود و در ظهر روز عاشورا و بعد از اقامه نماز جماعت، عزاداران نخل را از این میدان به سمت آشیانه خود در امامزاده ابوطالب(ع) برمی‌گرداندند.شهروندان عزادار نراق نیز با اجرای مناسك آیینی نخل گردانی، ارادت قلبی و شفیتگی به امام حسین(ع) را به تصویر كشیدند.
از زمان‌های دور پایه‌كشان نخل در نراق از قداست خاص برخوردار بودند و اغلب دارای وجاهت مذهبی بوده و به‌همین منظور افرادی كه این نخل را بر دوش می‌برند با وضو و نیت خیر ابتدا آن را بوسیده و سپس یا علی‌گویان پایه‌های سنگین را حمل می‌كنند.خانواده‌های اصیل و مذهبی در نراق، هركدام پایه‌هایی از این نخل ها را از پدران خود به ارث می‌برند و نسل به نسل به اولاد ذكور و ارشد خانواده رسیده به طوریكه پایه ها به افراد یا طایفه خاصی تعلق دارد و مرسوم است به رسم ادب پایه نخل به افراد صلاحیت دار و محب اهل بیت(ع) واگذار می‌شود.
در صبح روز عاشورا پایه‌كش ها، چاچپ یا همان چادرشب و یا پارچه‌های مخصوص را از شانه تا كمر خود می‌بندند و كار تزئین نخل را انجام می‌دهند.در پایه‌های طرفین نخل ها دو مرد توانمند كه یكی پشت به نخل و دیگری مقابل می‌ایستند و با شیوه ای خاص به صورت تعادلی این نخل را كه دارای وزن سنگینی است، حمل می‌كنند.
در پایه‌های جلو و عقب نخل نیز سه مرد توانمند می‌ایستند و چینش نیروها به گونه ای است كه یكنواختی و تعادل وزن نخل در هنگام حركت برای نخل كشان حفظ می‌شود.
نخل‌گردان های چاچپ (چادرشب ) بر دوش و كمر می‌بندند و از بالش‌های مخصوص روی شانه استفاده می‌كنند و خواندن اشعار مرثیه و با فرستادن صلوات، مسیر را كه مملو از مردم عزادار است، طی می‌كنند.
نخل‌گردان ها با شعارهایی نظیر «اگر خسته جانی بگو یا علی»، «اگر ناتوانی بگو یا علی» عمق ارادت و شیفتگی را به ائمه‌اطهار به نمایش می‌گذارند.
عزاداران حسینی همچنین نان محلی به نام «عباس‌علی» را برای تقویت قوای بدنی پایه‌كش ها و نخل‌گردانان توزیع می‌كنند و این نان از آرد، شیر، شكر و زعفران تهیه می‌شود و تبرك است.
یكی دیگر از سنت های دیرینه نخل‌گردانی فاتحه‌خوانی برای اموات، بزرگان و مشاهیر در مسیر حركت نخل برای اموات همان محل است.زنان نیز در مسیر حركت نخل بر پشت بام‌ها رفته و بر سر نخل‌گردان ها و عزاداران حسینی گلاب می‌پاشند.نخل نراق روز عاشورا از آشیانه خود به جوار مسجد امام‌حسن(ع) – قدیمی ترین مسجد نراق- به حركت در می‌آید و با گذر از مسیرهایی از محله پایین ،بازار، به محله بالا این شهر منتقل شده و دوباره با سلام و صلوات به آشیانه خود بازگشت داده می‌شود.
