ایوان تخت مرمر كاخ گلستان ، قدیمی‌ترین بنا در كاخ گلستان می‌باشد كه ساخت آن به دوران كریم خان زند (تابستان ۱۱۷۳هجری قمری برابر ۱۱۳۰هجری شمسی، ۱۸۰۱ میلادی) برمی گردد. ایوان تخت مرمر جایگاهی است كه پادشاهان قاجار در این مكان به مراسم سلام می‌نشستند و طبقات مختلف مردم را در مواقع خاص بار عام می‌دادند . سابقه این رسم چند هزار ساله را می‌توان در دوران هخامنشیان ” بار عام داریوش در تخت جمشید ” جستجو نمود. تالار صد ستون تخت جمشید، ایوان عظیم مدائن، ایوان چهل ستون اصفهان، ایوان نادری قزوین و ایوان دیوانخانه ایروان ارمنستان نیز عملكرد مشابه با این عمارت داشته است.آخربن بار عام در ایوان تخت مرمر، در زمان رضاشاه پهلوی (۱۳۰۴هجری شمسی ، ۱۹۲۶میلادی ) به انجام رسیده است.
روح ظریف هنرمند ایرانی با استعانت از هنرهای معماری، نقاشی، سنگتراشی، كاشی كاری، گچبری، آئینه كاری، خاتم سازی، منبت كاری و مشبك سازی، در وسط كاخهای سلطنتی قدیم ومجموعه دلپسند، تركیبی بدیع و بنائی زیبا بوجود آورده كه شاید كمتر بتوان نظیر آنرا در جای دیگر یافت. ایوان یا تخت جایگاهی است كه مراسم سلام وبارعام طبقات مختلف مردم درمقابل آن برگزار می‌شده است . به نظر می‌رسد عمر بعضی از قسمتهای تخت مرمر كه از بناهای دوره زندیه می‌باشد‚از سایر بناهای موجود در كاخ گلستان بیشتر باشد.
در سال ۱۲۲۱ هـ.ق فتحعلی شاه به حجاران وسنگتراشان معروف اصفهانی امركرد تا از سنگ مرمر زرد یزد تختی بسازند تا همیشه در وسط ایوان نصب ومستقر گردد. این تخت كه از ۶۵ قطعه مرمر بزرگ و كوچك تشكیل یافته،میرزابابای شیرازی نقاش باشی آن را طراحی كرده، و سرپرستی حجاری به عهده استاد محمدابراهیم اصفهانی بوده است. معماری و تزئینات این ایوان در دوره فتحعلی شاه وناصرالدین شاه تغییرات زیادی كرد تا به شكل امروزی درآمد.این ایوان در دوره قاجار محل به تخت نشستن پادشاهان وبرگزاری مراسم و اعیاد رسمی بود.
ایوان تخت مرمر
این عمارت در دوران قاجاریه دستخوش تغییرات زیادی شد. در زمان آغا محمد خان قاجار و به دستور وی بخش هایی از قصر و كیل در شیراز ویران و بقایای آن منجمله سرستون سنگی، دو درب خاتم كاری شده و سنگ مرمرهای ازاره به شرح زیر به ایوان دیوانخانه در تهران با ارابه منتقل شد.
تخت مرمر در سال ۱۲۲۱هجری قمری (۱۱۷۸هجری شمسی -۱۸۰۶میلادی ) به دستور فتحعلی شاه قاجار از مرغوبترین سنگ مرمر معادن یزد در اصفهان حجاری شده و به شكل سكویی دیواره دار بلند در وسط ایوان قرار گرفته است . این تخت بر پایه داستان تخت حضرت سلیمان كه بر روی دوش دیوان و پریان قرار داشته، ساخته شده است.طراحی تخت توسط استاد میرزا بابای شیرازی نقاشباشی دربار قاجار انجام شده و حجاری آن تحت سرپرستی استاد محمد ابراهیم اصفهانی و استادان دیگری چون استاد محمد حسین ، استاد محمد باقر ، استاد مرتضی و استاد غلامعلی به انجام رسیده است.
مشخصات ایوان تخت مرمر
ارتفاع تخت مرمر در كاخ گلستان به یك متر از كف ایوان می رسد. در چهار گوش این ایوان از مجسمه هایی استفاده شده است، كه شامل ۶ فرشته و ۳ دیو است. جالب است بدانید كه برای ساخت این تخت، از ۶۵ تخته سنگ مرمر استفاده شده است .
هر یك از تخته سنگ ها برای ساخت قسمت های مختلف بنا به كار رفته اند:
۵ قطعه سنگ مرمر : اتصال زیر تخت
۷ قطعه سنگ : برای ساخت ۲ پله
۱۲ قطعه سنگ : برای ساخت مجسمه های كوچك دور تخت
۲۱ قطعه سنگ : برای ساخت طارمی ها
۲۱ قطعه سنگ : برای ساخت مجسمه های حامل تخت
همان طور كه گفته شد این بنای تاریخی دارای ۲ پله است كه در طراحی آن ها در سطح عمودی، از اژدها و طرفین پله ها ۲ شیر استفاده شده است. یكی از زیبایی های تخت مرمر، قرار داشتن كتیبه هایی از شعرهایی است كه از ملك الشعراء در آن زمان در مدح فتحعلی شاه سروده است. نگارش تمامی این ابیات یا مصرع ها جهت ساخت این عمارت تاریخی با خط نستعلیق به عهده استاد مهدی تهرانی ملك الكتاب سلطانی بوده است.
نحوه دسترسی به ایوان تخت مرمر كاخ گلستان
آدرس : تهران ، میدان ارگ ، كاخ گلستان
