روستای لرد در ۲۷ كیلومتری شهر كلور مركز بخش شاهرود واقع شده‌است. راه اصلی این روستا ازمسیر شاهرود به طول ۶۵ كیلومتر و راه فرعی از مسیر روستای بفراجرد به طول ۳۲ كیلومتر با شهر خلخال، مركز شهرستان خلخال فاصله دارد. این روستا از شمال به روستای میان رودان و از جنوب به روستای كرنق و از مشرق به كلور و روستای درو جنوب شرقی به روستای كرین و از مغرب به كوه سر به فلك كشیدهٔ آق داغ متصل است.
این روستا بزرگترین روستای شهرستان خلخال می‌باشد و در حال حاضر دارای ۹۲۶ خانوار و نزدیك به ۴۰۰۰ نفر جمعیت ثابت است و با توجه به مهاجرت فصلی تعدادی از اهالی آن به شهرهای گیلان كه در فصول بهار و تابستان برای كاشت و داشت و برداشت محصولات كشاورزی به روستا برمی گردند و خانه و لوازم زندگیشان همچنان در روستا دایر و پابرجاست، جمعیتش به حدود ۵۰۰۰ هزار نفر می‌رسد
در مورد پیشینه ی تاریخی این روستا اطلاعات كافی و دقیق وجود ندارد امّا وجود قبرستانی به نام ( گبره قبرسان ) به معنی گورستان گبرها ، در فاصله دو كیلومتری این روستا بر قدمت چند هزار ساله ی آن دلالت دارد. همچنین وجود كوهی به نام (قلعه گردن ) در قسمت شمالی روستا گویای وجود یك قلعه دفاعی در زمان های گذشته می باشد اما در حال حاضر هیچ اثری از وجود قلعه به چشم نمی خورد. سالمندان این روستا نقل می كنند كه عده ای از اهالی لرد در زمان های نه چندان دور در دو محل خوش آب و هوا به نام ( دینار دول و طالشه دره ) كه فعلاً جزو مراتع این روستا می باشند ، سكونت داشته اند و تدریجاً به دلیل عدم وجود امنیت به مكان فعلی روستا نقل مكان كرده اند . آثار آبادانی قابل توجهی از این دو آبادی باقی نمانده است و در اثر مرور زمان و عوامل طبیعی همه ی آثار آن ها از بین رفته است . در تایید این مطلب می توان به اسناد ملكی ثبتی مربوط به اراضی نسقی این مناطق تحت عنوان( قریه ی دینار دول و قریه ی طالشه درق ) از توابع لرد اشاره كرد . در بعضی از نقشه ها نیز این دو محل تحت عنوان ( آبادی خالی از سكنه ) نام برده شده است .
معرفی روستای لرد از نگاه استاد جواد معراجی
زالزالك قرمز ، تمشك ، زرشك ، گل سرخ و نسترن ( گلیك ) از دیگر گونه های درختی می باشند كه كم و بیش به صورت خودرو در مزارع می رویند . محصولات جالیزی از جمله انواع سبزی ها ، صیفی جات هم كمابیش در بستان سراها كشت می شود .ضمناً انواع گیاهان دارویی به صورت خودرو در علفزاران می روید كه از مهمترین آن ها می توان به كاسنی ، ثعلب ، شیرین بیان ، كاكوتی ، بابونه ، گزنه ، نعناع ، پونه ، زیره ، پنیرك ، ختمی ،گلپر ، بنفشه كوهی ، ترشك ، بید مشك ، پیاز كوهی ، سیر كوهی ، ریواس و قارچ … اشاره كرد.
انواع گونه های جانوری در این منطقه وجود دارد . عده ای از مردم هنوز هم در حد محدود و معدود به پرورش حیوانات اهلی مثل گاو و گوسفند و بز و و مرغ و خروس و اردك و بوقلمون و غاز و زنبور عسل اقدام می كنند كه از فروش فرآورده های آن از قبیل ( شیر ، ماست ، كره ، پنیر ، دوغ ، لور ، شور ، كشك ، پوست ، گوشت ، پشم ، تخم مرغ و عسل ) بخشی از هزینه های زندگی خود را تأمین می كنند.
تعدادی اسب و استر ( قاطر ) و الاغ و سگ و گربه هم در روستا وجود دارد . از گونه های جانوران وحشی نیز می توان به بزكوهی ، گرگ ، روباه ، خرگوش ، خرس ، گراز ، خوك ، ندرتاً پلنگ ، سمور ، سنجاب ، راسو ،موش خانگی و موش صحرایی انواع پرندگان مثل كبك ، بلبل ، انواع كلاغ ، زاغ ، جوجه تیغی ، سار ، گنجشك ، بلدرچین ، مرغ كوهی ، چلچله ، داركوب ، كبوتر ، عقاب ، جغد ، شانه بسر ، پرستو ، قرقی و فاخته ، یا كریم ، دم جنبانك و … و از خزندگان و حشرات مثل مار ، عقرب ، لاك پشت ، سوسمار ، مارمولك ، كرم خاكی ، قورباغه ، آفتاب پرست ، انواع زنبور ، مگس ، كژدم ، ملخ ، مورچه ، گوش خزك ، كنه ، زالو ، پشه ، انواع پروانه ، خرچنگ ، كفشدوزك ، سوسك ، سرگین گردان ، كك ، شپش ، ساس ، جیرجیرك ، خرمگس ، هزار پا و … اشاره نمود.
مراتع و مزارع معروف آن عبارتند از : « دینار دول ، طالشَه دَرَه ، قلعَه گردن ، موزگا ، خرزان ، قره غن ، ازنو ، یوسورد ، قره بلاغ ، ورگه دره ،كَلَمان ، جاجخلی ، درَه باغ ، كُخُلان بر ، قرّه خانی ، گگه دول ، سیله سان ، نوئه درَه ، چشمه دره ، شخان زمی ، كشكانه سر ، رُباران باغ ، تنبله كو ، قُرُق ، قبله سگ ، آق داغ ، جنگی ، حاج ارخی ، جبران ، خُرمایی ، ننه باغ ، خانان باغ ، گبرَه قبرسان ، صلوات خانه ، لردَه گیروَه ، وَیا ، الوئه باغ ، بَدیم ، سیبیه خانی و … » .
دو رودخانه ی « پیلَّه رُبار» به معنی رودخانه ی بزرگ و« ویلّییَه رُبار » به معنی رودخانه ی كوچك در این روستا جاری می باشند. «پیلَّه رُبار» در شمال روستا و در منطقه ی خوش آب و هوای طالشَه درَه از به هم پیوستن دو رودخانه كه یكی از كوه های روستای میان رودان و دیگری از كوه های روستای بفراجرد و دامنه های آق داغ سرچشمه می گیرد ، تشكیل شده و در اطراف مسیر خود مزارع و باغات را سیراب می كند و « ویلّییَه رُبار » هم كه از مغرب روستا در محلّی به نام چشمَه درَه سرچشمه می گیرد و پس از سیراب كردن باغات از وسط روستا گذشته و در قسمت جنوبی روستا به «پیلَّه رُبار» پیوسته و پس از عبور از روستاهای كرنق و برندق در خورش رستم به رودخانه ی « قزل اوزن » ملحق و سپس از طریق سفید رود به دریای خزر می ریزد .
حقّ مطلب را درشرح و توصیف آب خنك و زلال وگوارای سه چشمه ی پر آب معروف و شگفت انگیز « چشمه دَره و قره بلاغ در نزدیكی روستای لرد » و « سیبیَه خانی در دامنه های كوه مرتفع و معروف آق داغ در نزدیكی روستای كرنق » با آبشار بسیار زیبا و دلفریبش با قلم نمی توان ادا كرد ، بلكه باید با چشم سر دید و با چشم دل عظمت جهان آفرینش را مشاهده كرد و با سراپای وجود در پیشگاه خالق بی چون و ذیجود به خاك افتاد و سجده ی شكر به جای آورد .
این روستا از چند محلّه ی قدیم و جدید تشكیل شده است كه عبارتنداز : زینَه كوچَه ، كُردان كوچَه ، جیرین كوچَه ، مَچِته پَران ، تازه آواد ، خان باغ ، چَسون كوچَه ، حاجی آباد ، وَیا ، كشكانَه سر و اَ لوئَه باغ .
از آثار تاریخی این روستا می توان به بقعه امامزاده محمد اشاره كرد كه مورد احترام خاص اهالی می باشد . این بقعه در وسط روستا همچون نگینی می درخشد و چشمان دلشیفتگانش را به سوی خود جلب می كند . در مورد شجره نامه ی این امامزاده تحقیق جدی صورت نگرفته است. این بقعه تا سال ۱۳۵۰ با بنای خشتی و طاق آجری كه گنبدش با كاشی های فیروزه ای رنگ ساخته شده بود ، شكل تاریخی خود را حفظ كرده بود كه متاسفانه در اثر بی توجهی مسولین وقت ، این گنبد زیبای تاریخی تخریب شد و به احتمال قوی به بهانه ی مرمت پشت بام ، تمام كاشیهای ارزشمندش مورد سوء استفاده عده ای سودجو قرار گرفت و به شكل شیروانی در آمد . البته این بقعه ی متبركه در سالهای اخیر به همت شورای اسلامی و مردم متدین این روستا ، باز سازی گردید و با مرمّت اساسی و نصب گنبد طلایی رنگ و توسعه ی محوطه و نرده كشی آن جلوه ی خاصی پیدا كرده است.
از دیگر اماكن زیارتی و اعتقادی این روستا می توان به وجود ( یك پیر و یك چله خانه ) اشاره نمود كه مورد احترام مردم می باشند و هركس نذر و نیازی داشته باشد ، غذایی تهیه می نماید و در این اماكن مقدس به عنوان تبرك بین مردم توزیع می كند.
این روستا دارای دو مسجد است . مسجد بزرگی به نام مسجد جامع كه قدمت دیرینه ای دارد و بارها به خاطر توسعه مورد بازسازی قرار گرفته است . این مسجد در مركز روستا و در جوار امامزاده قرار گرفته است و مسجد دیگری در ضلع غربی روستا به نام مسجد سید احمد معراجی قرار دارد كه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با همّت و خودیاری مردم بنا شده است . اداره ی این مساجد و برگزاری مراسم مذهبی بوسیله ی هیات امنا و روحانی محل و شركت چشمگیر اهالی از جمله جوانان مومن انجام می گیرد.
در این روستا دو قبرستان متروكه وجود دارد و قبرستانی كه فعلاً مورد استفاد قرار می گیرد در ضلع شمالی روستا واقع شده است . این محل در سال ۱۳۵۷ توسط یكی از خیّرین به نام مرحوم حاج مظفر محمدی وقف گردید و از همان سال اموات در این مكان دفن می شوند.
مردم این روستا مسلمان و پیرو مذهب شیعه می باشند . قابل ذكر است كه مردم این روستا اعم از زن و مرد بسیار پرتلاش ، سختكوش و زحمتكش و خستگی ناپذیر می باشند و بیكاری را مایه ی ننگ و عار می دانند و كار كردن را مایه ی افتخار و خیر و بركت می شمارند. به لحاظ فرهنگی مردم هنوز شیوه سنتی خود را مخصوصاً در لباس پوشیدن حفظ نموده اند. مهمان نوازی و مهربانی و احترام به بزرگترها از ویژگی های بارز مردم لرد می باشد.
مردم آن به گویش ( تاتی ) كه گونه ای از زبان باستانی ایران می یاشد ، صحبت می كنند. یاد آور می گردد كه مجموعه لغات این گویش به نگارش نگارنده تحت عنوان « فرهنگ موضوعی تاتی به فارسی » در ۳۰۴ صفحه توسط انتشارات بلور رشت در سال ۱۳۸۸ به زیور چاپ آراسته و منتشر شد.
سابقاً یك حمام عمومی در این روستا وجود داشت كه آتشدان آن با هیزم و بعدها با نفت سیاه روشن می شد و آب را گرم می كرد و دارای چهار دوش و یك خزانه عمومی و چند سكو برای نشستن و یك رخت كن بود . این حمام به صورت یك روز در میان و به طور نوبتی ( یك روز مردانه ، یك روز زنانه ) مورد استفاده قرار می گرفت. این حمام تا سال ۱۳۶۰ دایر بود . اما با توجه به افزایش جمعیت جوابگوی نیاز مردم نبود ، كم كم رو به ویرانی گذاشت و بعد از انقلاب اسلامی نیز یك باب حمام عمومی با شیوه ی جدید بهداشتی در نقطه ی دیگری از روستا دایر شد كه چندین سال مورد استفاده قرار گرفت ولی با توجه به لوله كشی آب آشامیدنی به خانه ها ، كم كم ساختن حمام شخصی در خانه ها مورد توجه قرار گرفت و از رونق كار حمام عمومی كاسته شد كه نهایتاً به تعطیلی آن منجر شد، فعلاً بلا استفاده مانده است.
قبل از انقلاب یك كارگاه آهنگری با كوره ی مخصوص در روستا دایر بود كه استاد آهنگر به ساختن لوازم زندگی از جمله داس و تبر و بیلچه و انبر دست و … مشغول بود .این كارگاه نیز تعطیل شد. چند رویگر نیز در روستا مشغول كار بودند و به ساخت و یا تعمیر چراغ و بخاری و … اقدام می كردند . سكه های نقره یا نیكلی را كه زنان و دختران به عنوان زیورآلات در حاشیه ی جلیقه یا عرقچین خود می دوختند و یا به همراه مهره های زینتی به رشته می كشیدند و به گردن می آویختند، توسط همین رویگران ( گوشه یا دسته ) زده می شد.
در سابق در هر خانه ای یك تنور هم نصب می شد و زنان نان مورد نیاز افراد خانواده را خود تهیه می كردند ولی حالا كه كشت گندم در روستا از رونق افتاده است ، آن تنورها نیز بر چیده شد و جایش را به پنج باب نانوایی عمومی داده است .
اولین بار در سال ۱۳۴۵ بود كه ماشین وارد عرصه ی زندگی مردم این روستا شد. آن هم ماشین پرقدرت روسی كه از یك جاده دست ساز پر سنگلاخ بسیار خطرناك برای كشیدن كنده های درختان گردو كه از پدر بزرگ ها به یادگار مانده بود ، صدای غرش موتور و بوق مهیبش در آسمان آرام روستا پیچید و اولین آثار تخریبی زندگی ماشینی رقم خورد. آن زمان روستا به وسیله كدخدا اداره می شد كه كم كم انجمن ده و سپس خانه انصاف نیز برای رتق و فتق امور روستا به كمك كدخدا آمدند. مردم سعی می كردند اختلافات خودشان را بصورت كدخدامنشی حل و فصل كنند و كمتر دیده می شد كه كسی به عنوان شاكی به پاسگاه ژاندارمری كه در كلور مستقر بود ، برود و اظهار شكایت كند. مردم در انجام كارها از جمله در ساخت و ساز خانه یا برداشت محصول به یكدیگر بطور رایگان یاری می رساندند به این یاری رسانی افتخاری عمومی ( ایمجی ) می گفتند.
امور این روستا با همفكری دهیاری و اعضای شورای اسلامی و شورای حل اختلاف حل و فصل می شود. بعد از انقلاب وضع جاده ی روستا بهتر شد ، تا اینكه در چند سال اخیر آسفالت گردید اگرچه با توجه به افزایش جمعیت و افزایش وسایل نقلیه تا وضعیت مطلوب خیلی فاصله دارد. یك دستگاه دكل مخابراتی در وسط روستا نصب شده است و نمایندگی مخابرات و پست بانك در روستا دایر شده است . همه خانواده ها دارای تلفن ثابت می باشند. همه از نعمت ارزشمند برق استفاده می كنند . آب این روستا نیز زیر شبكه اداره آب و فاضلاب خلخال می باشد. .همچنین یك دستگاه دكل دریافت امواج ماهواره ای در ضلع جنوبی روستا نصب گردیده است كه اهالی با استفاده از آن می توانند برنامه های تلویزیونی شبكه های مختلف سیمای جمهوری اسلامی را تماشا كنند.
یك درمانگاه نسبتاً مجهز در روستا دایر می باشد كه با پنج نفر پرسنل اعم پزشك و پزشكیار و متصدی داروخانه و راننده ی آمبولانس و متصدی خدمات مسائل درمان مردم را به عهده دارند و دو خانه ی بهداشت هم برای رسیدگی به دیگر مسائل بهداشتی اهالی مشغول فعال می باشند. یك سالن ورزشی نسبتاً بزرگ چند منظوره در دست احداث است كه به زودی مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت.
برای تهیه ی مایحتاج اهالی مغازه ها و كارگاه های ثابت متعددی در این روستا وجود دارد با این حال اخیراً یك روز در هفته ، فروشندگان سیار با كالاهای متنوع از شهر ها و روستاهای اطراف به این روستا آمده و بازار روز تشكیل می دهند. این در حالی است كه عده ای هم با وسیله ی نقلیه ی خود كالاها و خواروبار مورد نیازشان را از بازار شال و كلور و خلخال تهیه می كنند. چندین آرایشگاه و كارگاه خیاطی و كارگاه نجاری و چوب بری نیز نیاز های مردم را برطرف می كنند.
در سابق از اسب و استر و الاغ برای حمل بار و یا مسافرت استفاده می شد ولی امروزه اكثر اهالی وسیله ی نقلیه دارند و كار مسافرت و حمل و نقل كالا با استفاده از وسایل نقلیه مختلف موتوری از قبیل مینی بوس و سواری و كامیون و وانت و موتور سیكلت و دوچرخه صورت می گیرد . چند دستگاه تراكتور نیز وجود دارد كه استفاده های گوناگونی از آن ها می شود . یك دستگاه ماشین نیز برای حمل زباله به خارج از روستا مورد استفاده قرار می گیرد. اخیراً یك دستگاه ماشین اتش نشانی در اختیار دهداری قرار گرفته است. در مجموع می توان گفت كه با وجود محرومیت های مختلف ، مردم از رفاه نسبی خوبی برخوردارند.
علاقمندان به كتاب ، علاوه بر استفاده از كتابخانه های مدارس ، از كتابخانه عمومی مسجد نیز بهره می برند . البته وجود یك كتابخانه ی مجهز به سالن مطالعه و اتاق كامپیوتر از خواسته های ضروری جوانان است. طرح گاز رسانی به این روستا در دست بررسی است كه همت والای مسولین را می طلبد كه در این خصوص كه جزو ضروری ترین نیازهای اهالی می باشد ، گامهای موثرتر ی بردارند. اجرای بموقع طرح سد خاكی هم كه در دست مطالعه می باشد علاوه بر آن كه بر رونق كشاورزی و دامداری این منطقه خواهد افزود ، سرسبزی و خرمی بیشتری طبیعت بكر و زیبا آن را مضاعف خواهد نمود.و پای گردشگران را به این تكه ی گمشده از بهشت باز خواهد كرد .
جاهای دیدنی روستای لرد
آق داغ ( كوه سفید ) یكی از كوه های زیبا و سر به فلك كشیده ی خلخال است كه در بخش خورش رستم واقع شده است و ارتفاع قلّه ی آن ۳۳۰۳ متر از سطح دریا می باشد و چون ارتفاعات آن معمولاً در بیشتر ماههای سال پوشیده از برف است به این نام خوانده شده است . در كوهپایه و دامنه های سرسبز و خوش آب و هوای آن روستاهای زیادی قرار دارند .
چشمه های فراوانی در دامن آن می جوشند از جمله چشمه معروف « سیبیه خانی = چشمه سفید » در نزدیكی روستاهای لرد و كرنق كه با آب فراوان و سرد و آبشار شیری رنگ خود ، جلوه ای خاص از طبیعت چشم نواز خدادادی را در معرض نمایش عاشقان طبیعت قرار داده است.